عەتا قەرەداخی: کورد دێتە ناو مێژووەوە.

عەتا قەرەداخی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

رەنگە ئەمە ناونیشانێکی سەیر بێت و ئەو پرسیارە درووست بکات: ئایا تاکو ئێستا کورد لە ناو مێژوودا نەبووە؟ بێگومان رەنگە زۆر بە خێرایش وەڵامی ئەم پرسیارە بدرێتەوەو پێداگرى لەسەر ئەوە بکرێت کە کورد نەک هەر لە ناو مێژوودا نەبووە، بەڵکو رۆڵی گرنگیشی هەبووە لە مێژوودا، بۆ نموونە چەندین مێژوونووسی ئێمە باسی رۆڵی کورد دەکەن لە خزمەتی دەوڵەتی ئیسلامیدا. زۆرێک باسی شکاندن یان زەرەرمەندبوونی سوپاى دە هەزار کەسی گەزنەفۆن دەکەن لە کاتی تێپەڕینیاندا بە کوردستاندا. زۆرێکیش باسی ئەو خزمەتە زۆرە دەکەن کە کەسانی کورد لە مێژوودا لە رووى سیاسی و ئیدارى و بەڕێوەبردنەوە یان لە رووى کەلتووریەوە پێشکەشی عەرەب و فارس و تورکیان کردووە. لێرەدا نامانەوێت بڵێین ئەو خزمەتانە مەگەر لە رووى مەعنەویەوە بۆ ئەو تاکەکەسانەى کە پێشکەشیان کردوون ئەگینا لە رووى مێژووى نەتەوەیی و نیشتیمانی کوردیەوە بۆ ئێمە ماناو واتایەکیان نیە. بە دەربڕینێکی سادەو ساکار مێژووى کورد لەو ساتەوە دەست پێدەکات کە کورد وەکو نەتەوەو بە ناوى کوردەوە بەشداری بکات لە بەرهەمهێنانی شارستانێتی مرۆڤایەتیدا، چونکە هیچ بەشداریکرنێک بە بێ بوونی شووناسی نەتەوەیی هیچ تۆمارێک بۆ نەتەوە دەستەبەر ناکات. شووناسی نەتەوەییش بە بێ بوونی دەوڵەتی نەتەوە مانایەکی نیە. بۆیە کورد تاوەکو ئێستا هەرچیەکی کردبێت مادەم خاوەنی دەوڵەتی خۆى نەبووەو نیە، واتە لە فەرهەنگی جیهانی شووناسەکاندا شتێک نیە بە ناوى ئەمی کوردەوە. ئەو شووناسەش ئەگەر لە ئاستێکدا شووناسی کەلتوورى بێت، ئەوا لە ئاستێکی تردا شووناسی یاساییە لەو روانگەیەوە کە کورد ناوێکی تۆمارکراو و ئامادەو خاوەن شووناس بێت لە تۆمارى نەتەوە یەکگرتووەکانداو ئاڵاکەى لە ریزى ئاڵاى نەتەوەکانی تردا بشەکێـتەوە. لە راستیدا هەر نەتەوەیەک ئەم شووناسە یاساییەى نەبێت، چەندێ لە رووى کەلتوورى و زانستی و وەرزشیشەوە لە پێش بێت، ناوێکی نابێت لە ریزى ناوە خاوەن شووناسەکانداو ئەمەش دەیخاتە دەرەوەى مێژوو. بۆ نموونە نووسەرێکی پایەبەرزى وەکو یەشار کەمال بە نووسەرى تورک ناودەبرێت. مەسعود یەڵماز کاتێک گۆڵیک تۆمار دەکات کۆمێنتەرەکان بە یاریکەرى ئەڵمانی بە رەگەز تورک ناوى دەبەن. یەڵماز گۆنەى بە دەرهێنەرى تورک و بەهمەنی قوبادى بە دەرهێنەرى ئێرانی ناودەبرێن لە کاتێکدا ئەم تاکەکەسە کوردانە لە سەرئاستی جیهانیش ئامادەبوونی خۆیانیان سەلماندووە. بەڵام ئاشکرایە ئەگەر کورد خاوەنی دەوڵەتی خۆى بووایە، بێگومان هەموو ئەم ناوانەو چەندینی تریش بە کوردو کوردستانی ناودەبران.
