عوسمان عومەر: تایەفەى صابیئە مەندائیەکان یا ئاینى مەندائیەکان. بەشى سێهەم.

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

2- 3 سابيئة مەندائیەکان دەگەرێنەوە سەرچ گەل و نەتەوەیەک:
زۆریک لە لیکۆلەران و ئەوانەى دیراسەیان سەبارەت بەمەندائیەکان کردووە دەیانگەڕیننەوە سەر گەلى ئارامى عیراقى کۆن و زمانەکەیان زمانێکى ئارامى خۆهەلاتیە,کاریگەرى ئەکادیەکانیان زۆر پیوە دیاربوە لەناوەراستى عیراق بەتایبەت ئەو ناوچەیەى لەبەغداو سامەڕا درێژبۆتەوە لەبەری دیجلەوە. 16 لەدوا سەردەمى بابلیەکان عیراقیەکان و گەلانى ناوچەکە بەگشتى زمانى ئارامییان کردووە بەزمانى فەرمى وبەفراوانى بەکار دەهێنرا بەشى خواروى وولاتى دووزێ و خوزستانی ئێران لە ئیستادا صابئەکان لەنوسین و ئەدەبیاتى ئایینیان بەکارى دەهێنن.17)
سابیئە مەندائیەکان پیش ئیسلام بەخاوەنى کتێب دادەنران بەهۆى ئەوەى لە 3 شوێنى قورئانى پیرۆز ناویان هێنراوە و مەبەستیان ئەو تایەفەیە بووە کەباوەریان بەخوداى تاک تەنها هەبووە کەئاینى ئیسلام سەرى هەلدا ئەوانەى کتێبیان بۆ هاتۆتە خوارو ئەوانەى کتێبیان لە خوداوە بۆنەهاتووە جوێ کردەوە (ریشاما سەرۆکى تایەفەى مەندائیەکان)ى ئەوکات ئەنوشى کوری دنقا ساڵى 639- 640 بەسەرۆکایەتى شاندێکى سابیئە مەندائیەکان دەچێتە لاى سعدىکورى وەقاص و کتێبى (کەنزاڕبا یەکێکە لە کتێبە پیرۆزەکانى مەندائیەکان) پێشانداوە و بۆى خۆێندۆتەوە وپێى راگەیاندوە کە پیغەمبەرەکەمان ناوى یحیىى کورى زەکریایە و لاى ئیوە پیرۆزە موسلمانەکان باوەریان بەبەڵگەکانیان هێناوە. 18,
یەکەم کەسێک لەمێژووی مەندائیەکان دا ناوى هێنرابێ ژنێکە بەناوى (شلاما کچى قەدرا)یە کە نەسخى کتێبى کەنزارباى کردبێ کتێبى کەنزا ڕبا دووبەشە بەشى راستى سەروو و بەشى چەپ ئەو بەشى شمالاى نەسخ کردوە,کونترین دەقى مەندائیە دەگەرێتەوە بۆ 200 ساڵ دواى زایین بەمەش بەچەند نەوەیەک پێش ناسخى مەندائى زازا بڕ گویزطە کەوتۆتەوە دەگەرێتەوە بۆسالى 270 دواى زایین 19,مەندائیەکان لەسەردەمى حوکمى ئەردەشیر دەسەلاتى زۆریان پێدرابوو تا هاتنى پادشاى ساسانى بەهرامى یەکەم سالى 273 ى زاینى هەستا بە لەسێدارە دانى مانى لە ژێر کاریگەرى یەکیک لەکاهێنە زەردەشتیەکان بەناوى(کاردیر) لیرەوە چەوسانەوە دژى مەندائیەکان وزەردەشتیەکان و جولەکەو مەسیحیەکان و هیندۆسەکان دەستى پێکردووە بەلام نەیانتوانى مەندائیەکان بەیەکجارى لەناو بەرن و مەندائیەکان هۆکارى پەیوەندى نیوان ساسانیەکان و هۆزە