عوسمان عومەر : شوشتنەوەى یا سپى کردنەوەى پارە چییە ؟

عوسمان عومەر

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

بەشى یەکەم
هەرچەندە خۆم دەرچوى کۆلیژى کارگیرى و ئابورى نیم , بەلام کاتى خۆى لەخویندنى ئامادەیی پۆلى شەشەم بابەتێکى ووشکى ئابوریمان هەبوو بەدەستیەوە دەماننالاند باتەکانى ( بانک و دراوەکان , بازارى ئەوروپی هاوبەش و بازارى بەرەى رۆژهەلات کە بەکۆمیکۆن ناسرابو , باج و داهات و خەرجیەکان و وەبەرهێنان وبودجە ) و چەند بابەتێکى دى لەخۆگرتبوو .
سەردەمانێکیش کە کۆمەلەى مارکسى لینینى هاتبوە ئاراوە و گەنجى ئەوکات سەردەمە خەریکى خۆ رۆشنبیرکردن و خۆیندنەوەى بابەتە ئابوریەکان و ( راس المال ) چەندین بابەتى تر بووین , دواتر تیکەلاو بونمان لەگەل شۆرش و پیشمەرگایەتى زۆرجار ئەوکتێبانەى کەبەدزیەوە لەشار دەمانخویندەوە بە ئاشکرا دەکەوتە بەردیدمان و دەخوێندرایەوە بەڵام ئەوسەرچاوانە نەچونە بوارى شیکردنەوەو لیکۆڵینەوە دەربارەى ئابورى شۆرش و داهاتەکەى و رەنگیش بێ لە ( خلف الکوالیس ) لەلایەن سەرکردەکانى شۆرشەوە خرابێتە بەر باس و لیکۆڵینەوە بەڵام بەنهێنى بمێنێتەوە بۆئەوەى سەرچاوە دارایی و داهاتەکانى شۆرش ئاشکرا نەبێ و ئێمەمانان نەمانزانیبێ چۆنەو چییە .
هەروەک هەموان دەزانین , دواى راپەرین و دامەزراندنى حکومەتى هەرێم ئەو هێزە شۆرشگیرانە هاتنەوە ناوکوردستان ژێرخانى کوردستان و عیراق توشى دارمانێکى ئابوورى ببۆوە بەهۆى شەرى عیرق – ئێران و داگیرکردنى کوەیت لەلایەن سوپاى عیراقەوە بۆیە هەموو پارتە سیاسیەکان بۆ فراوان کردنى پیگەى جەمارى خۆیان و بەهێزکردنى تواناى دارایی حیزبەکان چەسپاندنى دەسەلات بەداخەوە هەڵسان بە هەڵوەشاندنەوەو تاڵانکردنى سەرجەم ئەو کارگانەى لەکوردستان هەبوون وەک کارگەى رستن و چنین و کارگەى چیمەنتۆ و فرۆشتنى کەلوپەلى بەنداوى بێخمە و ئاودیوکردنىان ئەم کارەش بەشێوەیەکى رێکخراو نەبوو ، بەڵکو لە ڕێگەى هەندێک کەس و تاقمەوە ئەنجام دەدرا ، دەتوانم بڵێم ئەمە سەرەتاى سپیکردنەوەى پارە یا شوشتنەوەى پارەبوو لەکوردستان .
وەک راستیەکیش هەموو حیزبێک و رێکخراوێک پێویستى بەبەهیزى بارى دارایی هەیە تاپێگەى جەماوەرى و سیاسى خۆى بەهێز بکات و سەرچاوە داراییەکانیان بووژاندەوە بەهۆى ئەو ئالوگۆرە بازرگانى و خالە گومرگیانەى وەک برایم خەلیل و باشماخ و پەروێزخان و دواتر دەرهێنانى نەوت هەرچەندە ئەوکات و سەردەمە جەنابى مامجەلال ڕایەکى هەبوو کەتەنها بەشى ناوخۆ نەوت وەبەر بهێنرێ ئەوى ترى وەک یەدەگى ژێر زەوى بپارێزرێ بۆ کاتى سەربەخۆ بوون و ئاشکراکردنى دەوڵەتى کوردى کەى کاتى ئەوەهات ئابوریەکى سەربەخۆمان هەبێ ئەوکات وەبەر بهێنرێ بۆ ژێرخانى ئابورى کوردستان چونکە داهاتە گومرگیەکان و بودجەى ناوەند بەشى زۆر شتى دەکرد , گەر بەهەلەدا نەچوبم لە هۆکارەکانى شەرى ناوخۆش ، داهات و دەسەڵات بوو .
