ئەبوبەکر جاف : ژیل دولوز دژ بە دەرونشیكاری لە ئۆدیپی خێزانییەوە بۆ سۆسیوسەكان .
پێشەكییەكی كورت
ئیتر ماركس و فرۆید بە كەڵك نایەن
پیش ئایاری 68 , ماركس و فرۆید و سوسیر , ئامادەییەكی سەیریان هەبوو , ئەو كات هیچ شیكاركردنێك نەیدەتوانی لەمانەوە دور بكەوێتەوە ئەگەرچی بە ئاستێكی شاراوەیش بوبێت , ئەگەر بەو شێوەیە بوبێت كە هەوڵێك بێت بۆ گەڕانەوە بۆیان و لەوێشەوە پێشكەشكردنی خوێندنەوەیەكی تازە بۆ ئەمان , وەك ئەوەی ئالتوسێرو لاكان كاریان لە سەر دەكرد , ئەمەش بە ستایلێكی نوێی خویندنەوەو لەسەر وەستان تا لە ئاستی دراوەكانی ئەو واقعەدا بێتەوە , یان جێنەمێنێت , وە لێسەندنەوەو داماڵینیان لەو خڵتانەی لە میانەی پراتیزەكردن و مومارەسەی پراتیكیدا , لە میانەی تێگەیشتنێكی هەڵە بۆیان , ئەم خڵتانە بە لارَێیدا بردون . گەڕانەوەی لاكان بۆ سەرلەنوێ خوێندنەوەی , یان خوێندنەوەیەكی نوێی فرۆید وێك هاتنەوە بوو , خۆ گونجاندن و گونجاندنی فرۆید بوو لە گەڵ ئەو تەوژم و جەرەیانە ستراكتورالیزمەی ئەو ساتە . بە هەمان شتێش لە مامەڵەكردنی ئالتوسێر لە گەڵ ماركسدا , هەموو بە دوای خولقاندنی موعجیزەیەكدا دەگەران , پێشبڕكی بوو لە سەر خولقاندنی خوێندنەوەو هەوڵێك كە , ماركس و فرۆید پێكەوە كۆ بكاتەوە , بەڵام بێهودەو مایە پوچ بوو . كتێبی ( ئەنتی – ئۆدیب ) شۆكێك بوو , شۆكێك هەموانی توشی دۆخێكی نەخوازراو كرد , شتێك بوو لە ئاستی چاوەڕانی كایەی ڕوناكبیری فەرەنسیدا نەبوو . ماركس و فرۆید كۆ كرانەوە , بەڵام بە هەڵگەرانەوەیان , بە خیانەت لێكردنیان , نەك بە گەڕانەوە بۆ لایان . دولوزو گواتاری هێرشبەر نەبون بۆ سەر كۆمەڵێك وێنەو و تەصەورات و وێناكردن , یان بۆ سەر كۆمەڵێك مومارەسەكردن كە لە بارەی دەرونشیكارییەوە وێناكرابوو , دامەزرێنرابوو , وە وێنەیەكی لادراو تێكدراویان پێشكەشكردبوو , بە شێوەیەك كە ئیمكانی ئەوە هەبێت تێپەڕینرێت , وە لێی رزگار بین , وە ڕزگاركردنی دەرونشیكاری بە گەڕانەوە بۆ فرۆید و لەوێشەوە خوێندنەوەیكی نوێ بۆ فرۆید , بە شێوەیەك وێك بێتەوە , هەماهەنگ و هاوتەریب بێت لە گەڵ دراوەكانی سەردەمی نوێدا . ئەمەش وەك ئەوەی ژاك لاكان كردی . نەخێر , ئەوەی دولوزو گواتاری بونیادیان نا , دایانهێنا , ” هێرشكردنێكی سەرسەختانە بوو بەرانبەر دەرونشیكاری ” , لە هەردوو ئاستی تیۆریی و مومارەسەدا , واتە خودی دەرونشیكاری بوو بە ئامانجی ڕەخنەیەكی زۆر توند .
میشێل فۆكۆ لە بارەی ئەم كتێبەوە بە ئاگامان دێنێتەوە , كە ئەم كتێبە سەرچاوەیەكی تێۆری نییە ” پێویستە لەم كتێبەدا بۆ فەلسەفە نەگەڕێین , بەو مانا زیادەڕو و ئەبستراكتەی چەمكە فەلسەفییە نوێیەكان و چەمكی كتوپڕی , پێویستە وا لە ئەنتی – ئۆدیب بڕوانین كە ( هونەر ) ە . شیكاركردن لەم كتێبەدا باس لە پەیوەندی ئارەزوو كاپیتالیزم دەكات . لێردا جەخت لە سەر چەمكەكانی وەك فرەیی قوڵپدان و فیچقەكردن و كوڵانFLUX” ,دیسپۆزیتیف .. دەكاتەوە بە پێدانی نمونەی واقعی , لە ڕێگەی پرس و وەڵامی تایبەت و دیاریكراوەوە , كۆمەڵێك پرسیار ، كە زیاترو زیاتر گرنگی بە ( چۆنێتی ) شتەكان دەدات لە جیاتی ئەوەی گرنكی بە ( بۆچی شتەكان ) بدات .
كەواتە ئەنتی – ئۆدیب تێۆرێكی فەلسەفییە بە مانا كۆنەكەی , چون مامەڵە لە گەل كۆمەڵێ پرسیاری تایبەت و دیاریكراودا دەكات . وە ڕەنگە هەر ئەمەش بێت ئەم كتێبە جیا بكاتەوە لە ( فرەیی و جیاوازی و لۆژیكی مانا . ئامانجی ستراتیژیانەی ئەنتی – ئۆدیب هێرشكردنە بۆ سەر دەرونشیكاری , وە لەم ڕێگەیەشەوە هێرشبردن بۆ سەر فاشیزم . فۆكۆ دەڵێت : دوژمنی سەرسەخت , نەیاری ستراتیژی فاشیزمە . نەك تەنیا فاشیزمی مێژویی هتلەرو مۆسۆلۆنی , ئەوەی كە ، بەو واتاو بەو مانا و ئاستە ناسراوە ، یان ناسێنراوە كە پڕكردن و جۆشدانی جەماوەر و بەكاهێنانیان بێت , بەلكو , وە هەروەهاش ئەو فاشیزمەی لە ئێمەدایە , لە هەموماندایە , ئەو فاسشیزمەی لكاوە بە ڕۆح و هەڵسوكەوت و ژیانی ڕۆژانەمانەوە , ئەو فاشیزمەی وامان لێ دەكات دەسەڵاتمان خۆش بوێت , وە تەنانەت ئارەزوی ئەو شتەش بكەین كە دەسەڵاتی بە سەرماندا هەیەو مومارەسەی دەكات و بەكارماندێنێت .
