بەهرۆز جەعفەر: ئایا نەوت و غازى سروشتى هەرێمى کوردستان دابەش ئەکات؟

بەهرۆز جەعفەر

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

پێشەکى ئەم شیکردنەوە کورتە، تەنها بەشێکى کەمە لە توێژینەوەیەکى ئێمە، لەبەر خشتەو دایەگرام و وێنە نە ئەکرا بێ دیزاین وا زوو کۆى لێکۆڵینەوەکە دابگرین کە سەبارەتە بە: کوردوستان و هێڵەکانى ووزە، لە گەرووى هورمز، لە دەریاى ناوەڕاست، لە کەنداوى عەرەبى، هێزى هەناردەکردن بەرەو باشورى ئاسیا، بەرەو ئەوروپاى خۆرئاواو ناوەڕاست. بۆیە تۆى خوێنەر ئەگەر بڕیارت داوە بە ئەقڵى حزبى ئەم نووسینە بخوێنیتەوە، تکایە ئا لێرەدا بوەستە.!.
وەڵامى ئەو پرسیارەى سەرەوە بەوە دەست پێ ئەکات: بۆچى نەوت و غازى سروشتى هەرێمى کوردستان دابەش (ئەکات) یان بکات؟.
یەکەم: بەپێی زانیارییەکان و یەک لە دەرەنجامەکانى ئەم توێژینەوەیە، یەدەگى نەوتى لەجیهاندا تا (40-45) ساڵى ئایندە (2056-2061) بڕ دەکات و ئیتر تەواو ئەبێت، لەکاتێکدا قەبارەى یەدەگى غازى سروشتى تا (60-65) ساڵى ئایندە (2076-2081) بەش ئەکاو ئەویش نوزەى لێ ئەبڕێت، تەمەنى بەرهەمى نەوت و غاز لە کوردستان درێژترە لەو تەمەنەى کە ووزە لەجیهاندا هەیەتى. ئێستا هەرێمى کوردستان (1) ملیۆن بەرمیل نەوت بەرهەم ئەهێنێت لە ڕۆژێکدا، خۆ ئەگەر هەر بەم (1) یەک ملیۆنە بەردەوام بێت، بەم پێیە یەدەگى نەوتى هەرێم تا (135) ساڵى تر بەش ئەکات، واتە تا (20141) . بۆ غازى سروشتیش بەرهەمى (20) ملیار مەتر/سێجا ئەوا هەتا (265) ساڵ بەردەوام ئەبێت، واتە تا ساڵى (2281). کەواتە نەوت و غاز ئەبنە بەشێک لە دروستکردنى شارستانیەت، چونکە مرۆڤەکان دەستى یان لە کردن و بڕەو پێدانیدا هەیە. بەپێی بۆچونى (د. بیوار خنسی) ڕاوێژکارى ئاسایشى ئابوریی لە دامەزراوەى پاراستنى هەرێمى کوردستان، دەستکەوتى دارایی لە فرۆشى ئەم نەوت و غازە بەجۆرێک خەمڵێنراوە کە ئەگەر یەدەگى نەوتى (45) ملیار بەرمیل نەوت بە هەمیشەیی و تێکرایی بۆ (1) بەرمیل (50$) دۆلارى ئەمریکى بێت، ئەوا داهاتەکەى ئەگاتە نزیکەى (2250) ملیار دۆلار. بۆ هەرساڵێک دابنەین هەرێم (20) ملیارى لەفرۆشى نەوت دەست ئەکەوێت، ئەوا تا (112) ساڵى تر بەردەوام ئەبێت، واتە تا (20138) کوردستان ساڵانە (20) ملیارى لە نەوت دەست ئەکەوێت.