بابەتەکەم ئەوەنییە لەسەرى بدوێم بەڵکو بابەتەکە ئەوەیە خوێنەرى کورد لەبابەتە ئابوریەکان یا زارەوەى ئابورى شارەزایی هەبێ و درکیان پێ بکات , هەرچەندە ئێستا لەم کات سەردەمەدا چەندین چاودیرى سیاسى و ئابورىناسى گەنج دەرکەوتون و شارەزاییان لە بوارە ئابوریەکان دا هەیە ، بەڵام لەگەڵ ئەوەش بوونى ئەنتەرنێت زانیارى بەدەستهێنانى بۆ ئاسانتر کردوین . لەئەنجامى گەرانم بە ناو سایتەکاندا چ بە ئینگلیزى چ بە عەرەبى ئەوبابەتەم بەرچاوکەوت پیم باشبوو بۆ خۆینەرانى بخەمە روو وەببێتە هۆیەکیش بۆ شارەزایانى بوارى ئابورى و چاودیرەکان زیاتر دەربارەى بابەتەکەمان بۆ روون بکەنەوە چونکە لەکاتى ئێستادا لە کوردستان و هەرێمەکەمان دەیان پرۆژە هەیە کە هى چەند کەسانێکن ئەو پارەو پولەیان بە شێوەیەک لەشێوەکان دەسکەوتبێ کردویانەتە پرۆژەى ئەو سۆپەر مارکیت و بازارى گەورە هاوردەکردنى ئۆتۆمبیل و پرۆژەى تربەمەش خۆیان لە سزادان و تاوانى دزى وگەندەلى دەرباز دەکەن و پارەکەشیان شتۆتەوە یا سپى کردۆتەوە و ئێستا بە شێوەیەکى ئاشکرا قازانجى ئەو پارەو پولە دەخۆن کە هەندێکى پارەى ئەم گەل و وولاتەیە بابزانین شتنەوەى پارە یا سپى کردنەوەى پارە ماناى چییە؟ لە کوێوە سەرچاوە دەگرێ .
لەبەر ئەوەى بابەتەکە زۆر فراوانە بۆیە هەوڵم داوە بەکورتی بیخەمە ڕوو ناوەرۆکیش بەلامەوە گرنگ بووە .
Money Laundering بە ئینگلیزى و بە عەرەبیش ( غسل الاموال ) لە نێوان ساڵەکانى ١٩٢٠ – ١٩٣٠ لە ویلایەتە یەکگرتوەکانى ئەمریکا سەرى هەڵداوە وەک زاراوە و دیاردەیەکى تاوانکارى لەلایەن پیاوانى ئاسایشى ویلایەتە یەکگرتوەکان وەک ئاماژەیەک بۆ ئەوباندە مافیایایانەى هەلدەستن بەکرینى پرۆژە یا بازرگایەک بە پارەى پیس (Dirty money) کە سەرچاوەکەى نایاساییە و تیکەڵ بە سەرمایەو پارەى ئەو پرۆژانە کراوە بۆ پەردەپۆش کردن و شاردنەوەى ئەوپارەیە لە دەزگا چاودێریەکانى حکومەت .
زۆر گران دەوستێ بڵێین سپیکردنەوەى پارە یا شوشتنەوەى پارە وەک تاوانیک لە ویلایەتە یەکگرتوەکانى ئەمریکاوەسەرى هەڵدابێ وەک دیاردەیەکى تاوانکارى پەیوەندى بە ) تاوانى ریکخراوەlinked to organized crim ) وە هەیە لەدواى جەنگى یەکەمى جیهان پەیدابووە و گەشەى سەندووە وبلاوبۆتەوە لە ماوەى کەسادى ئابورى گەورە کەلە ٢٩/ى ئۆکتۆبەرىساڵى ١٩٢٩ توشى ئەمریکا هات لەسەردەمى فرانکلین رۆزفلیت تا کۆتایی سەدەى بیستەم .
بەلام بەپێى هەندێ لەسەرچاوە کۆنەزانیاریەکان ویلایەتە یەکگرتوەکان تاکە ووڵات نەبووە بەلکو لە دەرەوەى ئەمریکاش ئەو کردارە هەبووە بەتایبەت لەکاتى جەنگى دووەمى جیهانى ساڵانى ١٩٣٩- ١٩٤٥ کاتێ حکومەتى ئەمریکى لە رێگاى وەزارەتى خەزینەوە کردارێکى ئەنجام دا بەناوى (smith – safe home پاراستنى ماڵ ) بۆ گەران و پشکنین و تەسککردنەوەى ئابلوقە بەسەر بانکە سویسریەکان کە هەستاوە بە سپى کردنەوەى پارە بۆ قازانى رژێمى نازى ئەلمانى کاتێ بەلگەکان سەلمێندران حکومەتى ئەمریکا هەمو جیهانى لێ ئاگادار کردەوە کە دان نەنرێ بەو پارەو ماڵە دزراوانەى کە سوپاى ئەلمانیا دەستى بەسەردا گرتبوو لە ئەوروپا و داواى گەراندنەوەى کرد بۆ خاوەنە راستەقینەکانی .