عەرەبەکان و ئارامیەکان و سوپاى یۆنانیەکان بون و بەرەبەرە ژمارەیان زیادى کردەوە تا واى لێهات لە زۆر شوێنى کەناراوەکانى رۆژهەلاتى دیجلە نیشتەجێ بون وەک کەرخە و کارون و هەروەها دیزفول (ئەوکات پایتەختى عیلامیەکان بوو ) هەروەها لە ئەهواز و موحەمەرەو خەفاجیە وبسێتین. زۆربەى خەلکى مەدائین (تەیسەفون)پایتەختى زستانەى فارسە ساسانیەکان لە ئارامیەکان و مەندائیەکان بوون و خەریکى کارى زەرنگەرى و زیو و بەردە گرانبەهاکان بوون و لەبەغداش پێیان دەوتن صوبى، چونکە خەریکى ئالتون و توانەوەو دروستکردنى خشل بوو.20

کۆمەڵکوژى و چەوساندنەوەى مەندائیەکان:
هەمو ساڵێک لە 18ى کانونى یەکەم مەندائیەکان یادە بۆنەیەکیان دەکەنەوە ئەویش (ابو الهریس)ەکە دەکاتە مانگى تەموزى مەندائیەکان, ئەم بۆنەیەیان ماتەم گێڕانە بۆ ئەو مەندائیانەى کەبەدەستى جولەکەکان کۆمەڵکوژ کراون لە فەلەستین ئەم ڕوداوە مێژووییە لەکتێبى هڕان کویثا کە مێژووى مەندائیەکانى تیدا تۆمارکراوە21, ئەم کۆمەلکوژیە کاتێ لە ئۆرشەلیم ثیۆکراسیە جولەکەکان (ثیوکراسیەت Theocracy واتە سیستەمێکى حوکمڕانییە کە شەرعیەت و دەسەلاتى ڕاستەوخۆ لەخواوەندەوە وەردەگرێ بەمەش دەسەلاتى توندڕەوى پیاوانى ئاینى و کاهینە جولەکەکان برەوى پێدرا, دەستیان کرد بە چەوساندنەوەو کۆمەلکوژى هەرچى تایەفەیەک کە لەجولەکە جوێ بونەتەوە و یاخى بوون لە دەسەلاتى رۆمانیەکان کۆتایەکەى بە داگیرکردنى (تیطس)ى قایمکراو و روخاندنى هەرچى پەیکەرە و کۆمەلکوژى هەزاران مەندائى لەناویان دا 360 ترمیذاى يهيایەهانا (یحیى کورى زەکریا)ى پێغەمبەرى مەندائیەکان بۆیە 60000 ناصورائى (مەندائى) رەویان کرد بەرەو وولاتى دووزێ بۆئەوەى بە ئارامى و ئاشتى بژین وپاراستنى ئاینەکەیان.22
1- ساڵى 273 ى زاینى کاتێ بەهرامى یەکەم پاشاى ساسانیەکان دەسەلاتى گرتە دەست چەوساندنەوەى مەندائیەکان دەستى پێکرد کە گەورەپیاوى ئاینى زەردەشتیەکان بەناوى کاردێر سەرکردایەتى ئەو هەڵمەتەى کردووە, ساسانیەکان جولەکە, بودیەکان, براهماتیەکان, نزاریەکان, ناصورائیەکان واتە مەندایەکانیان کردە دەرەوەى ئیمپراتۆریەتەکەیان بەمەش پەرستگاى مەندائیەکان لە 400 پەرستگاوە هاتە سەر 170 پەرستاگا وبەزۆر دەیانویست بچنە سەر ئاینى ساسانیەکان.23
2- ساڵى 640ى زاینى کاتێ سوپاى ئیسلام گەیشتە دۆڵى دووزێ مەندائیەکان جارێکىتر خوێنێان ڕژێنراو چەوسێنراونەتەوە,گرنگترین فەتواش دژیان لەلایەن اصطخرى سەردەمى حوکمڕانى قاهیر بیلاى عەبباسیەکان 932- 934 مەندائیەکان کۆمەلگوژ بکرێن.24