ئێمە دەزانین بەدەستهێنانی شووناسێک کە ببێتە بنەما بۆ ئەوەى کورد بێتە ناو مێژووەوە، کۆمەڵێک بنەماى مادى و مەعنەوى پێیستە، بەڵام بە بێ پێکهاتنی دەوڵەتی کورد ئەو بنەمایانە وەکو مادەى خاو دەمێننەوە. کەواتە لێرەوە دەردەکەوێت هیچ شتێکی کورد نابێت بە سرووشتی و بارى ئاسایی وەرناگرێت تا ئەو کاتەى کە کورد دەبێتە خاوەنی دەوڵەتی نەتەوەیی خۆى، چونکە تەنیا لە دەوڵەتدا هەر نەتەوەیەک دەتوانێت گوزارشت لە بوونی خۆى بکات و بکەرێتی خۆى لەسەر زەمینەى واقیع و لە بەرامبەرو لە تەنیشت ئەوانی تردا بسەلمێنێت. ئێستا با نموونەیەکی سادە بهێنینەوە. لە ماوەى دوو ساڵ و نیوى رابردوودا کورد وەکو یەکەم هێزى کاریگەر توانیووێتی لەبەرامبەر هێزێکی تیرۆریستی وەکو داعشدا رابووەستێت و نەک هەر بەرگرى لەخۆى بکات بەڵکو ناوەندى سیاسی جیهانییش دان بەو راستیەدا دەنێت، کە لەبەرامبەر داعشدا کورد بکەرى یەکەمە. بەڵام کاتێ دێتە سەر هەر بڕیارێکی نێودەوڵەتی سەبارەت بە داعش و بە چارنووسی ناوچەکە نەک دەوڵەتە شکستخواردووە بەزیووەکەى بەغدا لەبەرامبەر داعشدا بەڵکو شێخە خاوەن دەوڵەتەکانی کەنداویش دەنگی فەرمییان لەو کۆڕو کۆبوونەوانەدا دەبێت و پرسیان پێدەکرێت، کوردیش لە دەرەوەى بازنەکەیە. هۆکارەکەشی ئەوەیە کە کورد ئەو چەترە یاساییەى نیە کە چەترى دەوڵەتە. تاوەکو ئێستاش دەبێ ئەو هاریکارییانەى بۆ هێزى پێشمەرگە لە رۆژئاواوە دێت، دەبێت بە رەزامەندى بەغداى بەزیوو لەبەردەمی داعشدا بگاتە کوردستان. هۆکارەکەش دیسان نەبوونی دەوڵەتی کوردیە.