گەورەترین یەدەگى زێرى ١٠ بانکى ناوەندى دەوڵەتە ئەوروپىەکان کاتى سوپاى ئەڵمانیا دەستى گرت بەسەر ووڵاتانى فەرەنسا نەمسا , یوغسلافیا , بەلجیکاو پۆلەندا بە تاڵان برد کەبە ١٠ ملیار دۆلار دەخەملێندرا سەرەراى فرۆشتنى دەیان پارچەى هونەرى و خشڵی گرانبەها و یەدەگى پارە , دواى کۆتایی جەنگ دەست بەلیکۆڵینەوە کراوە لەگەڵ حکومەتى سویسرا سالى ١٩٤٥ بەڵام دواتر بابەتەکە داخرا لە کۆنگرەیەک کە لە واشنتۆن بەستراکە سیاسی و ئابوریناسەکانى سویسرا تییدا بەشدار بوون وەڵامیان ئەوەبوو کە ئەوان لایەنى شەر نەبوون بێ لایەن بوون کە هاوکاریشیان لەگەڵ رژێمى فاشى ئیتالیا و نازیەتى ئەڵمانیا کردووە نەک وەک لایەنى شەر بەڵکو وەک بازرگانى مامەلەیان لەگەڵ کردون بۆیە ئامادەنەبوو هیچ قەرەبویەک لەوپارانەی لایانە بدەنەوە بەڵام بە پرێسی ئینگلیزو فەرەنسیەکان ساڵى ١٩٤٦ هەر لەوکۆنگرەیە رۆڵی کاریگەریان هەبوو لە کۆتایی پێ هێنانی و بۆ جێبەجێ کردنی ئەوکارە ویلایەتە یەکگرتوەکان و ئەوروپا رێرەوى بابەتەکەیان گۆری لەجیاتی لێپرسینەوە بۆ سود وەرگرتن پرۆژەی مارشاڵ یەکەم کەنالی سوود وەرگرتن بوو .دوای قۆناغێکی ئاوەدانکردنەوە لیژنەیەک لە پەرلەمانی سویسری پێکهات گەیشتنە ئەو ئەنجامە قورسەى کە کاری یاسایی و نایاسایی کامە پرۆژە دروست و ساخلەمە لە کاتی جەنگ دا دیاری بکرێ چونکە هەرلایەک دەیویست ئەوی تر لەناوببات وئەولیژنەیە هەستی بەوە کرد هەریەک لە ئەوروپاو ئەمریکا ترسیان لەوە هەبوو کە بانکە سویسریەکان بەلای رژێمی کۆمونیستی دا دایبشکێنن و ئارەزوی داخرانی ئەو دوسێیەی دەکرد و کۆتایی بەکارەکانی هێنا چونکە هیچ بەرپرسیاریەتیەک نەدەکەوتە ئەستۆی بانکە سویسریەکان و دواتر راپۆرتەکان دەریانخست ئەو پارە بەتالان براوانە بەناوی کەسان و سەرانی هەردوو رژێمی فاشی و نازیەوەیە و هەروەها دەریشکەوت کە ئەو پارە بەتاڵانبراوانە خراوەتە سەر ژمارەی بانکی تایبەتی کەسی لە ئەمریکای لاتین و رژێمە کۆمۆنیستیەکان و بەتەواوی پەیوەندی نێوان ئەو پارانە و سەرچاوە نایاساییەکانی پچرا .
ئێستا گەیشتینە ئەوەی بزانین پێناسەی دەستەواژەی ( غسل الاموال – سپی کردنەوەی پارە یا شوشتنەوەی پارە ) بەم دواییانە لەلایەن دام ودەزگا یاسادانەرو جێبەجێ کارەکان چونکە ئەم دەستە واژەیە نەناسراو بوو لای زۆر لایەن جگە لە ( Cash washing owned enterprises mafia واتا دەزگای سپیکردنەوە کە باندە مافیاکان خاوەندارین ) ئەویش ئەودەزگایەیە کە داهاتە یاسایی ونایاساییەکان تێکەل بەیەک دەکات تا داهاتی دەستکەوێ وەک ئەوەی سەرچاوەکەی یاسایی بێ بەو شیوەیە کردارێکە بە شاردنەوەی سەرچاوەی یاسایی دەستکەوتنی ئەو پارە یا داهاتانەیە بە مەبەستی سپی کردنەوەی و ئەمەش تاوانێکی وا ئاسان نییە بە هەرەمەکی ویا دیراسە نەکراو ئەنجام بدرێ وەک تاوانەکانی تر بەڵکو تاوانێکە پێویستی بە تۆرێک یا چەند تۆرێکی رێکخراو کە پێشەیان تاوانکارییە لەئاستێکی بەرزی هەماهەنگی و پلاندانان و بلاوبونەوەیە لەسەر ئاستی جیهان دا واتە دەتوانین بڵێین کە تاوانێکە لەسەر شێوەی دەزگا کە کۆمەلێک کەسی پیشگەر بەرێوەی دەبەن بەپێی سیستەمێکی بەزەبروتوند هەلدەستن بەدابەشکردنی رۆلەکان و بنکەسەرکردایەتیەکانیان بەپێی پەیکەرێکی زۆر ووردو ئاڵۆز و نهێنی بەزەبروزەنگ و نهێنیەکەش لەوەیە کە ناتوانرێ ئەو دیاردە شیرپەنجەییە لەناو ببرێ چونکە هاوکاری دەکرێن بەردەوام شیوازی نوێ و ئاڵۆز پەیرەو دەکەن .