سه‌روه‌ر پێنجوێنی : جیاکردنه‌وه‌ی (ئاسمان و زه‌وی) ی یهکپارچه له‌نێوان ئه‌فسانه‌ی کۆن و قورئاندا .
وێنەکە نه‌خشەی میسریی کۆن : خواوه‌ندی ئاسمان ( نوت) که ئه‌ستێره‌کان به له‌شیه‌وه‌ن، به‌به‌رزیه‌وه ڕاگیراوه، خواوه‌ندی زه‌وی (گێب) یش له خواره‌وه ڕاکشاوه ، خواوه‌ندی هه‌وا ( شو) یش له‌نێوانیاندایه و ئاسمانی یاخود خواوه‌ندی ئاسمانی ڕاگرتوه ..
لێکدانه‌وه‌ی ده‌قی ( كانتا رتقا ففتقناهما ) و مادده‌ی ( فـ‌تـ‌ق ) له‌نێوان موفه‌سسیره‌کان و (عه‌لی باپیر) دا!
[به‌شێک له کتێبی “عه‌لی باپیر ده‌ڵێت چی ؟” (١)] .
( عه‌لی باپیر ) له کتێبی ( ته‌وژمی ئیسلامی و عه‌لمانی و خاڵه هاوبه‌ش و جیاوازه‌كانیان ) دا بۆ ڕاڤه‌ی ده‌قی ( أولم ير الذين كفروا أن السموات و الأرض كانتا رتقا ففتقناهما) ( الأنبیاء: 30) ، ده‌ڵێت وشه‌ی ( فه‌تق ) به‌واتای هه‌ڵتۆقینی به‌شێكی شتێكه به‌بێ ئه‌وه‌ی به یه‌كجاری جیاببێته‌وه! (٢)
ئه‌مه‌ش چونكه ئیشی به‌م جۆره لێكدانه‌وه‌یه هه‌یه و ده‌یه‌وێت ده‌قه‌كه به سیسته‌می كۆمه‌ڵه‌ی خۆر لێك بداته‌وه .
ئه‌وه‌ش یانی نه‌ک هه‌ر ته‌فسیری ده‌قه‌که نازانێت و بۆ خۆی ته‌فسیرێکی ده‌ستکردی بۆ داتاشیوه، به‌ڵکو واتای وشه‌ی (فتق) یشی نه‌زانیوه !
چونکه (فه‌تق) له زمانی عه‌ره‌بیدا به واتای جیاكردنه‌وه و له‌تكردن و دڕینه ( فَتَقَهُ: شَقَّهُ. لسان العرب، مادة: فتق)، و به هیچ شێوه‌یه‌ک واتای (هه‌ڵ‌ئاوسان) نابه‌خشێت ..
ئه‌و حاڵه‌ته‌ش كه مرۆڤ توشی ( فه‌تق ) ده‌بێت ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی دیواری ماسولكه‌یی ورگی ده‌دڕێت ( كونی تێ ده‌بێت ) بۆیه وای پێ ده‌وترێت، به‌ڵام نوسه‌ر وا دیاره واتای ( هه‌ڵتۆقینی به‌شێكی شتێك ) ی له دیمه‌نی ئه‌و حاڵه‌ته‌وه ( واته قۆڕی! ) وه‌رگرتوه!!
جا ئایا ته‌فسیری قورئان ئاوا ده‌كرێت؟ ده‌كرێت ده‌قێكی قورئان به پشتبه‌ستن به واتای كوردیی (فتق) ته‌فسیر بكرێت كه واتای هه‌ڵتۆقینی وه‌رگرتوه و واتای دڕانی تێدا نه‌ماوه؟!
قورئان به کوردی ته‌فسیر ئه‌کرێ یان به عه‌ره‌بیی فه‌صیحی سه‌رده‌می قورئان خۆی ئه‌کرێ؟!
شایه‌نی ئاماژه‌یه ناوبراو له چاپی دوه‌میشیدا بۆ ئه‌و کتێبه (ته‌وژمی ئیسلامی و عه‌لمانی و خاڵه هاوبه‌ش و جیاوازه‌كانیان) که له ( نوسینگه‌ی ته‌فسیر ) بۆی چاپ کراوه، هێشتا ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ی ڕاست نه‌کردوه‌ته‌وه، دوای ئه‌وه‌ش که من له ڕۆژنامه‌ی ( هاوڵاتی) هه‌ر زو ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌م بۆ ڕاست کرده‌وه ..