ئەوەی لە ساڵی 1972 , دولوز گواتاری تێدا سەركەوتن هەوڵدانیانب وو بۆ پێكەوە گریدان و كۆكردنەوەی ماركس و فرۆید , ئەوان شێوازێكی نا باویان داهێنا , بە شێوەیەك كە لە كۆتاییدا شتێك بە دەست دێت كە نماركسەو نە فرۆید , دولوز هەمیشە لەوە بە ئاگای هێناوینەتەوە كە دەبێت ماركس و فرۆید هەڵگەڕێنینەوە , ئەمەش لە پێناو دەرهێنان و وەدەستخستنی شتێك . كتێبی ئەنتی – ئۆدیب شتێكی لە ماركس تێدایە , وە شتێكی لە فرۆید تێدایە , بەڵام , بەڵام لە كۆتایدا , لە سەرتاوە بۆ كۆتایی هێڵێكی ” نیتشەیی ” هەیە .
بۆ دولوز فەلسەفە گوزارشتە لە فرەیی و جیاوازی ، هەوڵی دەربڕینە لە فرەیی و فرە ڕەنگی ، وەك چۆن هەوڵێكە بۆ بەرجەستەكردنی فكری ئیمانانسی لە ناو پێداگیری و جەختكردنەوە لە ژیان و ژیانكردن . ڕزگاركردنی تاك و ژیان لە هەر كۆت و بەندێك ، كە چوارچێوەی بۆ دادەنێت ، فەلسەفە بۆ دولوز خولقاندن و دروستكردنی فەزایەكە بۆ ئازادكردنی شێوازی ژیانكردن . ئەمەی كە باسی دەكەین ئەو پرۆسەیە دولوزو فیلیكس گواتاری لە كتێبی ” ئەنتی- ئۆدیبدا ” دەست و پەنجەی لە گەڵدا نەرم دەكەن . ئەڵەبەتە ، دوڵوز پێش ناسینی گواتاری و پێش ئەو كارانەی بە یەكەوە نوسیویانە هێشتاكە دابڕانێكی تەواوی لە گەڵ دەورنشیكاریدا بۆ دروست نەبوو بوو ، تا ئەو ئاستەی دولوز بڵێت : ئەوە من نەبووم گواتاریم لە دەرونشیكاری دوورخستەوە ، بە پێچەوانەوە ، ئەوە گواتاری بوو منی لە دەرونشیكاری دوورخستەوە . دولوزی هاوكارو هاوڕێ لە گەڵ گواتاریدا سروشتێكی ڕادیكاڵانەی هەیە ، میتۆدۆلۆژییەكی توند ، بەرانبەر ئەو ئیشكال و كێشەیەی ، كە لە دەرونشیكارید ا دەگزرا ، بە تایبەتتر بەرانبەر ” نەست ” . ئەو ئارەزووە سەركوتكراو وچەپێنراوەی بە دیدی دەرونشیكاری لە ناو خێزان و سێ كوچكەی ” باوك ، دایك ، مناڵ ” دا پەسێنرابوو . تەنیاو تەنیا بەسترابوو بە پرسێكی خێزانییەوە . خێزان فەزایەك بوو بۆ چەپاندن و چەپاندنی بەرهەمهێنانی نەست و نەستی بەرهەمهێنەر . ڕاكێشان و هێنانە ناوەوەی بۆ ناو كۆمەڵگەو سۆسیۆسەكان . كتێبی ئەنتی – ئۆدیب گەڕانەوەی تەواوی سیپتۆمەكان و دەردەنیشانەكانە بۆ ژیان : نەخۆشی ، فشۆڵیی و لاوازی تەندروستی ، شێتی ، تەواوی ئەو داهێنانانەی لە ناو هونەرو ئەدەبدا دەخولقێنرێن ، وێناكردن و چەمكاندنیان وەك هەڵاتن و بەرگری لە ناو هێڵەكانی هەڵهاتن و بەركەوتنی ئەو كەسانەی ، كە لاوازن لە گەڵ پنت و شوێنگەلێك كە بۆ كەسانی دیكە ئاسان نییە . بینینی شوێنگەلێكی ژیان كە ، بۆ كەسانی دیكە ئاسان نییە . ئەمەش بە تێپەڕاندن و ڕەخنەكردن و ڕەخنەكردنی فرۆید و بینین و لەمسكردنی لەو دیو ” حیكایەتە بچوكەكانی وەك پەیوەندی نێوان دایك ، باوك ، مناڵ , پەیوەندی ئۆدیپانەی نێوان باوك و دایك و مناڵ . بەمشێوەیە بەشی یەكەم و دووەمی كتێبەكە لە دەرگادانی نەست و ئارەزووە .