3- لەسەدەى چواردەمى زاینى ولەسەردەمى حوکمڕانى سولتان محسن کورى مەهدى لەشارى عیمارە(میسان) لەدەستنوسێک لاى شیخ دخیل وتەلسەمێک بەووردى سەیرم کردووە هەمان شتم لە میژوو بەرچاو کەوتوە کورەکەى سولتان بەناوى فیاض حوکمڕانى شوشتەر بوە عەرەبێک دەست درێژى کردۆتە سەر ژنێکى مەندائى گرژى وئالوزى لێ پەیدابوە چونکە مەندائیەکان پارێزگاریان لە شەرەفى خۆیان کردووە بۆیە فەرمانى کۆمەلکوژى ژن ومندال پیروگەنج وپیاوە ئاینیەکانیان دراوە لە عمارەو دەوروبەرى .25
4- سالى 1831ى زاینى مەندائیەکان خەلکێکى زۆریان بەهۆى نەخۆشى کولێراوە لەناوچون لەناویان دا پیاوانى ئاینى تێدا بووە, دواى ئەو رووداوە لەلایەن فەرمانرەوا بریار دراوە یا دەبێ لەوولات بچنە دەرەوە یا دەبێ بەزۆر خەتەنە بکرێن, یەکێک لە کارە قەدەغەکراوەکان لاى مەندائیەکان خەتەنە کردنە چونکە بە شێواندنى روخسارى دادەنێن.26
5- ساڵى 1780 لە سەردەمى قاجاریەکان حوکمڕانى ناصرالدین شا مەندائیەکان جاریکى لەشوشتەر زۆربەبان مەندئى بوون بەپێى گیرانەوەى ئارکیۆلۆژستى فەرەنسى Jean de morgan لەکتێبى Mission scietificue en perse مەندائیەکان جەستەیان بزمار رێژکراوە, هەندێکیان پیستەکەیان گرواندوە, بڕینى جەستەیان بەرامبەر ئەنجام دراوە لەپەنجەى دەست و قاچەوە تا بەشەکانى تر هەندێکیان بەئاسنى سوورکراوە چاویان کوێر کردون هەندێکیان سەریان پەڕاندون وهەندێکیان بە زیندویی سوتێنراون نزیکەى 20 هەزار مەندئی بەم شیوەیە کۆمەلکوژ کراون.27
6- سالى 1782 جاریکى تر مەندائیەکان توشى چەوساندنەوەو کۆمەلکوژیەکى تر بوونەوە لە خواروى وولاتى فارس ئەمجارەیان بە بیانوى ئەوەى موسلمانان ویستیان کتێبە ئاینیەکانى مەندائیەکان بەدەست بهێنن بەکڕین یا بە زۆردارى بۆیە پیاوە ئاینیەکانیان زیندانى کراون و ئەشکەنجە دراون و جەلدیان کردون و چاویان هەلکۆلیون و چوارپەلیان بڕیون خەلکى کەمیان لێ دەرباز بووە هەندێکیان بەرەو تورکیابە کتێب و مەسحەفەکانیانەوە.28
دواى بەرپا بونى جەنگى یەکەمى جیهان 1914- 1918 دارمانى دەولەتى عوسمانى و هاتنى ئینگلیزەکان و داگیرکردنى بەصرە و لەوێشەوە بەرەو بەغدا بەهۆى بۆشایی دەسەلات و بارى نائارامى بەهۆى جەنگەوە کاریگەرى بەسەر ژیان و بارو گوزەرانى مەندائیەکانەوە هەبووە توشى کوشتن, تالان کردنى مالەکانیان و رفاندنى کچ وژنەکانیان بوون بۆئەوەى واز لە ئاینەکەیان و رێورەسمە ئاینیەکان بهێنن تا ئینگلیزەکان بەرەبەرە زانیاریان لەسەر ئاینەکەیان