له ڕاستییشدا ده‌قه‌كه باسی چه‌مكێك ده‌كات كه له ته‌فسیره‌كانی قورئان و له زۆربه‌ی ئایینه‌كان و ئه‌فسانه‌كانیشدا باس كراوه كه گوایه ئاسمان و زه‌وی سه‌ره‌تا پێكه‌وه‌لكاو بون و پاشان خوا لێكی كردونه‌ته‌وه و ئاسمانی به‌رز كردوه‌ته‌وه و زه‌ویی له نزمیدا ڕاگرتوه، به‌پێی ته‌فسیر و به‌پێی زۆربه‌ی ئه‌و ئه‌فسانانه ئه‌و جیاكردنه‌وه‌یه‌ش به هه‌وای نێوان ئاسمان و زه‌وی بوه.. بۆ نمونه له ئه‌فسانه‌ی شومه‌ریدا ده‌ڵێت خواوه‌ند/ئاسمان (ئان) An و خواوه‌ند/ زه‌وی ( كی) Ki له‌سه‌ره‌تادا پێكه‌وه‌لكاو بون [ بۆیه وتویانه ئه‌وه‌ی سه‌ره‌تا په‌یدابوه ته‌نێکی یهکپارچه بوه که ناویان ناوه ئان‌کی An-ki واته ئاسمان- زه‌وی] و پاشان خواوه‌ند/ هه‌وا ( ئێنلیل) Enlil لێكی كردنه‌وه‌و هاته‌نێوانیان ..
به هه‌مان شێوه له ئه‌فسانه‌ی میسریی کۆندا هاتوه که خواوه‌ندی هه‌وا (شو) Shu له‌نێوان خواوه‌ندی ئاسمان (نوت) Nut و خواوه‌ندی زه‌وی (گێب) Geb دایه: خاوه‌ندی ئاسمان له سه‌ره‌وه ڕاگیراوه و خواوه‌ندی زه‌وییش له خواره‌وه ڕاکشاوه و خواوه‌ندی هه‌وا (شو) یش خواوه‌ندی ئاسمانی به‌رز کردوه‌ته‌وه ..
نه‌خشێکی میسریی کۆن: خواوه‌ندی ئاسمان (نوت) که ئه‌ستێره‌کان به له‌شیه‌وه‌ن، به‌به‌رزیه‌وه ڕاگیراوه، خواوه‌ندی زه‌وی (گێب) یش له خواره‌وه ڕاکشاوه، خواوه‌ندی هه‌وا (شو) یش له‌نێوانیاندایه و ئاسمانی یاخود خواوه‌ندی ئاسمانی ڕاگرتوه
به هه‌مان شێوه له ته‌فسیری ئایه‌تی (… أن السموات و الأرض كانتا رتقا ففتقناهما) دا به‌شێک له موفه‌سسیره‌کان به‌و شێوه‌یه ته‌فسیریان کردوه که ئاسمان و زه‌وی سه‌ره‌تا پێکه‌وه بون و پێکه‌وه‌لکاو بون پاشان جیا کراونه‌ته‌وه به هه‌وای نێوانیان.. طه‌به‌ری به سه‌نه‌دی خۆی و هه‌روه‌ها یه‌حیای کوڕی سه‌للام و ئیبن ئه‌بی حاتیم و و ئیبنولمونذیر و هه‌روه‌ها ئیبن که‌ثیر و سویوطی ئه‌و ته‌فسیره له (حه‌سه‌نی به‌صره‌یی) و (قه‌تاده) ه‌وه ئه‌گێڕنه‌وه، هه‌روه‌ها لێکدانه‌وه‌ی (موقاتیل) یشه(٣).