ئارەزو ، بوارو مەیدانی سەركوتكردنە ، كۆمەڵێك هێزی زۆر هەوڵی هەژوموونكردن و زاڵبوون دەدەن بە سەر تاكەكەسەكاندا ، وە ئاراستەكردنیان . لە نێوان ئەو هێزانەشدا كە ، كە لە ناو پرسەی ئاراستەكردن و سەپاندن و بەربەستخستە سەر ئارەزوودایە ، كار لە سەر پاكتاوكردن و لەناو بوردنی ئارەزوو دەكرێت ، نەزمی بەرهەمهێنانی ئابوریی و سیاسییە . واتە ڕۆڵگێڕان و كارایی ماكینەیەكی ئابووری و كۆمەڵایەتی گەورتر لە ڕۆڵی ” ئۆدیپی فرۆیدییانەی ناو پەیوەندییە خێزانییەكان ” . لەم كتێبەدا گەڕانەوەو بە یادخستنەوەی شۆرش و ڕاپەڕین و هەستانەوەو بەرگریی و بەرەنگارییە گەورەكان هەیە ، قسەوباس لە سەر شۆڕشە كرێكارییەكان ، لە سەر ڕووداوە گەورەكان ، ڕوونكردنەوەی ئەوەی چۆن ئارەزوو لە لایەن دەزگاكانی دەسەڵاتەوە ملكەچكراوە ، چۆن چۆنی چەپێنراوە . ڕونكردنەەی ئەوەی ، كە ئەم دەزگایانە چین ؟ . دەبێت ئاماژە بەوە بكەین ، كە میشێل فوكۆ هاوكارێكی باش بووە لە ڕوونكردنەوەی سروشتی دەسەڵات لە ڕێگەی شیكارو شیكردنەوە میكرۆفیزیاییەكانییەوە ، لە سەرقاڵبوونی و سەروكاری لە گەڵ ئەو كارانەی دەسەڵات پێوەی سەرقاڵە ، وە مەیدان و كێڵگەو بواری كاركردنی كۆمەڵگەیە ، بەو شێوەیە نا ، كە مەیدانی نواندنی كردەو ئەكتێكە ، بەڵكو بەوپێیەی میكانیزمی چەپاندن و سەركوتكردنە لە یەككاتدا . كۆمەڵكە چەپێنەرو چەپێنراویشە لە یەككاتدا . بەڵام ئەوەی ” شیزۆشیكاری ” سەرباری دەخات بە دیدی دولوزو گواتاری ئەوەیە : كولتور بە ڕۆڵی خۆی ، دەستی لە چەپاندن وسەركوتكردندا هەیە ، دەستی لە بەربەست بۆ داناندا هەیە ، كولتور كاری گەمارۆدان و كورتكردنەوەو ژمارە بۆ دانانە ، كولتور لە سەر جەستە دەنوسێت ، جەستە دەنەخشێنێت . تۆبۆگرافیاو جوگرافیای جەستە دیاریدەكات و دەینەخشێنێت . ئێمە دەتوانین بڵێین چەمكی سەرەكی و بنەڕەتی : چەمكی ماكینەی ئارزووە “LA MACHINE DESIRANTE، ئامانج لەمەش ڕەخنەگرتنە لە دەرونشیكاری و دانان و بیناكردنی چەمك و تیۆری دیكە لە بارەی ئارزو و نەستەوە . بەڵام لە یەككاتدا كاری ئەم تیۆرە دەبێت بە بەستنەوەو پەیوەندی بەستن لە نێوان ” بەرهەمهێنانی ئارزوومەندانەو بەرهەمهێنانی كۆمەڵایەتی “. لێرەدا دەسبەرداربوون و دووركەوتنەوەیەك لە ماركس و سەرخان و ژێرخان بوونی هەیە . بەرهەمهێنانەكە یەكە ، بەڵام جیاوازییەكان لە سەر ئاستی نەزم و ڕژێمی بەرهەمهێنانە : دەكرێت بەرهەمهێنان گرووپی بێت ، دەستەبەندی بێت ، بارستەیی بێت ، یاسایی بێت ، لە شوێن و زەمین و هەرێمی جیاوازدا ببنە بابەت ، ڕەنگە شوێنكەوتەی نەزم و ڕێكخستنی دیاریكراو تایبەت بێت ، جا چ لە سەر ئاستی فەزاو پانتاییەكی فەردیی و تاكەكەسی ، یاخود فەزاو پانتایی فرەو جۆراو جۆر .
بۆ دولوزو گواتاری لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە : شیكردنەوەی ئارەزوو لە ” سۆسیۆسSOCIUS” دوور نەخرێتەوە ، لە پانتایی و فەزا كۆمەڵایەتییەكان دوور نەخرێتەوە ، لە ئابووری جیانەكرێتەوە ، لە سیاسی جیانەكرێتەوە . بەستنەوەو پەیوەندی بەستن لە نێوان ئارەزوو بە ڕاستەوخۆیی لە گەڵ كۆمەڵگەو مێژوودا . ئارەزوو پەیوەندی بە بوارو مەیدانی كۆمەڵایەتییەوە هەیە ، مەیدان و بواری كۆمەڵایەتی ، مەیدان و بواری ئەداكردن و خۆبەرهەمهێنانی ئارەزووە . كایەو كێڵگەی كۆمەڵایەتی پێش هەر شتێككایەو كێڵگەی بەهەمهێنانە . هەموان بەرهەمهێنەرن ، هەموان خۆیان بەرهەم دێننەوە ، ماكینەكان كاریان بەرهەمهێنانە ، مرۆڤ كاری بەرهەمهێنانە . بۆ دولوزو گواتاری مادامەكی لە هەموو شوێنێك ماكینە هەیە ، ماكینەكان هەن ، كەواتە لە هەموو شوێنێك بەرهەمهێنان هەیە ، ئەمەش پەیوەندگرتن و پویوەندی بەستنە لە نێوان ئارەزوو ڕەوڕەوەو ڕێڕەوەی بەرهەمهێنان ” هەموان بەرهەمدێنن ، هەموان كاریان بەرهەمهێنانە “، مادامەكی هەموان بەرهەمهێنەرن كەواتە نوقستانیی و نوقسانی و پێویستییەك بوونی نییە , واتە تەواو بە پێچەوانەی ئەو سەرنجەی پێی وایە : نوقسانی و نوقستانییەك بوونی هەیە و ئەویش لە ئۆبژێدایەو و پەیوەندی سوژە / ئۆبژە ، ئارەزوویكردنی سوژەیە بۆ ئۆبژێ . سوژە نوقسانییەكی نییە و كامڵ و پڕە . سوژە و خۆ بەرهەمهێنان بەو شێوەیە نییە كە تەواوی فەیلەسوفەكان لە ئەفلاتوونەوە وا وێنای دەكەن ، كەهەوڵی خۆ لكاندن و خۆ خشاندن و هۆگربوونی ئۆنتۆلۆژی بێت بە ئیدیاو پارادایمێكەوە . ئارەزوو دەخولقێنێت ، دادەهێنێت ، مەیدانی خۆی دروست دەكات ، ئەمە ئەگەر بواری داهێنانی پێ بدرێت . بەڵام لە لایەكەوە بەربەست و سەركوتكردنی ئەم ماكینانە بوونیان هەیەو ، لە سەرێكی دیكەشەوە ناتوانن دوور لەیەك بەرهەمهێنەر بن ، پێویستیان بە خۆ ئەداكردنێكی كۆمەڵایەتی و كۆمەڵگەیی هەیە ، پێویستیان بە پەیوەندیی هەیە لە گەڵ ماكینەكانی دیكەدا تا ببێتە هۆی گەرەنتی ڕەوڕەوەو هێڵی بەرهەمهەمهێنانەكە .