پەیدا کرد ئەوکاتیش موبشیرە مەسیحیەکانیان بۆناردن تا بکرێن بەمەسیحى، چونکە پێیان وابووە کە ئەوانە لە مەسیحیەت جوێ بونەتەوە، بەلام ئەوان هەر سوربون لەسەرئاینەکەیان, لە بیستەکانى سەدەى ڕابووردو جاری:ى دیکەش توشى بارى ناهەموار بونەتەوە بۆناچار کردنیان بۆ بونە موسلمان بەبیانوى ئەوەى گوایە ئەستێرە پەرستن ئەم بارودۆخە خراپەیان تاکو سالى 1958 بەردەوام بوو, چەند بریارێک درا لەوانە د.عبدالجبار عبدوڵا کرایە سەرۆکى زانکۆە بەغدا یەکەم کەسى مەندائى بوو ئەو پلە بالایە وەرگرێ و هەروەها بریار درا کە پەرستگایان بۆ دروستبکرێ وبەئازادى رێورەسم بۆنەکانیان بکەن بەلام لە 8ى شوباتى 1963 بەعسیەکان دیسانەوە جارێکى تر مەندائیەکان توشى گرتن و ڕاوەدونان و ئەشکەنجەدان بونەوە یەکێک لەوانە سەرۆکى زانکۆى بەغدا بوو , هەرچەندە دواى دەرچونى یاساى سزادانى عیراقى ژمارە 5111سالى 1969 لەلایەن بەعسیەکانەوە بۆ ئەوەى لەبەردەم کۆمەڵگاى نیودەولەتى ڕووى خۆى سپى کاتەوە لەگەل ئەوەى پەیماننامەى نەتەوەیەکگرتوەکانى سالى 1945 و جاڕى گەردونى مافى مرۆڤى 1948 و پەیماننامە نێودەولەتیەکانى مۆر کردبوو بۆ پارێزگارى لەمافى مرۆڤ کەمەنەتەوەکان و تایەفە ئاینیەکان بکرێ بەلام هەموى تەنها مەرەکەبى سەر کاغەز بوون, سالى 1980 کاتێ عیراق و ئێران کەوتنە شەرەوە بەزۆر مەندائیەکان دەنێردرانە بەرەکانى پێشەوەى شەر تا بکوژرێن و زۆریشیان لەناوچون وتەنانەت هۆرەکانیشى لێ ووشک کردن زیاترین مەندائیەکان هۆڕ نشین بوون بەپێى ئامارێک 25% گەنجە مەندائیەکان کوژراون و لەبەرى ئێرانیشەوە ژمارەى کوژراوى مەندائیەکان زیاتر بووە .29

2- 4 ژمارەیان و شوینى نێشتەجی بونیان:
بەپێى ئامارە سەرەتاییە کۆنەکانى گەڕۆکە پورتوگالیەکان لەسەدەى حەڤدەمى زاینى تا سالى 2000 ئامارێکى راستەقینەى مەندائیەکان لەبەردەست نییە.30 ساڵى 1652 گەرێدەى فەرەنسى تاڤارنێ گەیشتۆتە بەصرە بۆ دڵنیا بونەوە لە ژمارەى مەندائیەکانى پەیرەوانى یوهانا المعمدان ژمارەیانى بە 25000 کەس لەقەلەم داوە لەبەصرەو دەوروبەرى31, سالى 1877 ئەو ژمارەیە کەمى کردوە گەیشتۆتە 4000 کەس، بەلام لەبلاوکراوە عوسمانیەکانى سالەکانى 1898 و1899 لە بەصرەو عمارەو ناصریە بەتەنها 3000 هەزار کەس بووە, ژمارەیان لە عیراق سالى 1927 بە 10 هەزار کەس لەقەلمەمدراوە, سالى 1936 بە نزیکەى 40هەزار لەقەلەمدراون بەپێى (دلیل العراق الرسمى) بەلام عبدالرزاق الحسنى لەسەر ژمێرى سالى 1947 بە نزیکەى 6368 کەس لەقەلەمى داون,سالى 1957 گەیشتۆتە 11825 کەس بەلام سالى 1965 گەیشتۆتە 14572 کەس 32