راستە کورد سەربارى هەموو کێشەو کەموکورتیە ناوخۆییەکانی، سەربارى هەموو ئەو قەیرانانەى کە یەخەى گرتووەو بەشێکی درووستکراوى دەرەوەیەو بەشێکیشی کە زۆرەکەیەتی دەرئەنجامی ململانێی نامەشروعی ناوەوەیەو بەشێکی لە بێ ئەزموونی و نەشارەزاییەوەیەو بەشێکی زیاتریشی لە لاوازى هەست بە بەرپرسیارێتی کردن و خەریکبوون بە بەرژەوەندى تایبەتی و حیزبیەوەیە. بەشێکی پەیوەندى بە رۆڵی نەرێنی گەنجی بێ ئەزموون و بێ پاشخانەوەیە کە لە بێبەرنامەیی حیزبی کوردی، یان بە مەبەست گەیەندراونەتە پێگەى لەوجۆرە کە هەڵەکانیان بەرهەمهێنی قەیرانی زیاترە، بەشێکیشی دەرهاوێشتەى ئەو مێژووە ناشیرینەى ململانێی نێوان ئەو نوخبە سیاسیەیە کە نیوسەدەیە لەسەر جەستەو رۆحی میللەت رق و کینەى خۆیان لە دژى یەکتر خاڵی دەکاتەوە. بەڵام بەهەموو ئەم گرفتانەشەوە، کورد ئێستا پێگەو جێگایەکی هەیە. دەبێ لەوە تێبگەین مێژوو رەوتی خۆى دەکات و ئەوەى ئێستا کورد پێیگەیشتووە بەرهەمی ئەو رەوتە سرووشتیەیە کە کۆمەڵگە لەپەرەسەندنی خۆیدا پێی دەگات. لەم رووەوە دەبێ دڵنیابین ئەگەر کورد خۆى بیەوێت هەموو ئەو قەیرانانە تێدەپەڕێنێت، بەڵام. کەواتە دەبێ لەسەر وشەى بەڵام رابووەستین و بزانین مەبەستامان لەو بەڵامە چیە. پێمباشە سەرنج بۆ ئەوە رابکێشم لە بارودۆخی شەڕى داعشدا دنیا ناچاربووە مامەڵەیەکی لەبەرچاو لەگەڵ کورددا بکات. راستە جیهانی بڕیاربەدەست دەزانێت کورد ئەو هێزەیە لەسەر زەمینەى واقیع لە شەڕیى تیرۆریستانی داعشدا ئامادەبوونی لەبەرچاوى هەیە، بۆیە بەوجۆرە مامەڵەى لەگەڵ دەکات. بە جۆرێک دەبینین هەولێر لە رووى جوڵەى دیپلۆماسیەوە لە هەموو پایتەختەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاتر دەردەکەوێت و زیاترین سەردان و کۆبوونەوەى سەرۆک و وەزیرو دیپلۆمات و بەرپرسانی جیهان رەنگە لەم دوو ساڵەدا لەم شارەى ئێمە و لەگەڵ بەرپرسانی کورددا کرابێت. ئەمەش سەنگ و قورسایی کورد دەسەلمێنێت. بەڵام ئەوەى گرنگە چۆن کورد خۆی سوود لەم بایەخدان و بە ناچارى رووکردنی دنیاى بڕیار بەدەستە بۆ هەولێر لە سوودو بەرژەوەندى نەتەوەیی و نیشتیمانی خۆى بەکاردەهێنێت.
رەنگە بەهەڵەدا نەچووبین ئەگەر بڵێین سەربارى خراپی بارى بابەتی سەبارەت بە کورد، بەڵاک کێشەى گەوهەرى ئێمە بە درێژایی مێژوو زیاتر هەڵقوڵاوى بارى خۆی یان ناوخۆیی خۆمان بووە. ئەوەش وایلێکردووین نەتوانین سوود لەو کاتانە وەربگرین کە بارى بابەتی لەبارو گونجاو بووە. واتە ئێمە خۆمان لە رابردوودا نەمانتوانیووە سوود لەو هەلانە وەربگرین کە رەخساون و ئەگەر کورد یەک دەگەن و یەک بڕیارو یەکبوو و یەکگرتوو بوایە لە