دولوزو گواتاری باس لەوە دەكەن ماكینەكان چۆن بەرهەم دێنن ؟ ئەوان باس لەوە دەكەن كە بەرهەمهێنان پێویستی بە سێ پرۆسە هەیە :
یەكەم : بەرهەمهێنان بە مانا سادەو باوەكەی ، بەرهەمهێنانی شیر ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە دەمی زارۆك یان منداڵەكەوە هەیە .
دووەم : بەكاربردن و بەرخۆریی بەرهەمهێنان ، بەرهەمهێنانی سوژە ، لەم ڕێگەیەوە ، ئەمەش سوبژێكتیڤاسیۆنە ، ئەو كاتەی لە دۆخەكانی بەكاربرندا سوژە خۆی بەرهەمدێنێت ، ئەمەش سوژەیەكی “دەگمەن و ناوازەو دانسقەوە بێشوناسە ” سوژەیەكە پێش هەر شتێك ئیحساس دەكات ، واتە سوژەیەك لە ڕێگەی بیركردنەوەوە بەرهەم نایەت ، بەڵكو لە ڕێگەی ئیحساسكردنەوە .
سێیەم : ئەم پرۆسێسیوسانەش : ( هەڵگرتن و خەزنكردن و پاراستن / تۆماركردنە ” ، لە نێوان بەرهەمهێنان وبەكاربردندا ، پاریزگاریلێكردن و پاراستن بوونی هەیە. بەمشێوەیە ماكینە پێوێستی بە پانتایی مەوداو مەسافە هەیە ، پێویستی بە فەزایەكە ئەم ڕووداوانەی تێدا بپارێزێت . بەمشێوەیە سێ ڕێڕەو پرۆسێسیوس بوونیان هەیە : ئەكت و هەڵچوونەكان ، تۆماركردن ، بەكاربردن . بە دوای یەككدا هاتنی پرۆسێسیوسەكانی : پەیوەندی و بە یەكگەیشتن و جیابوونەە . هەموو ئەمانەش دەگەڕێنەوە بۆ نەست و لە ناویدا كاردەكەن وەك چۆن لە ناو پەیوەندی وشیاریی بە واقعەوە كار دەكەن . دەتوانین بە تەواوی ئەم پر سێسیوسانەش بڵێین :” پرۆسێسیوسی شیزۆفرینی”.
فەزای بەرهەمهێنانی ماكینەكان : یەكەم جەستەیەو دووەم كۆمەڵگەیە ، واتە پرۆسەی بەرهەمهێنان پێویستی بە فەزاو پانتایی تۆماركردن هەیە :” جەستە بێ ئۆرگانەكان CORPS SANS ORGANES” و شێوە كۆمەڵایەتییەكانی بەرهەمهێنان ” سۆسیۆس ” .
لە مەیدانی یەكەمدا تەنیا شتێك نییە لە نێوان شتەكاندا ، بەڵكو جەستەیەكی ئارەزوومەند و جەستەی ئارەزووكارە . وەك چۆن تەنیا بوونێكی بیۆلۆژی نییە لە ناو دەزگاو نەزمە بیۆلۆژییەكاندا . لە ئاستی دووەمدا ئەم ” جەستە بێ ئۆرگانانە ” بەو شێوەیەی كە دژ دەكەونەوە لە گەڵ ڕێكخستنی كۆمەڵایەتیدا ، چونكە ئەمەی دووەمیان مەیدانی سەركوتكردن و چەپاندنە ، مەیدانی تەحریم و یاساغكردن و وێرانكردنی جەستەیە . بەمشێوەیە ئەمە ئەو ماكینەیە كە تەنیا ئكتیفا ناكات بە وشەكان ، شەكان بۆی بەس نییە، بەڵكو لە ڕێگەی یاساكان و دانانی نیشانەوە لە سەر جەستە خۆی دەنوسێتەوە . ئاراستەو ڕێڕەوی كولتور ، ئاراستەو ڕێڕەوی ماكینە كۆمەڵایەتییەكانە وەك ئەوەی ئاراستەكردنێكی بە تەكنیككردن و نوسینەوەو ژماردن و ژمارە بۆ دانانە. هەموو ئەو مومارەسەو پراتیكانەی كە جەستەی ملكەچە لە دیاریكردن و تایبەتكردن و دەستنیشانكردنە ، جا چ نەخشێك بێت ، خاڵێكی دەستكرد یان هەر پلەیەكی دیكەی سیمبۆلیی و ، ناسنامەو سەرجەم فۆرمەكانی پەیوەندیی و ناوو ناونیشانەكان، ئەوانەی كە لە ڕووی كۆمەڵایەتییەوە دەیانناسینەوە . جەستە گەورەترین كتێبی یاسایە .
لە سەر ئاستی دووەم ، ئەویش فەزای بەریەكەوتن و لێكخشان و هاوپەیمانی كۆمەڵایەتییە ، یەكەمجار ، مەیدان و بوارێكی كۆمەڵایەتییە ، دووەمیش بوارو مەیدانی دابەشكردنی ڕۆڵەكانە . میكانیزمی كۆكردنەوەو گردكردنەوەی تاكەكان و تەحەكوم پێكردن و ئاراستەكردنیانە ، ملكەچپێكردنیانە بۆ سیستەم و ڕژێمێكی دیاریكراو لە یاساو ڕێساو داب و نەریت و نۆرمەكان .
