محەمەد هەریری: خەسڵەتە کوردییەکانى سەڵاحەدینی ئەیوبی.
هەر کە نوسینێک یان کتێبێک لەسەر سەڵاحەدینی ئەیوبی دەخوێنمەوە، زۆر ئەسەف دەکێشم لە کەمتەرخەمیم لە نەخوێندنەوەى هەموو ئەو کتێبانەى لە کۆن و تازەدا لەسەر ئەو پیاوە بەرز و گەورەیە نوسراوە. ئەو پیاوەى باڵاى بەقەد کێوەکانى کوردستان بەرز و گەورەیە. گومانى تێدا نیە کە سەڵاحەدینی ئەیوبی بە ڕەوشت و ئاکارە بەرز و پاکەکانى، کە هێندە دەنگى دابوەوە لە جیهانی ئەوروپاى کۆنى ئەو سەردەمە تا ئەو ڕادەیەى دەیەها ئەفسانەى پۆزەتیڤى لەسەر دروست کرا بوو. بەڕاستى ئەگەر ئاکار و ڕەوشتەکانى سەڵاحەدینی ئەیوبی ناوێزە و بێ هاوتا نەبان، هەرگیز نەدەکرا لە ئەوروپاى کۆن کە ڕاستەوخۆ بە دەستى کەنیسە و پاپا و پاشایە خاچ پەرستەکان حوکم دەکرا، نەدەکرا بەو سەرسامیەوە باس لە گەورەیی و میهرەبانى و ڕەوشت بەرزى سەڵاحەدینی ئەیوبی کرابا.
لە نێو ئەو خەڵکەى کە لەو سەردەمە تا سەر ئێسقان دەمارگیر بوون بۆ مەسیحیەت! مێژوو نوسێکى ئەوروپی دەڵێت: هەردەم لە یادەوەرى جیهان دەمێنێتەوە، کە سەردەمێکى وەکو ئەو سەردەمە خوێناوى و دڵ ڕەقە نەیتوانى مرۆڤێکى دەسەڵاتدارى گەورەى وەک سەڵاحەدین گەندەڵ بکات! بێگومان سەڵاحەدین گوزاریشی لە هەندێ بەهای ئاینى ئیسلام دەکرد لە هەندێک لە خەسڵەتەکانى، بەڵام بەڕاستى زۆریش لەو ئاکار و ڕەوشتانە مۆرکێکى کوردى تەواوى پێوە بوو!
بێگومان پێغەمبەر دانى بە چەند ئاکارێکى بەرزى عەرەبی سەردەمى جاهیلی داناوە بۆیە فەرمویەتى (إنما جئت لاتمم مکارم الاخلاق) (هاتوم بۆ تەواوکردنى ڕەوشتە بەرزەکان) هەر لە ڕۆشنایی ئەو فەرمودەوە و ئەو نوسراوانەى لەسەر کورد نوسراون بە دەستى ڕۆژهەڵاتناسەکان دەردەکەوێت، کە کورد خاوەن چەند خەسڵەتێک و بەهایەکى ڕەوشتى تایبەت بووە، بۆیە زۆر لە کارەکانى سەڵاحەدینی ئەیوبی لە ئاکار و ڕەوشتى کەسى تر ناکات. خۆزگە سەرکردەکانى کورد هەر یەکەى کۆرسێکى چڕی وەردەگرت لەسەر ڕەوشت و بەها بەرزەکانى سەڵاحەدین هەر هیچ نەبێت بۆ ڕاکێشانى دڵى کورد، وەک چۆن سەڵاحەدین دڵی هەموو جیهانی بە دۆست و دوژمنەوە بۆ خۆی ڕاکێشا بوو.
بێگومان باسکردنى خەسڵەتە کوردیەکانى سەڵاحەدین بە کتێبێکیش تەواو نابێت نەک بە وتارێک، بەڵام وەک نموونە باسی هەندێکیان دەکەین:
یەکەم: ڕەفتارى سەڵاحەدینی ئەیوبی لەگەڵ شاژن و ئافرەتە پایەدارەکانى سەرکردە خاچ پەرستەکان، لە جیاتى بە دیل بردنیان کە یاساى باوى ئەو سەردەمە بوو، لە جیاتى ئەوە سەڵاحەدین نەک هەر خۆیانى ئازاد کرد، بەڵکو ڕێگاى پێدان ئەوەى مێردى یان برا و کەسوکارى دیل بوو لەگەڵ خۆیانیان بەرنەوە!