نەعیم بدوى ژمارەى تایەفەکەى بە 15هەزار کەس و ناجیە مرانى بە 18هەزار کەس لەقەلەمیان داون بەلام بەپێى (مجلة المجلةى تشرينى دووەمى سالى 1986 ) بە 20هەزار کەس خەمڵێنراون و وەک دەگوترێ ژمارەیان گەیشتۆتە 100هەزار کەس و 50 هەزاریان لەعیراق و 50 هەزاریان لە ئێران و هەندێ وولاتى تر. بەپێى ڕاپۆرتى(مديرية الامن العامة)و سەرژمێرىەکانى سالانى 1947 – 1957- 1965- 1977 بەم شێوەیەیە  6597- 11,425- 14,425- 14,262- 15637 زۆرترین ژمارەشیان بە بەغدا و بەصرەو ئینجا عمارە و ناصریە. لە چاودێرى عەدلیە و وەزارەتى داد و متصرفى لیواى عمارە وەک یەزیدیەکان بە تایەفە ژمێردراون و بەپێى یاساى ژمارە 29ى سالى  1939 هەر چەژنێک و بۆنەیەکیان هەبوبێ بە پشو دانراوە ئەم بریارە لەلایەن وەزارەتەکەى حیکمەت سلیمان سالى 1936 لەسەردەمى ئینقلابەکەى بەکرصدقى دەکراوە, کارى پێ نەکرا تا شۆرشى تەموزى 1958 .33
بەپێى بۆچونى محمد نمر المدنى دەڵێتé تا ئیستا سەرژمێریەکى وورد و دورست لەبەردەست دا نییە بۆ پەیرەوانى ئەم ئاینە! بەلام ژمارەیان لەهەموو جیهان دا دەگاتە نزیکەى پەنجا تا شەست هەزار,34 لیکۆلەر کۆرت رۆدۆلف ژمارەى مەندائیەکانى عیراقى بە 150000کەس لەقەلەم داوە سالى 1978, سەنتەرى لیکۆلینەوەى مەندائیەکان لە ئوسترالیا ژمارەیانى لەجیهان دا بە  65000 کەس لەقەلەم داوە، بەلام نەتەوە یەکگرتوەکان ئامارێکى جیاوازى بلاوکردۆتەوە سالى 2005 لەعیراق بە 30000 مەندائى لەقەلەم داوە.35

3- بنچینە ئاینیەکانى سابیئە:
توحید بە زمانى خۆیان (سهدوثا ادهێى ) واتە باوەر هێنان بەتاک و تەنهایی خودا، سابیئە مەندایەکان خۆیان بە یەکێک لەئاینە سەرەتاییەکانى باوەرهێنەر بەتاک تەنهایی خوداو کۆتا رۆژو لێپرسینەوەو چاکەو نێردراوەکان و فریشتەکان و بەوکتێبانەى کە بۆ خەلکى نێردراوە لەلایەن خوداوە لە کتێبە پیرۆزەکەیان کەنزاڕبا هاتووە “ان عكازتكم يوم الحساب اعمالكم التى تتوكؤون عليها فانظروا الى ماذا تستندون وان كل من يولد يموت, وكل مايصنع بالايدى يفسد والعالم كله يفنى و… هتد. واتە گۆچانەکانتان رۆژى لێپرسینەوە کە خۆتانى پێوەدەگرن کردەوەکانتانە, ئەوەى لەدایک ببێ دەمرێ و هەرچى دەست بەرهەمى بێنێ خراپ دەبێ و جیهان فەنا دەبێ .36