بۆ غازى سروشتى، کە یەدەگى زانراو (5،7) ترلیۆن مەتر/سێجایە، ئەگەر بەردەوام نرخى (1) مەتر غاز بە (2$) دوو دۆلار بێت، ئەوا داهاتى گشتى ئەم یەدەگە ئەکاتە (11400) ملیار دۆلار.ئەگەر (20) ملیار دۆلارى ساڵانەى دەستکەوتى غازى سروشتى دابنەین، ئەوا ئەم یەدەگى غازە تا (570) ساڵى تر بڕئەکات، واتە غازى هەرێم بەم پێیە تا (2586) بەردەوام ئەبێت، ئەمەش ماناى وایە تەمەنى نەوت و غازى سروشتى و بەرهەمهێنان و فرۆشتنى زۆر لەتەمەنى ئەو یەدەگەى کە لەجیهاندا هەیە زیاترە.
دووەم: بە بەراورد بە تورکیا ئێران ووڵاتێکە پێویستى بە بەکاربردنى نەوت و غازى هەرێمى کوردستان نییە، دووەمى یەدەگى غازى جیهانەو نەوتێکى بێشوماری هەیە، بڕیارى زۆنى زەردیش (پ،د،ک) وایە کە هەناردەکردن بەڕێگەى ئێراندا تێپەڕنابێت، بە پێچەوانەوە ئەوە کۆمارى ئیسلامى ئێرانە لەڕێگەى نفووسى خۆى لە بەغداو هەرێمى کوردستان ئەیەوێت مل بە حکومەتى هەرێم کەچ بکات، تا لەگەڵى ڕێکبکەون بۆ سیناریۆکانى قۆناغى دواى داعش و گرتنەوەى پارێزگاى نەینەوا، تا لەگەڵ زۆنى زەرد ڕێک بکەوێت بۆڕییەک بەناوچەى هەولێردا بباتە باکورى سوریا تا لەوێوە بگاتە دەریاى ناوەڕاست.
سێهەم: ئاژانسى فارسى ئێرانى ڕایگەیاندووە کە وڵاتەکەى بەتەواوەتى دەستى گرتووە بەسەر گەروى هورمزدا، گەرووى هورمز یانى قوڕگى کەنداوى فارس (خلیج فارس ڕو خلیج العربی)، بەپێی ڕاى شارەزایانى بوارى ستراتیجى سەربازیی تاران ناتوانێت هەنگاوى دوژمنکارانە لە گەرووى هورمزدا بنوێنێت و، درێژە بەم کارە بدات، چونکە ڕاستەوخۆ ماناى ڕاگەیاندنى شەڕە دژى وڵاتانى کەنداو و بەرژەوەندییەکانى ئەمریکا، ئەگەر لە یەمەن سعودییەو ئێران بەڕێگەى شەڕى بەوەکالەت بەیەکدائەکێشن، ئەوا لەکەنداودا ڕاستەوخۆ لەڕووى سەربازییەوە بەیەکداکێشان دروست ئەبێت، لیوا “هیشام حەلەبى” ڕاوێژکار لەئاکادیمیاى سەربازیی ناسر لە میسر لایوایە ” ئێران هێزى سەربازیی و ئەمنى ئەوتۆى نییە، تەنانەت لەڕووى ئابورییشەوە پوکاوەتەوە، سەرچاوەیەکى گەورەى نەوت و غازە لەجیهاندا، میللەتێکى برسى و سەدان کێشەى ناوخۆیی هەیە، بۆیە بەرگەى لێکەوتە دوژمنکارییەکانى گەرووى هورمز ناگرێت”… بەم پێیە ئێران نەک نابێتە دەرچەیەکى ئابوریی بۆ هەرێمى کوردوستان، بەڵکو ئێران لە عێراق و سوریاو یەمەنە بۆ ئەوەى پریشکەى ئاگرى جەنگى ناوچەیی بۆ نەهێننە سنورەکانى. ئەگەرێکى کراوەیە کە ناوچەى سولەیمانى و کەرکوک (کە لەژێر دەستەڵاتى یەکێتى نیشتمانى کوردستانەو هاوپەیمانى ئێرانن) نەکاتە ناوچەیەکى سەربازیی و نا ئارام..” یەحیا ڕەحیم سەفەوى” ڕاوێژکارى کاروبارى بەرگریی ڕابەرى کۆمارى ئیسلامى ئێران “خامەنى” یە، لە (7ى تشرینى دووەمى 2016) دا دەستەڵاتى پارتى دیموکراتى کوردستان لە حکومەتى هەرێم تاوانبار کرد ،کە: لەڕێگەى قونسوڵى سعودییەوە لەهەولێر چەک و یارمەتى لۆجیستى بۆ گروپە شۆڕشگێڕەکانى ئێران دابین ئەکەن و، هەڕەشەش لەحکومەتى هەرێم ئەکات”. وتیشى ” حزبەکەى بارزانى بەهیچ شێوەیەک هەماهەنگ نییە لەگەڵ کۆمارى ئیسلامى ئێران، بەڵام حزبەکانى ترى کوردستان پەیوەندى باشیان لەگەڵیان هەیە.