دوڵوزو گواتاری بە تەواوی لە خوێندنەوەی ماركس دووردەكەونەوە ، لە پێكهاتەو ڕێكخستن چینبەندی و چینەكانی ماركس دوور دەكەونەوە . لە بیناكردنە چینایەتییەكانی ماركس دوور دەكەونەوە ، هەر ئەم دووركەوتنەوەو گوێپێنەدان و پەراوێزخستنەی ” ماركس ” بوو ، كە دوژمن و نەیاری زۆری بۆ كتێبی ئەنتی ئۆدیب پەیدا كرد . ئەگەر پەنابردنێك بۆ ماركس ببینین لەم كتێبەدا ، ئەوا پەنابردنێك نییە سەبارەت بە پرس و كێشەیەكی ماركس ، بەڵكو لە پێناو پرس و كێشەیەكی تایبەت بە كتێبەكەیە . ئەنجامگیریی كتیبێ ” ئەنتی ئۆدیپ ” نزكبوونەوەیەكی هەیە لە گەڵ ئەو ئەنجامگیرییەی میشێل فوكۆ بۆ دەسەڵات هەیەتی ، نزیكییەك لە ویلهێلم ڕایش بەو ماناو بەو واتایە ی كە خەڵك زۆربەی جارئارەزووی سەپاندن و ملكەچبوون دەكەن . نەك لە سەرەوەو بە زۆر سەپاندنێكی جەبری بوونی هەبێت . ئەمەش جۆرێكە لە مازۆخێتی نەستیی ئەو كاتەی ئارەزووی جەماوەر دژ بە بەرژەوەندییەكانی هەڵدەگەڕێتەوە . چۆن ڕەخنەیەكی قەبوڵكراو گونجاو بۆ فاشیزم بكەین ؟ بۆچی شیكارە ماركسییەكان لەمبارەوە سودیان نەبوو ؟ بۆچی ڕاڤەو تەئویلە فرۆیدییەكان لە ئاست ئەم دیاردەیەدا كڵۆلچن و كورت دێنن ؟ چۆن لە فاشیزم و تەواوی جۆرو فۆرمەكانی ڕزگارمان بێت ؟ ئایا گەلی ئەڵمانی , نەتەوەی ەڵمانی بە ڕاستی فاشیزمیان خۆشویست ؟ یان قوربانی بون ؟ چۆن هیتلەر هەژمون و هەیمەنەی بەسەریاندا چەسپاند ؟ وە ئایا لەڕێگەی توندوتیژی و زەبروزەنگەوە بوو , یان بە واتایەكی تر لە ڕێگەی ششتنەوەی مێشكەوە بوو ؟, یان لە ڕێگەی ملكەچپێكردن و چەوساندنەوەو ئیدۆلۆژیاوە بوو , ؟ وەك ئەوەی لە شیكاركردنە پێشوییەكاندا دەیبینین ؟ یخود جەماوەر , خودی جەماوەر هەڵیاندا و ئارەزوی پەرستن و ملكەچبونیان هەبوو , ئارەزوی فاشیزمیان دەكرد ؟ وە لەو بڕوایەشدا بون ئەمە هەوڵدانێكە بۆ ئازادی و ڕزگاربونیان ؟ چۆن دەكرێت خەڵكێك , جەماوەرێك , ئاكمانجێك نەپێكێت و هەڵەی تێدا بكات , وە بۆ ڕزگاربونیان لە ڕێگەی كۆیلەیەتی و ملكەچییەوە هەوڵی بۆ بدەن ؟
بە ڕاستی گەلی ئەڵمانیا ئارەزوی فاشیزمیان دەكرد , بەڵام هەڵە بون لە بەرژەوەندیەكانیاندا , ناتوانین بڵێن جەهل و نەزانین بووبە هۆی بەرزبزنەوەی نازیزم , وە ناتوانین ئەوشە بڵێین كە هتلەر لە ڕێگەی زەبرو زەنگ و توندوتیژییەدەسەڵاتی بە سەر گەلی ئەڵمانیادا سەپاند , یان لە ڕێگەی ششتنەوەی ئەقڵ و مێشكەوە , واتە لە ڕێگەی كۆمەڵێك دەزگای سەپینراوی توندوتیژ ئامێز , یان لە ڕێگەی كۆمەڵێك دەزكای ئیدۆلۆژییەوە , جەماوەر ئارەزوی نازییەتان كرد , بەرهەمیان هێنا . بۆیە پێویستە ئەو هەلومەرجانە شیبكەینەوە كە جەماوەر دژ بە بەرژەوەندییەكانی خۆی دەوەستێتەوە .
ئێمە لێرەدا دەتوانین ئاماژە بە كاپیتالیزم و سەرمایەداری بكەین وەك ئارەزووكراوێك ، وەك سوارێك بە سەر سروشت و ئاراستەی ئارازوو ئارەزووكردنەوە ، لەوێشەوە پۆلێنكردن و ڕیزبەندیكردن و ڕێكخستنی . كاپیتالیزم بەم كارەی ، خۆی ڕادەگرێت و بە پێوە دەوەستێت چوكە لە ژماردن و ژمارەبۆ دانان و پێوانی فیچەكردن و هەڵچون و دیاریكردن و تەحەكومكردن بە ئارەزووەوە ناوەستێت . ئەو سوژەیەی كە بەرهەمدێت ، لە بارودۆخ و هەلومەرجێكی دیاریكراودا بەرهەمدێت . ئارەزوو پەیوەندی بە فەزای كۆمەڵایەتییەوە هەیە ، تەنانەت ماكینە گەورەكە : ” كۆمەڵگە ” كار لە سەر بەرهەمهێنانی ماكینە بچووكەكان دەكات و ئاراستەیان دەكات . یەك بەرهەمهێنانە ، لە پلەو ئاستدا جیاوازن بەڵام ، بەرهەمهێنانی ماكینە ئارەزوومەندەكانن .