تەعمید یا صباغە بەواتاى خۆ لەئاو هەڵکێشان یەکێکە لە بنچینە گرنگ و پیرۆزەکان لاى مەندائیەکان و یهیا یەهانا بەصابغ واتە خۆ لەئاو هەڵکێش ناودەبرێ ,37 . تعمید بەکوردى خۆمان بەواتاى خۆ شتن یا خۆ لەئاوهەلکێشان دێت و خۆلەئاوهەلکێشان لە ئاینى سابیئە مەندائەکان یەکێکە لەو رێوڕەسمە ئاینیانەى پێى دەناسرێنەوە ئەو تەعمیدەش تەنها بەئاوى لەبەر رۆیشتو دەبێ و رێوڕەسمەکە قبول نییە گەر خۆ نەخرێتە ئاوەوە جا زستان بێ یا هاوین، بەم ساڵانەى دوایی پیاوە ئاینیەکانیان فەتوایان داوە کە دەتوانن لەحمام و لە سەرچاوەى کانى و ئاو بۆ خۆ پاککردنەوە بەکارى بهێنن.و تەعمید تەنها لەسەردەستى پیاوە ئاینیەکانیان بۆیان جێ بەجێ دەکرێ. چەند جۆرێکە:
• الرشامە واتە دەسنوێژ گرتن
• الطماشە بەزمانى مەندائى واتە خۆ پاککردنەوە بەئاوى لەبەر رؤیشتوو 3جار بە دواى یەکدا بەکوردى خۆمان وسل دەرکردن بۆ (ئەو ژنەى کەوتۆتە سورى مانگانەو تەواو بوە, ئەو ژنەى مندالى بووە, یا ئەوەى دەستى بەرلاشەى مردویەک کەوتنبێ, دواى ئەنجامدانى کارى شەرعى نێوان ژن و مێرد, یا هەرپیشیەک, یا دواى خەوبینین, یا بەرکەوتن بە هەر پیسیەک )
• المصبتە (التعمید الکامل واتە خۆشتن یاخۆنوقمکردن یا خۆلەئاوهەلکێشان) لەلایەن پیاوە ئاینیەکانەوە ئەنجام دەدرێ.38
• مندال دواى 45 ڕۆژ تێپەربوون بەسەر لەدایک بونى بۆى ئەنجام دەدرێ,ئەنگوستیلەیەکى سەوزى لەدەست دەکرێ, تائەژنۆى دەخرێتە ئاوەکەوە ئەمەش بۆ پاکبونەوەیەتى لە پیسى لەدایک بونەکەى.
• خۆ لەئاوهەلکێشانى ژنهێنان لەڕۆژى یەک شەممان و بەئامادەبونى (ترميذايەک وکەنزابریەک ….دووپلەى ئاینیە) بەسێجار ئەنجام دەدرێ لەگەل خوێندنەوەى چەند سروتێک لە قلستا و بلباس دووکتێبی ئاینیە) لەشوشەیەکى پرکراو لەئاوى ئەو ڕوبارە لێى دەخۆنەوە پێى دەوترێ (ممبوهە) خواردنێکیان پێ دەدرێ ناوى( بەهثە)یە و ناوچەوانیان بە ڕۆنى کونجى چەوردەکرێ هەریەکەیان بەجیا ,تا حەوت ڕۆژ کەس دەستیان تێوەنادات چونکە پیسن, دواى حەوت ڕۆژ ژیانى هاوسەرى سەرلەنوێ کارى تەعمیدیان پێدەکرێتەوە, لەگەل ئەوەش هەرچى مەنجەل وقاپ وقاچاغیشە تەعمید دەکرێ کە شتیان تێدا خواردووەو خواردۆتەوە.
• عماد الجماعە واتەخۆ لەئاو هەلکێشانى بەکۆمەڵ لە هەمو چەژنیکى (بنجە)هەموو ساڵیکى کەبیسە ماوەى ٥ رؤژە هەمو ئەندامانى تایەفەکە دەگرێتەوە بە گەورە و پچوک وژن مندال خۆیان لە ئاو هەلدەکێشن سێ جار لە ڕۆژیک دا لەو پێنج ڕۆژە مەبەستیش لەو خۆ لەئاوهەلکێشانە پاککردنەوەیە لەتاوان و گوناه لەماوەى ئەوساڵە دا لەرؤژانى چەژنى بنجەدا شەو و ڕۆژ دەتوانن ئەنجامى بدەن, بەلام لە بۆنەکانى تردا تەنها بەڕۆژ ئەنجام دەدرێ و رؤژانى یەک شەممەیە.