چوارەم: نا یەکسانى سیاسى و ئابوریی و کۆمەڵایەتى لە هەرێمى کوردستان دا دروست ئەبێت، بەهۆى فاکتەرى هەرێمى و نێودەوڵەتیەوە، ڕەنگە جیاوازییەکە وا لێ بکات، هێندەى جیاوازى نێوان دوو قوبرسى باکورو باشور، باشورەکەى بەهۆى ئەوەى ووزەى هەیەو، ئەندامە لەیەکێتى ئەوروپاو دانى پیانراوە، بوەتە مەرکەزێکى سیاسى و بازرگانى، باکورەکەشى لەبەرئەوەى بەس لاى تورکیا دان پیانراوەو بەشدارى ئابوریی و سیاسى واى نییە، لەشوێنى خۆى وەستاوە.
“ئەگەر پارتى دیموراتى کوردستان بیەوێت، بەئاسانى ئەتوانێت هەرێمى کوردستان دابەش بکات، بێ ئەوەى گوێ بە حکومەتى مەرکەزیی و دەوڵەتى ئێرانیش بدات، بەمەش هەرێمى کوردستان لاى باشورەوە ئەبێتە مەیدانى ئاشوب و ئاژاوە، چونکە هەریەک لەیەکێتى و گۆڕان و ئیسلامیەکان و خەڵکى دیکەى ناڕازیی لەو زۆنە جێگەیان نابێتەوە و بەریەککەوتن دروست ئەبێت. بۆیە لاوازبونى لەوە زیاترى بزوتنەوەى گۆڕان و یەکێتى لەوە زیاتر ئەنجامەکەى وەک ئاردى ناو دڕک یان لێ دێت، ئەوەش خزمەت بەواقیعى نیشتیمانى کوردستان ناکات، پێویستە پارتى نەهێڵێت ئەمە ڕووبدات، ڕاستە لاوازبونى یەکێتى و گۆڕان هۆکەى ئەوەیە نەیانتوانیوە وەک بەشەر بیر بکەنەوەو سیاسەت بکەن، نرخ بە زانستى سیاسى و دونیاگەرایی بدەن، مەیدانەکەیان سەراپا کردبوە هەڕاجبازاڕیی و هەرزە بازاریی، هەتا ئەمانە نەتوانن بە تیم و سەرچاوەیەکى مرۆیی باش سیاسەت بکەن، لەوەش پتر ئەکەون.

تێ بى نى: بەمزوانە کۆى ئەو توێژینەوەیە لە هەندێک جۆرناڵ و سایتى کوردیدا بڵاو ئەکەمەوە. هەڵبەتە بە زمانى ئینگلیزى و تورکیش لەئایندەدا بڵاوى ئەکەینەوەو لینکى بەردەست ئەبێت.