رابردوودا، دەیتوانی سوود لە زۆر هەل وەربگرێت و هەنگاوى بەرەو سەربەخۆیی و پێکهێنانی دەوڵەت بنێت، کە ئەوەش تاکە دەروازەیە کورد لێیەوە بێتە ناو مێژووەوە. ئێستاش لەم بارودۆخەدا کە کوردستان بە گشتی و باشوور بە تایبەتی بووەتە جێگاى سەرنجی دنیا و نەبەزینی پێشمەرگەو خۆڕاگرییان لەبەرامبەر تیرۆریستانداو نەبوونی هەڵوێستی دیارى رەیسیزمانە لە لایەن جەماوەرى کوردستانەوە بەرامبەر بەو لێشاوى ئاوارانەى کە سەربە دەوڵەتە داگیرکەرەو وێرانکەرەکانی کوردستانن، دەرگایەکی فراوانی لەبەردەم کورددا کردووەتەوە بۆ ئەوەى هەنگاوى جیدى و چارەنووسسازانە بەرەو ئایندەى خۆى هەڵبنێت، بەڵام وەک دەبینین تاوەکو ئێستا زەمینەى ناوخۆ لەسەر ئاستی بڕیارو شێوەى کارکردنی نوخبەى سیاسی و حیزبی وەکو پێویست نیە. ئێمە دەزانین جەماوەر لە زۆر رووەوە ئەرکی خۆى جێبەجێ دەکات و ئەگەر سەرکردایەتیەکی نەتەوەیی و نیشتیمانیش هەبێت بە ئاراستەى ئامانجی باڵا کە سەربەخۆیی و پێکهێنانی دەوڵەتی کوردییە، رابەرایەتی بکات ئەوا گومانی تێدا نیە جەماوەر لێبڕاوانە دواى ئەو ئامانجە دەکەوێت. ئێمە گرفت یان قەیرانی لاوازى عەقڵێکی سیاسیمان هەیە کە بتوانێت سوود لەو هەلومەرجە بابەتیە وەربگرێت کە ئێستا هاتووەتە پێش کە گەوهەرەکەى ئەمەیە. یەکەم کورد لە باشترین بارى ئامادەبووندایە لە روانگەى ئەوانی دەرەوەى کوردەوە. مامەڵەى جیهانی دەرەوە لە گەڵ کورددا راستی ئەم بۆچوونە دەسەلمێنێت. دووەم حکومەتی ناوەندى عێراق لە خراپترین باریدایە چ لە رووى سیاسی و ئیدارى و ئابوورییەوە چی لە رووى پێگەى نێودەوڵەتیەوە. بارودۆخی سیاسی و ئابوورى و مەسەلەى دیموکراسی و ئازادیش لەو دەوڵەتانەدا کە هەریەکەیان بەشێک لە کوردستانیان داگیرکردووە خراپەو بە ئاراستەى خراپتریش دەڕوات، کورد دەتوانێت سوود لەو خاڵە لاوازەى داگیرکەرانی کوردستان بە عەرەب و تورک و فارسەوە وەربگرێت و لە جیاتی گۆرانی گوتن و خەونبینین بە بەغداو تاران و ئەنقەرەو دیمەشقەوە، پێویستە بە واقیعیانە یەکێتی و یەکبوونی کورد لە سەر جوگرافیاى کوردستان درووست بکات. بۆ ئەوەى کورد سوود لەم بارودۆخە وەربگرێت دەبێ عەقڵی تەسکی حیزبی بەلاوەبنرێت و بچووکی و پاشکۆیی بۆ داگیرکەرانی کوردستان رەتبکرێتەوەو لەبرى ئەوە هەوڵی درووستکردنی پەیوەندى هاوسەنگ بدرێت لەگەڵ بەغداو تاران و ئەنقەرەدا. هەر حیزب و تاکێکی کورد پەیوەندى خۆى و دلسۆزى خۆى بۆ عەرەب و تورک فارس پێش کارو دڵسۆزى خۆى بۆ کورد و بەرژەوەندى نەتەوەیی و نیشتیمانی بخات، دەبێ بزانێت مێژوو رەحمى پێناکات و کاتێ کورد دێـتە ناو مێژووەوە ئەو فڕێدەدرێتە سەرەنوێلکی مێژووەوە.