نەک هێندە بەڵکو فەرمانى دا ئەوەى مێردى یان باوکى کوژرا بوو، هیچی بەدەستەوە نەمابوو بڕێکى چاکى پارەى بۆ سەرف بکرێت وئازاد بێت لە مانەوە یان ڕۆیشتن بۆ هەر شوێنێک. میهرەبانى سەڵاحەدین هەر بە ژن و منداڵ و پیر و پەککەوتە نەبوو، بەڵکو بەبەر جەنگاوەرە خاچ پەرستەکانیش دەکەوت. سەڵاحەدین بەو مەسلەکەى کارى کردبوە سەر هەموو کەس و کارى و لەشکرەکەشی، ئەوەتە مەلیک عادیلی براى داواى لێکرد هەزار دیلی خاچ پەرستى پێ ببەخشێت، و هەر کە پێی بەخشی هەموویانى ئازاد کرد. (جێمس رستون) دەربارەى لەشکرى سەڵاحەدین دەڵێت: سەربازەکانى سەڵاحەدین ڕەفتارێکى نمونەیی و میسالییان نیشاندا لە کاتی داگیرکردنیان بۆ قودس.
سەڵاحەدینی ئەیوبی وەک ڕیزلێنانێک لە چەند مەلیکێکى خاچ پەرستان، سەرەڕاى بەدیل گرتنیان، هەزاران دیلی بەخشیە ئەوان و ئازادى کردن! لە هیچ ڕۆژێک لە مێژووى ئیسلامدا دیل و خەڵکى وڵاتێکى لە جەنگ دۆڕاو بەو شێوەى سەڵاحەدین ڕەفتاریان لەگەڵ نەکراوە.!
جارێکیان هەندێ دز و جەردەى موسڵمانان منداڵێکى شیرەخۆرەى سێ مانگیان فڕاند، و دایکى هێندە بۆی گریا، تا فەرمانڕەوایانى خاچ پەرستەکان هانیان دا هاوار بۆ سەڵاحەدین بەرێت، چونکە دەیانزانى چەند مرۆڤە، کە دایکى جگەر سوتاو و لێقەماو چووە بەردەم سەڵاحەدین بە گریان و پاڕانەوەى جەرگبڕی، ئەو پاڵەوانە نەبەردەى هێنایە گریان، وەک قازى ابن شداد دەیگێڕێتەوە! سەڵاحەدین فەرمانى دا بە دواى مناڵەکە بگەڕێن و بیدۆزنەوە، هێندەى نەبر دۆزیانەوە و بەپارەى خۆی کڕیەوە و دایەوە باوەشی دایکى! کە لە خۆشیان باوەشی پیاکرد، و زۆر بە گەرمى دەگریا، لە خۆشی دۆزینەوەى منداڵەکەى، هەتا هەموو موسڵمانانى هێنایە گریان. ابن شداد دەڵێت: بڕوانە بۆ ئەو میهرەبانیە سەرتاسەریەى بۆ ڕەگەزى ئادەمیزاد.
دووەم: هەر ابن شداد دەگێڕێتەوە: کاتێک پاشاى ئینگلیز ریچاردى شێردڵ نەخۆش کەوت، کە لە هەرە دوژمنەکانی سەڵاحەدین بوو، سەڵاحەدین بەفر و میوەى بۆ نارد!! کەى شتى وابوە لە هەموو مێژووى جیهاندا لە نێوان دوو شا لەکاتى جەنگیاندا؟!
ئینجا هەر بەراوردێکى ئەو بارە بکە بەوەى لەکاتى فتوحاتى فارس ڕویدا، ئەو کاتە دەزانیت ئەو ئاکارە بەرزەى سەڵاحەدین تایبەت و کوردى بوو، ئەو شەهاماتە بە مۆرکێکى کوردى نەخش کرابوو.
بە نیسبەت خەڵکى فارس لەوانەى دەکەوتنە ژێر دەستى لەشکرى فتوحاتى ئیسلامى کە پڕ بوون لە سەحابەش، ئەوە زۆربەیان ئەکران بە کۆیلە و دابەش دەکران بەسەر دەوڵەت و سەربازەکان، واتە جەنگاوەر و ژن و منداڵەکانیانیش!! هەتا ئێمە گومانمان نیە کە ئەو سیاسەتە هۆی سەرەکى کوشتنى حەزرەتى عومەرى کوڕی خەتاب بوو، چونکە بەپێی سەرچاوە مێژوویەکان حەزرەتى عومەر تەنها ڕێگاى دابوو بە هێنانى منداڵە دیلەکان بۆ مەدینە، ڕازى نەبوو بە هێنانى گەورەکان. ئەوە جگە لە چەند حاڵەتێکى کەم نەبێت وەک هاتنى هورمزان و ئەبو لوئلئە نەبێت، بێگومان دیتنى ئەو منداڵانەى وڵاتى فارس، و جیاکردنەوەیان لە دایک و باوکیان مەنزەڕێکى جەرگ بڕ بوو بۆ هەموو کەسێک، هەر ئەو دیمەن و مەنزەرە بوو کاری کردە سەر ئەبو لوئلئە، کە دەڵێن کاتێ ئەو مناڵە بەستەزمانانەى دەدیت دەگریا و دەستى بەسەردا دەهێنان، ئەوە سەرەڕاى ئەوەى وێنەى چارەنوسی خێزانى خۆشی لەو منداڵە پەڕاگەندە و بێ باوک و دایکانەى دەدۆزیەوە، بۆیە هەڵسا بە کوشتنى حەزرەتى عومەرى.!