هه‌روه‌ها کۆمه‌ڵێکی تر له موفه‌سسیره‌کان (وه‌کو: سه‌معانی و ثه‌عله‌بی و به‌غه‌وی و ئیبن جه‌وزی و قوڕطوبی) هه‌مان لێکدانه‌وه له (ئیبن عه‌بباس) و (ضه‌ححاک) و (عه‌طاء) و (سه‌عیدی کوڕی جوبه‌یر) یشه‌وه ئه‌گێڕنه‌وه سه‌رباری (حه‌سه‌ن) و (قه‌تاده)(٤).
هه‌روه‌ها (طه‌به‌ری) یش لێکدانه‌وه‌ی (ئیبن عه‌بباس) له هه‌مان خانه‌ی لێکدانه‌وه‌ی (جیاکردنه‌وه‌ی ئاسمان و زه‌وی به هه‌وای نێوانیان) دا داده‌نێت(٥).
شایه‌نی ئاماژه‌یه هه‌مو موفه‌سسیره‌کان به‌و شێوه‌یه ده‌قه‌که‌یان ڕاڤه کردوه که ئاسمان و زه‌وی سه‌ره‌تا پێکه‌وه‌لکاو و یهکپارچه (رتق) بون.. به‌ڵام به سێ شێوه ئه‌م بابه‌ته‌یان لێک داوه‌ته‌وه:
١. لێکدانه‌وه‌ی ئیبن عه‌بباس و ضه‌ححاک و عه‌طاء و حه‌سه‌نی به‌صره‌یی و قه‌تاده و موقاتیل: ئاسمان و زه‌وی سه‌ره‌تا یهکپارچه بون و پاشان به هه‌وای نێوانیان جیاکراونه‌ته‌وه: هه‌وا هاتوه‌ته نێوانیان و ئاسمان چوه‌ته‌وه سه‌ره‌وه و زه‌وی له نزمیدا ماوه‌ته‌وه.. وه‌کو پێشتر باسمان کرد.
٢. لێکدانه‌وه‌ی موجاهید و ئه‌بو صالیح و سوددی [ هه‌روه‌ها سوفیانی ثه‌وری له “ضه‌ححاک” یشه‌وه ده‌یگێڕێته‌وه]: ئاسمان یهکپارچه (یه‌ک ئاسمان) بوه و زه‌وی یهکپارچه (یه‌ک زه‌وی) بوه، پاشان ئاسمانی جیاکردوه‌ته‌وه و کردویه‌تی به حه‌وت ئاسمان، زه‌وییشی جیا کردوه‌ته‌وه و کردویه‌تی به حه‌وت زه‌وی .
٣. لێکدانه‌وه‌ی که‌لبی و عیکریمه و عه‌طییه و ئیبن زه‌ید [ ئه‌درێته پاڵ ئیبن عه‌بباسیش] : ئاسمان یهکپارچه بوه و هیچ کونێکی تیا نه‌بوه ، و زه‌وی یهکپارچه بوه‌و هیچ کونێکی تیا نه‌بوه ، پاشان ئاسمان به باران کراوه‌ته‌وه و که‌له‌به‌ری تیا دروست کراوه ، و زه‌وییش به ڕوه‌ک کراوه‌ته‌وه‌و کونی تیا دروست کراوه. وا دیاره طه‌به‌ری ئه‌م لێکدانه‌وه‌یه‌ی سێیه‌می په‌سه‌ند کردوه به‌و به‌ڵگه‌یه‌ی که ده‌قه‌که دوای ئه‌وه باسی ( ئاو ) و ( زینده‌وه‌ر ) ده‌کات: (وجعلنا من الماء کل شيء حي ) (٦ ) .
به‌ڵام لێکدانه‌وه‌ی یه‌که‌میان ( جیاکردنه‌وه‌ی ئاسمان و زه‌وی به هه‌وای نێوانیان ) به‌هێزتره چونکه سه‌رجه‌می ده‌قه‌کان و گێڕانه‌وه‌کان پشتگیریی ده‌که‌ن ..