جێگاى خۆیەتی ئاماژە بۆ ئەو بارودۆخە نادرووستە بکەین کە پەروەردەى شکستخواردووى حیزبی لە کوردستاندا بەرهەمیهێناوە کە ئەویش دەتوانین لە برى پەروەردەى حیزبی بە بەرنامەى حیزب بۆ گەوجاندنی ئەندام و لایەنگرانی ئەو حیزبانە بیدەینە قەڵەم کە بریتیە لە بێبەهاسەیرکردنی نەتەوەو نیشتیمان لە پەروەردەى حیزبیدا، کە دەرئەنجامی ئەوەش بریتیە لە رووخاندنی بڕواو متمانەى زۆرینەى کادیران و ئەندامان و لایەنگرانی حیزب بە سەربەخۆیی و بە درووستکردنی دەوڵەتی کوردى. بێگومان ئەمەش دوو سەرچاوەى هەیە. یەکەمیان یان ئەوەیە کە ئەم جۆرە حیزبانەى کە ئەم جۆرە پەروەردەیە دەکەن لە بنەڕەتدا بڕوایان بە سەربەخۆیی کوردستان و درووستبوونی دەوڵەتی کوردى نیە. واتە ئەمانە حیزبی بێ ستراتیژو بێ بەرنامەى نەتەوەین. هەرئەوەش وایکردوو کە ئەو حیزب و دەستەو گروپانەى دەکەونە ژێرناوى ئەم کاتیگۆرییەوە لە خراپترین کێشەى ناوخۆدان و بەردەوام لە شپرزەیی و هەڵچووندا بن و ئاراستەى ئیشکردنیان نادیارەو پەرت و بڵاون و تەنانەت تواناى هیچ جۆرە بڕیاردانێکی ئەوتۆیان نیە و هەر دەستەو گروپ و تەنانەت هەر چەند بەرپرسێکیان هەریەکە ئاوازێک دەژەنێت. ئەوەش وایکردووە کە جۆرێک لە ونبوون و سەرلێشێواوی لە ناو ئەندام و لایەنگرانی ئەو جۆرە حیزباندا درووست ببێت کە ئەوەش کاریگەرى نەرێنی لەسەر جەماوەر درووست دەکات. ئێستا کورد لە قۆناغێکدایە بە بۆچوونی هیگڵی رۆحی گشتی کۆمەڵگە بەرەو بڵندبوون و گەیشتن بە ئاستی دەوڵەت دەچێت، کاتێک حیزبێک بەرنامەى دەوڵەتی نەبێت، ماناى وایە رۆحی گشتی بڵندبوو دووچارى سەرکوتکردن و جۆرێک لە لادان دەکات. ئەو پشێوى و ململانێیانەى کە لە نێو حیزبی کوردیدا هەیەو بە ئاشکراش ململانێی فیکرى و ئایدیۆلۆجی نیە، ئەوە دەرئەنجامی سەرکوتکردن و لادانی رۆحی گشتی کۆمەڵگە یان بەلایەنی کەمەوە لادانی رۆحی گشتی ئەندام و جەماوەرى حیزبە.
دووەم یان ئەم حیزبانە خاوەنی بڕیارى خۆیان نین و پەیوەست و وابەستەى داگیرکەرانی کوردستانن لە عەرەب و تورک و فارس، کە ئەویش لە پێناوى بەرژەوەندی حیزبی و تاکەکەسیدایە، نەک بەرژەوەندى نەتەوەیی و نیشتیمانی. لە هەردووبارەکەشدا نوخبەى سیاسی و حیزبی بەرپرسیارە چی لە گەوجاندنی جەماوەرو گەیاندنی بەو ئاستەى کە بڕواى بەسەربەخۆیى و دەوڵەت لەق بێت. یان ئەوەى کە رووبەرێک لە بەرپرس و کادیرى باڵاو مامناوەندى حیزبی کوردى راستەخۆو ناڕاستەخۆ شێوەى قسەکردن و دەربڕینەکانیان بە تایبەتی زۆرێک لەوانەى دەنگیان دەگاتە کەناڵە جۆراوجۆرەکانی راگەیاندن، رووتکراوەو بەتاڵکراوە بێت لە سادەترین توخم و رەگەزى نەتەوەیی و نیشتیمانی. بەڵێ ئەوە نوخبەى سەرەوەى سیاسی کوردیە کە ئەو جۆرە پەروەردە حیزبیەیان داهێناوەو خستوویانەتە شوێنی پەروەردەکردنی نەتەوەییانەو نیشتیمانیانەى ئەندام و لایەنگران و جەماوەرى حیزبەکانیان. ئەمەش لە ئاگاییەوە بێت یان نائاگایی دەبێتە خزمەت بە بەرژەوەندى داگیرکەرانی کوردستان و کاریگەرى نەرێنیشی لەسەر ئایندەى نەتەوەو نیشتیمان دەبێت.