نەست و سەركوتكردن ” چەپاندن .
ئەگەر ئێمە لە گەڵ دولوزو گواتاریدا بپرسین بۆچی ماكینەی كۆمەڵایەتی فشار و سەركوتكردن لە سەر تاكەكان دەسەپێنێت ؟ ،سەرباری بوونی لێكچوون لە نێوان “جەستە بێ ئۆرگانەكان و سۆسیۆسەكاندا”، جیاوازیی بوونی هەیە., ڕەنگە ئەمەش بگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە دووەمیان تەحەكووم بە یەكەمیانەوە دەكات. ئەم جیاوازییەش لە سەروشتی هەریەكێكیاندا دەردەكەوێت، ئەگەر جەستە بەرهەمی پەیوەندی ناوەكی و هەناویی بێت لە گەڵ ئۆرگانەكانی و كارو وەزیفەكانی دا، كەواتە كۆمەڵگە بریتی دەبێت لە كۆكردنەوە و گركردنەوە, لەم میانەشدا دەبێت هەڵەیەك ڕوویدابێت، واتە كۆمەڵگە پارچەكانی خۆی لە دەرەوە بەدەستهێنتابێت ، لە دەرەوە تەحەكومی پێوە بكرێت لە ڕێگەی ئاراستەكردن و بە تەكنیككردنییەوە لە دەرەوە، بەمشێوەیە ئەم تەحەكومكردن و بەكارهێنانە هەمیشە یەك دەرئەنجام و ئەنجامگیری نابێت، كۆمەڵگە لە ڕێگەی ئەم تایبەتمەندكردن و تایبەتكردن و دیاریكردنانەوە مەیدان و بوار بۆ هاوپەیمانێتییەكان خۆش دەكات، مەیدان بۆ بەرهەمهێنانی هێزی تەحەكوم و هێزی پاسیڤ، ئەمەش جۆرێكە لە پێكهاتنی دەسەڵات و مومارەسەو پراتیكی و بەكارهێنان و تەوزیفكردن و بەشكردنیان لە ڕێگەی تەرزو شێوازی ئاڵوگۆڕو چڕیی و پتەوییەوە، ئەوەی پرسەكە ئاڵۆز دەكات هاتنە ناوەوەی یاسایە، یاسا شەرعییەت و ڕەوایەتییەكی بەهێز دەبەخشێت بە كردەی زاڵبوون و خۆ سەپاندن، وە ڕەوایەتی دەدات بە پراتیكەكانی تایبەتكردن و دیارییكردن و پۆلێنكردن بە سەر تاكەكاندا. كێشەكە ئەوەیە ناتوانین جیاوازی لە نێوان بوونی تاكەكەسیی و بوونی كۆمەڵایەتیدا بكەین، جیاوازی لە نێوان ماكینەكانی ئارەزوو ئەو ماكینانە بكەین كە لە ناو مێژوودا بەرهەمهاتوون و خۆیان پێكهێناوە. هەمیشە سەركوتكردن و چەپاندن هەیە، پاڵەپەستۆو ترس و بیم هەیە، نیشتنەوەو هەرێم دروستكردن، لە هەرێمخستن، لەو قەڵەمڕەویی دروستكردنلە قەڵەمڕەوییخستن هەیە” .مۆنادەكان بوونیان نییە، هەمیشە فۆرمیولەبوون و شكڵوەرگرتن و شكَلگرتنی كۆمەڵایەتی هەیە، كە چاوەڕوانە بە قەڵەمڕەویی بكات، بە هەرێمی بكات.
سۆسیۆس وەك ماكینەیەكی گەورە وشیاری بەرهەم دێنێت، هەست بەرهەم دێنێت، نەست بەرهەم دێنێت،زەویی و زەمین بەرهەم دێنێت، مرۆڤ بەرهەم دێنێت، پەیوەندییەكانی نێوانیان بەرهەم دێنێت، دەیانكات بە هەرێم و قەڵەمڕەویی، بەمشێوەیەی ئەوەی پەیوەندی بە سێكسەوە هەیە دابڕاوو جیاكراوە نییە لەوەی، كە كۆمەڵایەتییە، دابڕاو نییە لە ئابووری، جیاكراوەو دابڕاو نییە لە سیاسەت. ئەم كتێبە لە پاش ئەوەی سێكوچكەی فرۆیدی “باوك و دایك و مناڵ” هەڵدەوەشێنێتەوە، مەیدانی تایبەتیی و دیاریكراوی زەبروزەنگ و توندوتیژی ڕاستەقینە دیاری دەكات. كۆمەڵگە مەیدان و فەزای ئارەزووە، مەیدانی تەحەكوم و بەكارهێناننی ئارەزووە، مەیدانی بەشكردن و دابەشكردنی كارە لە نێوان ڕەگەزەكاندا : نێر / مێ. لێرەدا ئارەزووی چەپێنراو لە زیندان و بەندیخانەی نەست و تاكەكەسیدا ناجوڵێتەوە ، بەڵكو لە تۆمارێكی گەورەتردایە، ئەویش نەستی كۆمەڵایەتییە. نەستی كۆمەڵایەتی ئەو بوارەیە كە، بە وردیی و دیاریكراویی و بە دەقیقی پێگە و شوێنگەی ئارەزووی چەپێنراوو سەركوتكراو دیاگنۆستیك دەكات، دەستنیشانی دەكات. كۆمەڵایەتی و “سۆسیۆس” مەیدانی بەرهەمهێنانە، بواری گروپبەندیی و دەستەبەندیی سیاسیی تاكەكانە، بورای گوزارشتكردن و دەربڕینی ئەم سەپاندنەیە لە ڕێگەی هونەرو مۆزیكەوە ، تا ئەو شوێنەی كە ئارەزوو بۆ كۆمەڵایەتی بەكاربهێنرێت و بەشبكرێ و بەكار بخرێت ، ڕەنگە زۆربەی جاریش تەحقیق نەكرێت. زۆربەی جار داهێنان دەگەڕێتەوە سەر كۆمەڵگە وەك ڕەخنەو ئابڕووبردن و ئاشكراكردن. سەرباری ئەو سەپاندن و فشارە قورس و تەحەكومكردنەی دەخرێتە سەر تاكەكان، دەنگی ئەم ئارەزووە دەنگی شۆڕش و دێوانەیی و شێتیی ڕەهایە, ئەمەش سەداو دەنگی ئەو چینە پەراوێزبوو پەراوێز نشینانەن كە ناویان بە چینی بەشمەینەت و چینی چەوساوەو كرێكار هاتووە، لە ڕێگەی هونەرو ئەدەب و مۆزیكەوە، ئەمە ئەو دەنگەیە كە هەڵدەزنێت، هەڵدەشاخێت بە ڕووی دەوڵەتدا، بە ڕووی دەسەڵاتە بەربڵاوەكانیدا، ئەو دەسەڵاتانەی لە كۆمەڵگەدا پراتیك دەكرێن.
ئەم كتێبە، كتێبی ئەنتی-ئۆدیپ، ئاسۆیەكمان بە دەستنیشان دەكات سەبارەت بە بەرگری و بەرهەڵستاكاریی و بەرەنگاربوونەوەی ئەو سەركوتكردن و سەپاندن و فشاربۆهێنانە. كاپیتاڵیزم وەك نەرمییەك دەنوێنێت، كە پەراوێزی بۆ بەرگریی تێدایە، بەرگری بە ئامرازەكانی داهێنان لە فەلسەفەوە ئەدەب و هونەر…بەرگریكردنێكی نا مادی و نا ماتریالی، كە ئازادیی و ڕزگارییەكی ڕێژەییمان بۆ دەسەبەر دەكات. بەرگریی و بەرەنگابوونەوەو بەرهەڵستكاریی كەمینەیی و كەمینەكان. لە كۆمەڵگەی كاپیتالیست و سەرمایەداریدا درزو كەلێن و كرانەوە هەیە كە دەتوانین فراوانیان بكەین، فراوانتریان بكەین، دەتوانین بیكەن بە دەریچەی ڕەخنەی ڕادیكاڵ. بۆ دولوز بیركردنەوە خلقاندن و بەرگریی و بەرهەڵستكارییە، بیركردنەوە داهێنان و خولقاندنە، داهێنان و خولقاندنیش بەرگریی و بەرەنگاربوونەوەیە. دوڵوز نایەوێت جیاكاریی و جیابوونەوە لە نێوان تیۆرو پراتیكدا دروست بكات، موفەكیرو داهینەرو ئەدیب و هومنەرمەندێك نمونەیەكی نییە پێشكەشی بكات جگە لەوەی لە ژیانیداو بە درێژایی ژیانی تێیدا دەژی. كاتێك زانیمان جەستە مەیدانی نوسینە، مەیدانی نەخشاندنە، نوسینی نیشانەو هێمای ڕێكخراو ڕیزبەندكراو، نیشانەی خاواندارێتی كردنە، ئەو كاتەی زانیمان كە ئێمە ناتوانین هاوڵاتی و ڕوناكبیرێكی ڕاستەقینە بین تەنیا ئەو كاتە نەبێت كە جەستەمان كێڵراوو چاندراوە، ئەو كاتەی كۆمەڵێك هێڵ لەسەر جەستەمان هەیە كە بەرجەستەكەری یاساو ڕێساكانن و لە ڕێگەیەوە كۆدەكان تێدەپەڕن، دەزانین بنەماكە تێپەڕینە بە ماكینەی كولتوریدا وەك ماكینەیەكی چەوسێنەرو پانكەرەوە، چونكە تایبەتمەندیی و سوبژێكتیڤاسیۆنە تاكەكەسییەكان ئەفەروز دەكات، نەفیان دەكات. وەك نواندن و درێژبوونەوەی ئەوانی دیكە دەمان نەخشێنن, ئەم زانینانە سەرەتای پەیبردن و ئیحساسكردنە بە كێشەكەو سەرەتای هەڵهاتنیشە. دولوز تەنیا چەند ئاسۆیەك دیاری دەكات , كە لە ڕێگەیەوە تاك دەتوانێت بچێتە ناوییەوە، ئەگەر ویستی هەبێت، هۆگر بێت پێوەی ئەگەر ویستی خۆ بەرهەمهێنانەوەو سوبژێكتیڤاسیۆنی هەیە. ئەمەش لە گفتوگۆكەی میشێل فوكۆ و دولوزدا بە دیاردەكەویت كاتێك دەڵێت : “دیاریكردن و دەستنیشانكردنی ناوەندەكانی دەسەڵات و كەشفكردنیان، قسەوباس و خواس لە بارەیانەوە، لە جۆرەكانی ململانێیە، قسەوباس و شكاندنی بازنەو ئەو دیوارانەی كە چواردەوری داون لە ڕێگەی تۆڕی دەزگایی و تۆڕە دەزگاییەكانەوە، ناونانی شتەكان بە ناوی خۆیانەوە، دەستنیشانكردنی ئامانجەكان, هەموو ئەمانە یەكەمین هەڵگەڕاندنەوەی دەسەڵات و هەنگاوی یەكەمە لە ڕێگەی ململانێ و كێبەركێ و بەركەوتن دژ بە دەسەڵات “.