دروستبونی ئه‌م چه‌مكه‌ش ( جیاکردنه‌وه‌ی ئاسمان و زه‌ویی یهکپارچه به هه‌وای نێوانیان ) ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی كه له كولتوری كۆندا خه‌لق به‌شێوه‌ی له‌ناوبردنی شێواوی و بێیاسایی وێنه كراوه، به‌و پێیه كه ئێسته یاسایه‌كی گه‌ردونی هه‌یه كه پێش خه‌لق نه‌بوه ، ئینجا ئێسته هه‌وای نێوان ئاسمان و زه‌وی هه‌یه كه‌واته پێش خه‌لق نه‌بوه و ئاسمان و زه‌وی پێكه‌وه‌لكاو بون ، بۆیه به‌شێك له خه‌لق جیاكردنه‌وه‌ی ئاسمان و زه‌وی و دروستكردنی هه‌وای نێوانیان بوه.
ئه‌م بابه‌ته به‌شێکی گرنگی ( تیۆریی خه‌لق ) ی قورئانیه ، واته ( کۆسمۆگۆنیا) ی قورئان ، که له ده‌رفه‌تێکی تردا زیاتر تیشکی ده‌خه‌ینه سه‌ر..
په‌راوێز:
ــــــــــــ
(١) بۆ خوێندنه‌وه‌ی کتێبی ” عه‌لی باپیر ده‌ڵێت چی ؟” هه‌موی ؛ بڕوانه:
http://sarwar-penjweni.blogspot.com/2012/01/blog-post_15.html
(٢) بڕوانه: ته‌وژمی ئیسلامی و عه‌لمانی و خاڵه هاوبه‌ش و جیاوازه‌كانیان. به‌شی (2) ، ( هاوڵاتی ) ، ژ. ( 325 ) ، لا. 13.
(٣) بڕوانه :
يحيى بن سلام ، تفسير يحيى بن سلام. تحقيق: الدكتورة هند شلبي. دار الكتب العلمية، بيروت. الطبعة الأولى، 2004. جـ. ١، ص. 309: ( وتفسير قتادة: كانتا جميعا ، ففصل الله بينهما بهذا الهواء فجعله بينهن).
الطبري ، تفسیر الطبري ( جامع البيان في تأويل القرآن ). تحقیق: أحمد محمد شاكر . مؤسسة الرسالة. الطبعة الأولى، 2000. جـ. ١٨، ص. 431: ( حدثنا بشر، قال: ثنا يزيد، قال: ثنا سعيد، عن قتادة ( أن السماوات والأرض كانتا رتقا ففتقناهما ) قال: كان الحسن وقتادة يقولان: كانتا جميعا، ففصل الله بينهما بهذا الهواء).
ابن أبي حاتم ، تفسير القرآن العظيم . تحقیق: أسعد محمد الطيب. مكتبة نزار مصطفى الباز، السعودية. الطبعة الثالثة ، 1419 هـ. جـ . ٨ ، ص. 2451 . الأثر رقم (13641) : ( عن الحسن وقتادة في قوله: كانتا رتقا ففتقناهما قال: كانتا جمعا ففصل الله بينهما بهذا الهواء) .
ابن كثير ، تفسير القرآن العظيم . تحقیق: سامي بن محمد سلامة . دار طيبة للنشر والتوزيع . الطبعة الثانية، 1999. جـ . ٥ ، ص . 339: ( وقال الحسن ، وقتادة ، كانتا جميعا ، ففصل بينهما بهذا الهواء) .
السيوطي ، الدر المنثور في التفسير بالماثور. تحقيق: مركز هجر للبحوث . دار هجر ، مصر. 2003. جـ . ١٠، ص. 272: ( وأخرج ابن المنذر ، وابن ابي حاتم عن الحسن وقتادة في قوله: { كانتا رتقا ففتقناهما } قال : كانتا جمعا ففصل الله بينهما بهذا الهواء).
ابن أبي زمنین ، تفسير القرآن العزيز. تحقیق: أبو عبد الله حسين بن عكاشة، محمد بن مصطفى الكنز. الفاروق الحديثة، القاهرة . الطبعة الأولى، 2002. جـ. ٣، ص. 145: ( قال الحسن: يعني: ملتزقتين إحداهما على الأخرى).
مقاتل ، تفسير مقاتل بن سليمان. تحقیق: عبد الله محمود شحاته. دار إحياء التراث ، بيروت. الطبعة الأولى، 1423 هـ . جـ . ٣، ص. ٧٦: ( أن السماوات والأرض كانتا رتقا: يعني ملتزقين ، وذلك أن الله – تبارك وتعالى – أمر بخار الماء فارتفع فخلق منه السموات السبع فأبان إحداهما من الأخرى ، فذلك قوله ففتقناهما).