• عماد الاعیاد واتە خۆلەئاوهەڵکێشانى جەژن:
چەژنى گەورە, چەژنى پادشاى ڕوناکيە کە 36 کاتژمیرى بەردەوام لەمالەکانیان نایەنە دەرەوە نابی چاویان بنوقێنن نەوەکا شەیتان لێیان نزیک بێتەوە چونکە خەوبنینیان خۆشیان لێ تاڵ دەکات, دواى تەواو بونى ماوەى لەمال نەهاتنەدەرەکەیان یەکسەر بۆ خۆلەئاو هەڵکێشان دەچن و ماوەى چەژنەکە 4 ڕۆژە وهیچ کارێکى تر ناکەن جگە لەسەر بڕینى حەیوان و مریشک, جەژنى بچوک لایان بە شەرعی یەک رؤژە دواى 118 ڕۆژ لەجەژنى گەورە.
• عماد المحتضر واتە لەئاوهەلکیشانى ئەوەى بەگیاندانەوە یەبەکوردى خۆمان گیانەڵا دەبریتە سەر رووبارەکەو لە ئاو هەلدەکێشرێ پێش گیان سپاردنى, گەر ئەوەى بۆ ئەنجام نەدرێ پسەونابێ دەستى تێوەدرێ, رووى دەکرێتەى ئەستێرەى قوطبى و لەمالیشەوە لەسەر جێگاکەى هەر رووى لەوێ دەکرێ, دواى 3 کاتژمیر لەمردنى دەشۆردرێ و کفن دەکرێ وبەهیچ شێوەیەک لەشارێکەوە بۆشارێکى دى ناگوازرێتەوە, گەر یەکێکێش لەنکاو گیانى سپارد ئەوا کەنزابرا لەجیاتى ئەو خۆى لەئاو هەلدەکێشێ و وەک موسلمانان لەسەرپشت دەخرێتە گۆڕەوە لەئاینى مەندائى لەقەدەغەکراوەکانە بۆ مردوو گریان و ولاواندنەوەوپێدا هەلگوتن ئەوەش یەکێکە لە رێنماییەکانى یهیا کە بۆهاوسەرەکەى نوسیوە. 39
• نوێژکردن و دەستنوێژ هەلگرتن بەزمانى خۆیان (ئەبراخاوئەرماشا)لاى ئەوانیش وەک ئیسلام بەئاوێکى پاکى لەبەر رۆیشتو دەستوێژ دەگرن, رۆژى 3 جار نوێژ دەکەن بەیانى نیوەرۆ و عەسر ڕوو لەباکور دەکەن, لاى موسلمانان پێنج فەرزە دەکرێ .40
• پایەى چوارەم لە ئاینى مەندائیەکان (زدقە وطبوثا بەزمانى خۆیان و بەعەرەبى صدقە واتە بەخشندەیی و چاکە) یا دەستگیرۆیی نەرێتێکى گەورەیە لاى مەندائیەکان و دەلێن پیویستى بە ئازایەتى و لەخۆبوردویی هەیە لەو رێگایەوە هاوکارى کەم دەرامەت وهەژارو بێ نەوایان و بێ دایک و باوکان بەبەخشینى خواردن و جل و بەرگ و پارەو چارەسەرى نەخۆش بەلایانەوە بەخشندەییە لەڕیگاى خودا41. لەیەکێک لەدەقەکانى کەنزاربا هاتووە ” اذا رأيتم جائعا فاطعموه وأذا رأيتم عريانا فاكسوه,وأذاريتم عطشانا فاسقوه”. مەندائیەکان بەلایانە گرنگە صدقە بدرێ گەر بەدەستى راست بەخشیت نابێ دەستى چەپ بزانێ, دەلێن فبئس من اعطى صدقة شههر بها فافسدها.42
• رۆژوو گرتن بەزمانى خۆیان( صۆما) بەپایەى پێنجەم دى لاى مەندائیەکان,نیەت هێنانەکەیان باسم الحى العظيم تا لێیان قبول بکرێ,دووجۆر رۆژویان هەیەڕۆژووى گەورەو رۆژووى بچوک لەڕۆژووى بچوک مرۆڤى مەندائى هیچ جۆرە خۆراکێکى زیندونابێ بخوات وسەربڕین ئەنجام نادرێت, بەلام رۆژووى گەورە بەرۆژوو بونى دل وبیروهزرو وێژدان وبەرۆژوبونە بەنەخواردنى خواردن وخواردنەوەیە. رۆژوەکەیان 36 رۆژە دابەشکراوە بەسەر مانگەکانى ساڵ دا بەڕێکوپێکى . 43
…………………………………………………………………………………………………………….