بەڕاستى ئەوەى پێی دەڵێن فتوحاتى ئیسلامى، لەزۆر لایەن زیانى بە وێنەى ئیسلام گەیاند و پێویستی بە چاوپێداخشاندنەوە هەیە. چونکە ئەو عەدالەتە مەزنەى عومەر کە باسی دەکەن، لەگەڵ دیمەنى ئەو منداڵە بچوک و بێ دایک و باوکانە ناوەشێتەوە! یانیش ئەوەى لە مێژوو نوسراوە هەمووى لە هەمووى درۆیە! بەڕای ئێمە چونکە کورد دوور بووە لە ئاکاریى بە کۆیلەکردنى خەڵکانى تر، بۆیە ئاکارى سەڵاحەدین لە مامەڵە کردندا لەگەڵ دیل و منداڵان زۆر جیابوە لەوانى تر، چونکە جاروبار کورد خۆشی قوربانى بە کۆیلە کردن بوە، وەک (تەبەرى) و (ابن کەسیر) باسی یەک لەو شەڕانەى لە شکرى ئیسلامى دەکەن لە دژى کوردا بەناوى: ( خبر سلمە بن قیس الاشجعی والاکراد: بعثه عمر على سریە ووصاه بوصایا کثیرة، فساروا فلقوا جمعا من المشرکین فدعوهم الی احدى ثلاث خلال، فأبوا ان یقبلوا واحدة منها، فقاتلوهم، فقتلوا مقاتلیهم، وسبوا ذراریهم وغنموا اموالهم، ثم بعث سلمة رسولا الى عمر بالفتح والغنائم ) ( تاریخ ابن کثیر 7/ 133 ، التفاصیل فی تاریخ الطبری 4/ 186 : 190 )
واتە (هەواڵی سەلمەى کوڕی قەیس و کورد: کە عومەر ناردى بە فەرماندەى تیپێک و زۆر وەسیەتى پێدا، ئەوانیش بەڕێکەوتن و توشی کۆمەڵێکى موشریک بوون و داوای یەک لە سێیانیان لێکردن (واتە ئیسلام بوون، یان جزیەدان، یان شەڕِ)، ئەوانیش واتە کوردەکان هەر سێکیان ڕەت کردەوە، ئەوانیش جەنگان لەگەڵیان، جەنگاوەرانیان کوشتن، و ژن و مننداڵیان بە کۆیلە بردن، و پارە و سامانیشیان بە غەنیمە و دەسکەوت، دوایی سەلەمە نێردراوێکى نارد بۆ لاى عومەر بە هەواڵی فەتح و دەسکەوت!!)
نوسەرێکى عەرەب کە باسی ئەو ڕوداوە دەکات لە تەعلیقیدا دەڵێت: کورد خاوەنى دەوڵەت نەبوون، و هیچ پەیوەندییەکیان بەعەرەب نەبوو لە هیچ جۆرێک. پوختەى باسەکە ئەوان خۆیان دۆزیەوە ڕوبەڕوى لەشکرێک لە زمانیان تێناگەن و هەڵمەتى هێناوەتە سەر خاک و ماڵیان، بۆیە بەرگریان لەوڵات و کەس و کار و عەرز و شەرەفی خۆیان کرد، بەڵام لە شەڕدا دۆڕان (بێگومان لەبەر ناکاوى و لاسەنگى هێز) و پاش ئەوەى عەرەب (جەنگاوەرانیان کوشتن، ژن و منداڵانیان بە کۆیلەبردن، و ماڵ و سامانیشیان بە غەنیمەت…)
وەرە ئەو ڕەفتارە زبر و بەربەریانە لە تەك خەڵکی بێ ئاگا و بێ هێز، بەراورد کە بە ڕەفتارەکانی سەڵاحەدینی ئەیوبی لە تەك دوژمنی بەهێز و سەرسەختەکانی خۆی کە چەندە مرۆڤ دۆست و ناوێزە بوون، ئینجا تێدەگەی لەو خەسڵەتە کوردییانەی سەڵاحەدین کە من باسیان دەکەم!