بێگومان ئێستا بارودۆخی بابەتی لەباشترین باریدایە بۆ ئەوەى کورد بڕیارى سەربەخۆیی و پێکهێنانی دەوڵەتی خۆى بدات لە باشوورى کوردستاندا. ئەوەش پێش هەموو شتێک دەبێ هەوڵبدرێت زەمینەسازى ناوخۆیی بۆ بکرێت کە بریتەیە لە چارەسەرکردنی کێشەکانی ناوخۆ چ کێشە سیاسیەکان و چ کێشە ئابوورى و داراییەکان. بەجۆرێک کە چارەسەرکردنی کێشەکانی ناوخۆ ببێتە دەروازەى زەمینەسازى بۆ یەکێتی و یەکبوونی ناوخۆ کە مەرجی یەکەمین و پێویستە بۆ ئەوەى کورد وەکو یەکەیەکی یەکگرتوو بڕیارى چارەنووسسازانەى خۆى بدات. کاتێک ئەمەش پێکدێت رێگاى یەکەمین بۆ بڕیاردانێکی لەم جۆرە گفتوگۆى هێمن و بابەتیانەو شارستانیانەیە لەگەڵ دەوڵەتی عێراقی تا بتوانرێت بە ئاشتی و بەرێکەوتن کوردستان لە عێراقی عەرەبی جیابکرێتەوە کە ئەوەش لەبەرژەوەندى ئێستاو ئایندەى هەردوولادەبێت. بێگومان کورد لێرەوە لەم دەروازەوەو تەنیا لەم دەروازەوە دێتە ناو مێژووەوەو بەشدارى بنیادنانی شارستانێتی مرۆڤایەتی دەکات وەکو بوویەکی خاوەن شووناس و ئامادە لە ریزى ئەو نەتەوانەدا کە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیانن. وەکو گوتمان بارودۆخی بابەتی لەبارە، ئەگەر دەمانەوێت بێینە ناو مێژووەوەو چیتر لە پەراوێزدا نەمێنینەوە پێویستە زەمینە بۆ بڕیاردانی سەربەخۆیی ئامادەبکەین، ئەویش بەوە دەبێت کە لە پێناوى یەکێتی و یەکبوونی هەموو نەتەوەدا هەموو کۆسپ و بەربەستەکان بڕوخێندرێن. بەرپرسیارێتی یەکەمیش لە روخاندنی بەربەستەکان و زەمینەخۆشکردن بۆ ئەو یەکێتی و یەکبوونە کە زەمانەتی بڕیاردانی سەربەخۆیی و پاراستنی ئەنجامی بڕیارەکەش دەکات پارتی دیموکراتی کوردستانە. بۆیە پێویستە پارتی لە پێناوى رێکخستنی ماڵی کورددا هیچ هەنگاوێک بە تەنازول نەزانێت و پێویستە بە جۆرێک کاربکات کە نەشیاو (مستحیل) بکات بە شیاو ( ممکن ). چونکە نەتەوە دەکەوێتە سەرووى هەموو حیزبەکانەوە بە پارتیشەوە، کەواتە هەموو حیزبەکان ئامرازن لە پێناوى ئامانجی باڵاى نەتەوەدا، کەواتە ئەگەر بەراست بڕوامان بەم بۆچوونە هەبێت دەبێ خواستی تەسکی حیزبی بکوژین هەتا ئامانجی باڵایی نەتەوەیی لە دایک بێت و گەشە بکات و بژى.