16 عزیز سباهى/ تاریخ الصابئە المندائیین ومعتقداتهم الدينية/ دار المدى للثقافة والنشر سوريا/ الطبعة الاولى 1996
17د.صباح مال اللە /الصابئە المندائیون فى العراق القدیم/ووتار ئنتەرنیت
18 ثائر صالح/ الصابئە المندائیون من هم/موقع الجمعیە الخیریە المندائیە / اسکندافیا
19 د. صباح مال اللە الصابئە المندائیون فى العراق القدیم
20 دیار الحیدر/باحث اکادیمى متخصص فى المندائیە / البیت الارامى العراقى انترنیت
21 دیار الحیدر/ لنجعل مناسبه ابو الهريس احياءً لضحايانا المندائيين/اتحاد الجمعیات المندائیە فى المهجر/ انترنێت
22 دیار الحیدر/ باحث اکادیمى متخصص بالمندائیە / البیت الارامى/ انترنێت
23 هەمان سەرچاوەياى پێشوو
24 دیار الحیدر/ باحث اکادیمى متخصص بالمندائیە / البیت الارامى/ انترنێت
25 هەمان سەرچاوەى پێشوو
26 فائبانز الحیدر/ الصابئە المندائیون والارهاب عبر التاریخ/ لەهەردوو پێگەى الحوار المتدن وپیگەى اتحاد الجمعیات المندائیە فى المهجر / ووتار
27 محمد نمر المدنى/ الصابئە المندائیون العقیدە والتاریخ منذ ظهور ادم/ دار وموسسة رسلان الطبعة الاولى 2009ل/333
28هەمان سەرچاوە ل332
29 د.فائز الحيدر/ الصابئة المندائيون والأرهاب عبر التأريخ
30د.رشيد الخيون / الاديان والمذاهب بالعراق/ منشورات الجمل / كولن المانيا/2007 ل64
31محمد عمر حمادة / تاريخ الصابئة المندائيين / دار قتيبة بيروت 1992 ل159
32د.رشيد الخيون / الاديان والمذاهب بالعراق/ منشورات الجمل / كولن المانيا/2007
33 هەمان سەرچاوەى پێشوو
34 محمد نمر المدنى/ الصابئە المندائیون العقیدە والتاریخ منذ ظهور ادم/ دار وموسسة رسلان الطبعة الاولى2009
35ترميذا عصام خلف غضبان الزهيرى/ الدين الاول /مدخل الى الدين المندائى
36 د.بشير عبدالواحد/ الصابئة المندائيين بين الانصاف والاجحاف/شمس للنشر والاعلان القاهرة/ الطبعة الاولى2017ل27
37هەمان سەرچاوەى پێشو ل٢٧ و٢٨
38اسليم برنجى/ الصابئة المندائيون دراسة فى تاريخ ومعتقدات القوم المنسيين /ترجمة جابر احمد / دارالكنوز الادبية / بيروت
39 م.م. خالد أحمد العیثاوي / أ.م.د. أحمد حسین العیثاوي طقـوس دیانة الصابئة المندائیین/ لیکۆلینەوە
40 هەمان سەرچاوەى پێشوو
41المهندس حسام هشام العیدانى/ الصابئە المندائیون ایمانهم و عقیدتهم / مکتبة موسوعە العیون المعرفیە الطبعە الاولى ٢٠١٦ل٥٢
42د.بشير عبدالواحد/ الصابئة المندائيين بين الانصاف والاجحاف/شمس للنشر والاعلان القاهرة/ الطبعة الاولى 2017 ل29
43هەمان سەرچاوەى پیشوو

ماویەتى

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت