عێراق لەنێوان هەژموونی ئێرانی و ئەمەریکیدا

عەتا قەرەداخی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لەعێراق لەرووکەشدا وادەبینرێت ، کە ئەمەریکا ئامادەبوونێکی ئەوتۆی نەمابێت لەعێراقدا .

هۆکاری ئەمەش ئەوەیە کەپێشر ئەوەی عێراقی کۆنترۆڵ کردبوو ئەمەریکیەکان یان سوپای ئەمەریکا بوو . هەموو شتێک لەم وڵاتەدا پەیوەندی بەوانەوە هەبوو . راستە بەناو حکومەت و پەرلەمان و دامەزراوەکانی دادوەری و ئەوانی دیکەش هەبوون ، بەڵام ناتوانرێت تەسەوری ئەوە بکرێت بەحکومەت و هەموو دامودەزگاکانییەوە توانیبێتیان لەبەرامبەر ئەمریکییەکاندا دەنگ و رەنگێکیان هەبێت. واتە هەموو شتێک پەیوەندی بەوانەوە هەبووە، هەرچۆن لەسەروەختی بەڕێوەبردنی عێراقدا لەلایەن حاکمی ئەمەریکی بریمەرەوە عێراقییەکان تەنیا شوێنکەوتووی بڕیار و فەرمانەکانی ئەو بوون ، دوای بریمەرو پێش کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا بارودۆخەکە بەگوێرەی ئەمەریکا گۆڕانکاری گەورەی بەسەردا نەهاتبوو ، چونکە ئەوەی ئەوسا لەلایەن بریمەرەوە دەکرا دوای ئەو هێزەکانی ئەمەریکا و ئەو باڵوێزخانەیە بەڕێوەی دەبرد ، کە بۆخۆی بریتیە لەحکومەتێک لەناوچەی سەوزدا .

هەڵبەت ئەوەش ئاشکرایە کە سەرباری ئیدیعا و خۆنیشاندانی ئەمەریکییەکان بەوەی کە ئەوان لەپێناوی رزگارکردنی گەلانی عێراق و بیناکردنی سیستێمێکی فەرمانڕەوایی دیموکراتیدا هاتوونەتە عێراق ، بەڵام ناتوانرێت چاو لەو راستیە بنوقێندرێت کە ئەمەریکییەکان ئامانجی لەوە قوڵتریان هەبووەو هەیەو لەپێناوی بەرژەوەندییەکانی خۆیاندا هاتنە عێراق و لەپێناوی ئەو ئامانجەشدا پێشتر بەدوای پاساودا دەگەڕان تا سەرئەنجام پاساوی ئەوەیان دەستکەوت کە سەدام حسێن پیاوێکی سەرکێشەو لەبنەماکانی سیاسەتی نێودەوڵەتی لایداوەو دەشێ مەترسی بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا یان دۆست و هاوپەیمانەکانی ئەمەریکا هەبێت لەناوچەکەدا. هەروەک ئەوەی لەساڵی 1990دا بەرامبەر بەکوەیت کردی ، جۆرێک لەکۆدەنگی جیهانی دژ بەسەدام دروست کردو وەکو مەترسیەکی گەورە بۆ سەر هەمووان وێناکرا . بۆیە دەشێ لەهەر چرکەساتێکی دیکەدا گەمژەیی دیکەی لەو جۆرە بکات و ببێتە هۆی تێکدانی سەقامگیری و پشێوی لەناوچەکەدا بنێتەوە ، بەوەش هەم ئەمەریکاو دەوڵەتانی خاوەن بەرژەوەندی لەناوچەکەدا زیانیان بەردەکەوێت ، هەم دەشێ هاوپەیمانەکانی رۆژئاوا لەناوچەکەدا رووبەڕووی کێشە و گرفتی زۆر ببنەوە ، بۆیە باشترین بڕیار بۆ ئەمەریکا ئەوە بوو کە هەوڵی رووخاندنی رژێمەکەی سەدام حسێن بدات .

ئەگەر بەڕاستی ئەمەریکا لەپێناوی رزگارکردنی خەڵکی عێراقدا هێرشی کردە سەر رژێمە دڕندەو دژ مرۆییەکەی سەدام ، ئەی بۆچی ئێستا بەرامبەر بەڕژێمی سووریا بێدەنگن ، کە بەبەرچاوی ئەو هەموو دنیای بڕیاربەدەستەوە کە ئیدعای دیموکراسی و ئازادی و مافی مرۆڤ دەکەن ، رۆژانە ئەو رژێمە هاوشێوەی رژێمەکەی سەدام حسێن ، خوێنی هاوڵاتیانی مەدەنی وڵاتەکەی دەڕێژێت . بەهەرحاڵ ئامانجەکانی ئەمەریکا ئاشکرابوو لەهێرشکردنی بۆ سەر عێراق ، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەو هێرشەی ئەمەریکا بوو کە توانی گەلانی عێراق لەدەستی ئەو رژێمە دڕندەو خوێنڕێژە رزگار بکات ، کە روخاندنی لەلای عێراقییەکان وەکو مەحاڵ وابوو .

بەهەرحاڵ ئەمەریکا لەماوەیەکی کورتدا هاتە عێراقەوەو وەکو دەوڵەتێکی داگیرکراویش مامەڵەی لەگەڵ عێراقدا کردو لەبری ئەوەی لەگەڵ روخاندنی رژێمی بەعسدا رێگا بدات بەعێراقییەکان خۆیان بینای دەوڵەت و حکومەت و دامەزراوەکانی وڵاتەکەیان بکەنەوە . ئەو خۆی فەرمانڕەوای بۆ عێراق داناو بەرنامەو سیاسەتی خۆی لەم وڵاتەدا جێبەجێکردو لەکورتترین ماوەدا بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی هەموو دامەزراوە سەربازی و ئەمنییەکانی عێراقی داو بەوەش هێزێکی گەورەی لەخەڵکی عێراق کردە بەتاڵەو بێکار و بێژیان و ئەوەش رێگاخۆشکەر بوو بۆئەوەی نائارامی پشێوی و تیرۆر لەعێراقدا پەرەبسەنێت و دواجاریش کۆنترۆڵکردنی هەروا کارێکی ئاسان نەبێت . هەروەک ئەمەریکییەکان کە هاتنە عێراقەوە هیچ حسابێکیان بۆ هێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی پێشتر بەکوردیشەوە نەکردو ، لەیەکەم سەردانیدا بۆ کوردستان جەی گارنەر وەکو حاکمی دەوڵەتی داگیرکەر سەردانی کوردستانی کردو هەر ئەو کاتەش لەبەر خاتری ئەو زۆرێکی شەقامەکانی کوردستان شۆردران و خاوێن کرانەوەو ئاڵای کوردستانیش لەسەر شوێنە رەسمیەکان داگیرا نەوەکو ئەمەریکا زویر ببێت . لەراستیدا ئەوەی هەستی پێدەکرێت ئەوەیە کە ئەمەریکییەکان هیچ بڕوایەکیان بەلایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانی عێراق نەبوو بەتایبەتی شیعەو کورد ، دیارە لەو کاتەشدا سوونەکانی عێراق لەبارێکی خراپدا بوون و رووخاندنی ئەو رژێمەی کە هەشتا ساڵ بوو لەعێراقدا بەگشتی و لەسەردەمی بەعسیشەوە بەتایبەتی کە نوێنەرایەتی ئەوانی دەکرد تاساندبوونی و شتێک نەبوو بەناوی ئۆپۆزسیۆنی سوونە بێجگە لەورتەورتێکی حیزبی ئیسلامی عێراقی ئەویش پێگەو نفوزێکی ئەوتۆی نەبوو . بەهەرحاڵ چیرۆک و بەسەرهاتەکانی دەستگیرکردنی بەرپرسان و توورەکە بەسەرداکردنیان لەلایەن هێزەکانی ئەمەریکاوە لەیادەوەری زۆرینەی عێراقیەکاندا زیندووە ، بەتایبەتی ئەو بەرپرسانەی کە ئەمەریکییەکان سوکایەتیان پێکردوون. هەموو ئەمانەش دەری دەخات کە ئەمەریکا وەکو هێزێکی داگیرکەر هاتە عێراقەوە نەک وەکو هێزێکی رزگارکەر ، چونکە ئەگەر وەکو رزگارکەر بهاتایەتە ئەم وڵاتە ئەوا دوای روخاندنی سەدام حسێن عێراقی دەدایەوە دەستی عێراقییەکان و یارمەتیدەریان دەبوو بۆ بیناکردنی سیستێمێکی دیموکراتی کە لەسایەیدا گەلی عێراقی و کەسێتی ئینسانی عێراقی پێکبهاتبایە .

بێگومان ئەم شێوە سیاسەتکردنەی ئەمەریکییەکان رێگا خۆشکەربوو بۆ ئەوەی خەڵکی عێراق بەچاوی داگیرکەرو دوژمن سەیری ئەمەریکییەکان بکەن و سەرباری ئەوەی کە ئەو لەدەستی سەدام حسێن و بەعس رزگاری کردن، بەڵام ئەمان هەست دەکەن کە پێ لەکەرامەتیان نراوە بەتایبەتی ئەو رووبەرە فراوانەی رەشە خەڵکی عێراق کە زیاتر لەهەموو شتێک ئینتیمایان بۆ مەزهەب و مەرجەع و نەجەف و کەربەلاو ئەو شوێنانەی دیکەیە کە بەپیرۆزیان دەزانن و لەپشتی ئەو پیرۆزییانەشەوە تەشەیوع و مەرکەزیەتی مەزهەبی شیعە بۆ زۆرینەی عێراقییەکان و مەرکەزیەتی مەزهەبی سوونەی شافیعی راوەستاوەو ، بەئاشکرا دەبینین کە یەکەمیان ئێستا ئێران وەکو سیستێمێکی سیاسی بەهێز لەناوچەکەدا لەپشتییەوەیەو دووەمیشیان تێکەڵاوی روحی ناسیونالیستانەی عەرەبی بووەو لەزۆر ئاستدا بووەتە یەکێک لەپایەکانی ئەو شۆڤێنیستەی کە ئێستا باڵادەستە بەسەر ناسیونالیزمی عەرەبیدا . کەواتە ئەگەر لەم روانگەیەوە سەیری گەلانی عێراق بکەین ، ئەوا دەبینین دوو ئاراستە ئینتیمایان هەیە، کە هیچیان ئینتیمای نیشتیمانی عێراقی نین . یەکێکیان ئینتیمایە بۆ مەزهەبی شیعەو ناوەندی سەرەکی دەسەڵاتی باڵادەستی شیعە لەجیهانی ئیسلامیدا کە ئەویش ئێرانە ، ئەویتریشیان ئینتیمایە بۆ ناسیونالیستی عەرەبی و بۆ سوونەی عەرەبیی بەگشتی . کەواتە لێرەوە بە ئاشکرا عێراق دەکەوێتە ژێر دوو هەژموونەوەو هیچ کامیشیان هەژموونی ئەمەریکا نییە . بۆیە دەبێ لەم روانگەیەوە سەیری پێگەو ئامادەبوونی ئەمەریکا بکرێت لەعێراقدا . عێراق بەهۆی لاوازی خۆیەوە بەتایبەتی لەڕووی ئەو سیستێمە سیاسیەی کە هەیەتی و لەڕووی لاوازی ئینتیماوە بۆ نیشتیمان و لەڕووی لاوازی ئەو نوخبە سیاسیەی کە فەرمانڕەوایی عێراق دەکەن و لەڕووی تێکشکاندنی کەسێتی سیاسی و ئیداری و نێودەوڵەتی ئەم وڵاتەوەو لەڕووی وابەستەبوونی ئەو نوخبە سیاسیەوە کە وڵات بەرێوەدەبەن بەدەوڵەتانی دیکەوە بەتایبەتی وابەستەبوونیان بەئێران و سعودیەو قەتەرو تورکیاوە ، عێراقیان کردووەتە زەمینەی ململانێکانی نێوان ئەو لایەنە لەگەڵ یەکتر ناکۆکانە ، کە ئەمەریکاش سەرباری کشانەوەی لەعێراق ، بەڵام لەبەرامبەر هەژموون و ئامادەبوونی ئێراندا دەیەوێت ئامادەبوونی هەبێت . بەڵام ئایا ئێستا کام لەو دوو دەوڵەتە هەژموون و ئامادەبوونێکی زیاتریان هەیە لەعێراقدا ؟ دیارە ئەوە ئاشکرایە لەپێش روخاندنی رژێمی بەعسدا ، بێجگە لەکورد هێزێکی ئۆپۆزسیۆنی ئامادەی ئەوتۆ لەعێراقدا بوون و ئامادەبوونی نەبوو. حیزبی دەعوە کە لەدوای هاتنە سەر دەسەڵاتی ئیسلامییەکان لەئێراندا بەزوویی گەشەی کردو پەرەی سەند، سەدام حسێن تا ئەندازەیەکی زۆر ریشەکێشی کردن و ئامادەبوونێکی ئەوتۆیان نەماو ئەو سەرکردایەتی و مەرجەعانەشیان کە لەقوم و تاران بوون لەژێر کاریگەری ئێراندا بوون و خۆشییان لەچارەی ئەمەریکا نەدەهات . هەربۆیە لەهاتنی ئەمەریکیەکاندا بۆ عێراق ئەمان سەرباری رووخاندنی رژێم ، بەڵام پێیان وابوو، ئەمەریکا داگیرکەرەو ئەمان وەکو ئێرانییەکان ئەمەریکا بەشەیتانی گەورە دەزانن و هەرواش لێیان دەڕوانی . بەڵێ عێراق بووەتە زەمینەی ململانێی ئێرانییەکان و ئەمەریکییەکان . لەکاتێکدا کە ئێرانییەکان پێگەیەکی جەماوەری بەهێزیان هەیە لەعێراقدا و هیچ ئاراستە یان مەرجەع یان تایەفە یان حیزب و بنەماڵەیەکی شیعە لەعێراقدا نادۆزرێتەوە ، کە بەجۆرێک لەجۆرەکان لایەنگری ئێران نەبێت ، ئەمە بێجگە لەوەی لەناو سوونەو کوردیشدا ئێران لایەنگرو دۆستی هەیە . بەڵام ئەمەریکییەکان لەعێراقدا پێگەی جەماوەرییان زۆر لاوازەو لەکاتێکدا کە ئێران بەبێ هیچ خۆماندووکردنێک و بەبێ بەکارهێنانی هێز ئەو هەژموون و پێگە بەهێزەی هەیە لەعێراقدا ، ئەمەریکییەکان تەنیا لەڕووی هێزەوە لەعێراقدا ئامادەبوونیان هەبوو ، هەروەک چۆن لەڕێگەی هێزەوە گەیشتنە عێراق . دیارە هۆکاری سەرەکی بەهێزتربوونی پێگەو هەژموونی ئێران لەعێراقدا لەچاو پێگەو هەژموونی ئەمەریکادا لەم وڵاتەدا ، لەئاستی یەکەمدا پەیوەستە بەهاومەزهەبی زۆرینەی خەڵکی عێراقەوە لەگەڵ ئێران و مەزهەبی سەرەکی یان رەسمی دەوڵەتی ئێرانیدا . هەروەک هاوسنووری و تێکەڵاویی مێژوویی و کەلتووری و مرۆیی بنەمای بنەمای سەرەکی لێکتر نزیکبوون و هەستکردن بەهاوچارەنووسی گەلانی عێراق و ئێرانەو لەسەرووی هەمووشیانەوە بوونی ئەو هەستەیە لەلای عێراقییەکان کە لەکاتێکدا ئەمەریکا دەوڵەتێکی زلهێزی داگیرکەرە ، بەڵام ئێران دەوڵەتێکی خاوەن کەلتوورو شارستانێتی دێرینە لەناوچەکەداو بۆ زۆرینەی عێراقییەکان بەلای زۆر لەعێراقییەکانەوە هاوشان و پشتیوان و هاوئایین و هاومەزهەب و هاوچارەنووسە . لەڕووی سیاسی و روانین بۆ بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی ئەمەریکاوە، دەشێ ئاڵوگۆڕکردنی دەسەڵات لەئەمەریکادا رۆڵی کاریگەرو لەبەرچاوی بینیبێت لەگۆڕینی سیاسەت و ئاستی ئامادەبوونی ئەمریکا لەعێراقدا . هەر بۆیە ئەگەری ئەوە هەیە کە گۆڕانکاری لەهەڵبژاردنی داهاتوودا گۆڕانکاری لەپێگەو ئامادەبوون و هەژموونی ئەمەریکادا دروست بکات . بەڵام لەئێستادا بەئاشکرا دیارە کە ئەمەریکا ئەو ئامادەبوون و پێگەیە بەهێزەی سەردەمی رووخاندنی سەدام حسێنی نەماوە ، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەو سیاسەت و ئیدارەی کە پێشترو لەسەردەمی ئەودا رژێمەکەی سەدام حسێن روخێندرا ، ئەگەر هاتەوە سەرکورسی دەسەڵات ، دەشێ هەوڵبدات جارێکی دیکە پێگەو هەژموونی ئەمەریکا لەعێراقدا بەهێز بکاتەوەو کۆشش بکات دەسەڵاتی ئێران و هەژموونی ئێران لەعێراقدا لاواز بکات . ئێستا هێزی باڵادەستی یەکەم لەعێراقدا ئێرانییەکانن و ئەوان یاریکەری یەکەمن ، هەرئەوەش وایکردووە کە ئەو لایەنە عێراقییانەی کە لەلایەن ئێرانییەکانەوە پشتگیری دەکرێن بەهێزتربن لەچاو ئەو لایەنەی کە ناسیونالیست و سوونەی عەرەبیان لەپشتەوەیە .

لەهەموو بارێکدا شیعە بەگشتی وەکو دوژمن و نەیار سەیری ئەمەریکا دەکەن و هەموو هەوڵێکیش دەدەن بۆ ئەوەی ئەمەریکا و ئەوانەی لایەنگری ئەمەریکان و تەنانەت لایەنگری دۆستەکانی ئەمەریکاشن لەعێراقدا بێدەست و پێبکرێن کە لەئێستادا ئەوە بەئاشکرا دیارە. بەڵێ ئێستا هەژموونی باڵادەست لەعێراقدا هەژموونی ئێرانەو ئەگەری ئەوەش هەیە ، ئەگەر عێراق دابەش ببێت ، ئەوا جوگرافیای شیعەی عێراق بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی ئێرانەوەو ئەو خەونەی کە شیعە بەگشتی و ئایەتوڵای خومەینی بەتایبەتی دەیبینی لەئایندەدا بێتەدی و گەورەترین دەوڵەتی شیعە لەناوچەکە دروست بکەن و جارێکی تریش دروستبوونی ئەو دەوڵەتە گەورەیە ببێتە هۆی کۆنترۆڵکردنی ناوچەکە لەلایەن دەسەڵاتی ئێرانییەوەو ئەوەش ئەوەندەی دیکە دەور و ئامادەبوون و پێگەی ئەمەریکا لەعێراقدا لاواز دەکات ، کە دەشێ سەرئەنجام ئەوە ببێتە هۆی زیانی گەورە بۆ سەر بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی ئەمەریکا و زیانی گەورەی مەعنەویش لەو کەس و لایەنانە بدات ، کە خەون بەدیموکراتییەکەی ئەمەریکاوە دەبینن و خەونەکەیان بەتاڵ بکاتەوەو ناوچەکە بکەوێتە ژێر سایەی دەسەڵاتێکی دواکەوتووی کۆنەپەرستی داخراوی وەکو ئەوەی ئێستا لەئێراندا هەیە . لەکاتێکدا دیموکراسیەکەی ئەمەریکا بۆ عێراق جگە لەوەهم هیچی دیکە نەبوو، ئەگەری لەوە خراپتریش ئەوەیە کە هەژموونی شیعەو لەڕێگەی ئەوانیشەوە شێوە دەسەڵاتی ئێرانی لەعێراقدا باڵادەست بێت. بەتایبەتی لاوازبوونی پێگەی ئەمەریکییەکان لەعێراقدا رێگا خۆشکەرە بۆ باڵادەستبوونی زیاتری هەژموونی ئێرانی و ئەگەری ئەوەش لەڕێدایە کە شیعەی عێراقیش هەڵبدەن وێنای هەمان سیستێمی سیاسی و بەڕێوەبردنی ئێرانی بکەن لەعێراقدا.

205 جار بینــراوە لەڕەهێڵپۆست