(٤) بڕوانه :
الثعلبي، الكشف والبيان عن تفسير القرآن. تحقيق: الإمام أبي محمد بن عاشور. مراجعة وتدقيق: الأستاذ نظير الساعدي. دار إحياء التراث العربي ، بيروت. الطبعة الأولى، 2002. جـ. ٦، ص. 274: ( قال ابن عباس والضحاك وعطاء وقتادة : يعني كانتا شيئا واحدا ملتزقتين ففصل الله سبحانه بينهما بالهواء).
السمعاني ، تفسير القرآن. تحقیق : ياسر بن إبراهيم وغنيم بن عباس بن غنيم . دار الوطن ، الرياض . الطبعة الأولى، 1997. جـ. ٣، ص. 377 : ( قال ابن عباس: قوله: { كانتا رتقا} أي: كان السماء والأرض ملتصقين ، ففتقناهما بالهواء).
البغوي ، معالم التنزيل في تفسير القرآن. تحقیق : عبد الرزاق المهدي. دار إحياء التراث العربي، بيروت. الطبعة الأولى ، 1420 هـ . جـ . ٣، ص . 287 : ( قال ابن عباس رضي الله عنهما والضحاك وعطاء وقتادة : كانتا شيئا واحدا ملتزقتين، ففتقناهما، فصلنا بينهما بالهواء).
ابن الجوزي ، زاد المسير في علم التفسير . تحقیق : عبد الرزاق المهدي . دار الكتاب العربي ، بيروت. الطبعة الأولى ، 1422 هـ . جـ . ٣ ، ص. 189: ( أن السموات والأرض كانتا ملتصقتين ، ففتقهما الله تعالى ، رواه العوفي عن ابن عباس ، وبه قال الحسن ، وسعيد بن جبير ، وقتادة ).
القرطبي ، الجامع لأحكام القرآن . تحقيق : أحمد البردوني ، إبراهيم أطفيش . دار الكتب المصرية ، القاهرة . الطبعة الثانية ، 1964. جـ . ١١، ص . 283 : ( قال ابن عباس والحسن وعطاء والضحاك وقتادة : يعني أنها كانت شيئا واحدا ملتزقتين ففصل الله بينهما بالهواء) .
(٥ ) الطبري ، تفسیر الطبري ( جامع البيان في تأويل القرآن). جـ . ١٨، ص. 431.
(٦) بۆ ئه‌م سێ لێکدانه‌وه‌یه ، بۆ نمونه ؛ بڕوانه :
يحيى بن سلام ، تفسير يحيى بن سلام . جـ . ١، ص‌ص. 308 ، ٣٠٩.
الطبري ، تفسیر الطبري ( جامع البيان في تأويل القرآن). جـ . ١٨، ص‌ص. 431 ، ٤٣٢.
الماوردي ، تفسير الماوردي ( النكت والعيون ) . تحقیق: السيد ابن عبد المقصود بن عبد الرحيم. دار الكتب العلمية ، بيروت ، لبنان. جـ . ٤، ص. 444.
البغوي ، معالم التنزيل في تفسير القرآن . جـ . ٣، ص. 287 .
ابن الجوزي ، زاد المسير في علم التفسير. جـ . ٣، ص. 189.
القرطبي ، الجامع لأحكام القرآن . جـ . ١١، ص. 283 .
1,903 جار بینــراوە لەڕەهێڵپۆست
- Latest Posts by
-
سەروەر پێنجوێنی : سه‌ركێشیه دڵداریه‌كانی بانگخوازه ئیسلامیه‌كان ، یوسف قه‌ڕه‌ضاوی وه‌كو نمونه‌یه‌كی زه‌ق .
- -
سەروەر پێنجوێنی : وێنەیەکی دانسقەی پێخەمبەری ئیسلام ( د . خ ) .
- -
سەروەر پێنجوێنی : چمكێك له مێژوی داگیركردنی كوردستان و به‌رگریی كورد له نیشتمان له هه‌ڵمه‌تی (فتوحات) ی ئیسلامیدا .
- All Posts