دەرونشیكاری سروشتی سەركوتكارانەی پڕ لە توندوتیژی كولتورێك سەركۆنە ناكات. دەسەڵات بە تەواوی فۆرم و ماسكە جیاوازەكانییەوە تەنیا پشت بە سەركوتكردن و چەپاندن نابەستێت ، بەڵكو دەستپێشخەریشە تا ئاستی شۆڕشكردن بەسەریدا. ئەگەر لە گەڵ دولوزو گواتاریدا لە بەرهەم و ئەنجامەكانی ئەم ڕەخنەكردنەی دەرونشیكاری بپرسین، دەتوانین ڕۆَلی دەرونشیكار لە كەمەڵگە نوێكاندا دیاریی بكەین، ڕۆَڵی دەرونشیكار لە ڕۆڵی كاهین و قشەو پیاوی ئاینی دەچێت لە كۆمەڵگە كلاسیكییەكاندا. شیكردنەوەی نەست و نا ئاگایی وەك پەرپووت و دڕندەو وەحشیگەری، بە ئۆدیپكردنی واتە “خستنە ناو باخچەی ساوایانەوە” وەك ئەوەی نەست كاری تێكدانی ژیان و وێرانكردنی ژیان و كاولكاری بێت. بەمشێوەیە دەرونشیكار، ئەم “قەشەو كاهینە هاوچەرخە” پێداگیرە لە سەر سەپاندنی یاساو و پراتیككردنی یاسا و پراتیككردنی كارو وەزیفەی دەستنیشانكردن و دیاریكردن. دەرونشیكارێك لە ڕێگەی چەسپاندنی یاساوە هەمان ڕۆڵی قەشەو پاككەرەوەیەك دەبینێت كە كاری گوێگرتنە لە دانپێدانان و گوێگرتن لە گوناهەكان و لێخۆشبوونی. دەرونشیكاریی و دەرونشیكار میكانیزیمی كۆنترۆڵكردن و داردەست و دەمڕاستی دەسەڵاتە.بەمشێوەیە ڕەفزكردنەوەی دەرونشیكاری، ڕەفزركدنەەی وەزیفەی ئاینییانەو قەشەییی دەرونشیكارو دەرونشیكارییە. ژیل دولوز لە میانەی ڕوونكردنەوەو قسەوباسو ڕەخنەگرتن لە دەرونشیكاری ئەوەمان بۆ ڕوون دەكاتەوە ،كە چۆن چۆنی وەزیفەی دەرونشیكاری هەڵگەڕێنراوەتەوە. لە بری ئەوەی بەشداریكردن بێت لە ڕزگاركردنی كەس و كۆمەڵگەكان، ئامانجی دەرونشیكاری بووە بە چوارچێوەداركردنی كێشەكە لە ناو پرسێكی ساختەو هیچ لە باردانەبووی وەك “پەیوەندی باوك،دایك، مناڵ” تا ئەو شوێنەی كۆمەڵگە وەهم بەكار بهێنێت و وەهم بەكاربەرێت. ئۆدیپیزاسیۆن و بە ئۆدیبكردنی نەست، چەوساندنەوەو سەركوتكردنی تاك بەرهەمدێت. لێرەوە لە پاش كتێبی “لۆژیكی ماناو جیایی و دووبارەبوونەوە” ، ژیل دولوز تەنیا و تەنیا ئاستە ئۆنتۆلۆژییەكەی فرەیی و جیاوازی نەبەستەوە بە تیۆرەوە، بەڵكو پەیوەندییەكی دیكەی لە نێوان تیۆرو پراتیكدا دروست كرد. بەشداری دولوز لە گەڵ میشیڵ فوكۆو ئەندامبوونی لە گروپی بە “ئاگابوون و كۆكردنەوەی زانیاری لە سەر زیندانییەكان”، ئەكتی پراتیكییانەی بەرگریی و بەرنگاری دولوزە. دولوزو بانگمان دەكات بۆ تێگەیشتنێكی ناكەسیی و نا تاكەكەسی نەست، بینین و تەماشاكردنی نەست وەك “ماكینەو كارگەیەك” نەك وەك شانۆی ڕِۆڵبینینەكان لای فرۆیدو لاكان. خوێدنەوەی نەست لە ئاستێكی ئۆنتۆلۆژییدا، بینینی ئارەزوو لە ئاستێكی ئۆنتۆلۆژیدا. ئەمەش لە ناو وێناكردن بۆ فرەیی و ئیمانانس و موحایەسە پێكەوە. ئەم نەستە فرەو جپراو جۆرە، ئیمانانتە بەو ئەقڵە كۆمەڵایەتییەی، كە بەرهەمی دێنێت. نەست بۆ دولوز ئەوە نییە كە تێپەڕیوەو لە ڕابووردوودایە، نەست دەتوانرێت پێكبهێنرێت و بخولقێنرێت و بەرهەمبهێنرێتەوە: ئێمە یادەوەرییەكانی مناڵیمان بەرهەمناهێنینەوە، بەڵكو لە گەڵ ئەو بارستە مناڵییەدا بەرهەمی دێنینەوە كە حازرو ئامادەیە لە گەڵماندا،منداڵبوون لە ئێستادا، بوون بە ـ مناڵ و صەیرورەی بە ـ مناڵبوون. نەست، یادكردنەوە بەیادهێنانەوەو یادخستنەوە نییە.
دولوز :” دەرونشیكاری وای لێنەكردین قسە بكەین،بەڵكو بەربەستی دروستكرد تا قسە نەكەین، بووە ڕێگر لە قەسەكردنمان”.
ئەو سەرچاوانەی سودی لێوەرگیراوە .
……………………
1-Gilles Deleuze et Félix Guttari, L’anti-œdopr,paris, Minuit, 1972.
2-Dialogues (avec Claire parnet) Paris, Flammarion, 1977
3-Gilles Deleuze, Faucault, Paris, Minuit, 1986
4-Gilles Deleuze, Pourparler, paris, Minuit,1990.
5- Critique et clinique, Les éditions de Minuit (coll. « paradoxe »), Paris, 1993.
6- L’Île déserte et autres textes. Textes et entretiens 1953-1974, édité par David Lapoujade,Les éditions de Minuit (coll. « paradoxe »), Paris, 2002.
7- Deux régimes de fous. Textes et entretiens 1975-1995, édité par David Lapoujade, Les éditions de Minuit (coll. « paradoxe »), Paris, 200
7-Michel Foucault, Theatrum Philosophicum,Critique, Novembre, 1970.
8- Le vocabulaire de Gilles Deleuze,Sous la direction de Robert sasso et Arnaud Villani, Vrin,2003
ئه‌م بابه‌ته له ژمارە (1) ی گۆڤاری بیرو هزردا بڵاو كراوه‌ته‌وه.
بە کلیکێک لەسەر سمبولەکانی خوارەوەو ، ئەم بابەت ئاشنا بکە بە هاوڕێکانت
