هەڵۆ نانەکەلی : درووشم” لەنێوان حەقیقەت ، و وەهمدا .
درووشمی سیاسی ، نەتەوەیی ، ئاینی ، کۆمەڵایەتی و … هتد .. درووشمە گەلێکن بەدرێژایی میژوو لەبیری فەرهەنگی کۆمەڵایەتیدا بوونیان هەیە . بۆ هەریەک لەم کایانە بۆ ئەوەی پێناسەی ماهییەتی خۆیان نمایندەبکەن ، ئەوا پێویستیان بە ئامرازێک هەیە مەبەستو ئامانجیان تیایدا دەستنیشان بکات ئەویش ” درووشمە” بەبێ درووشم سازی ، هیچ یەک لەمانە ناتوانێ شوناسی تەواوەتی خۆێ لە چوارچێوەیەکی دیاریکراو ڕابگێینێ . کەوابو درووشم خاڵی هەرەگرینگی وەجەرخانی گوزارشت کردنە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا . بەڵام ئەوەی زۆرترین بەکاربەری چەمکی درووشمە ” ئاین” و ” سیاسەتە . ئەگەر تێبینی بکەین بە درێژایی مێژوو فرە ئاینیەکان سوودمەندی هەرە گەورەبوونە لەکاری سیاسی و کۆمەڵایەتیدا ، ئاینی ” مەسیحی ” نموونەیەکی دیاری ئەو درووشمەیە بوونە کە بەناوی خوداو پێغەمبەرەکەیان خەڵکیان لە خشتە بردیەو بەپێی بەرژەوەندی خۆیان حوکمی کوشتن و تکفیریان بەسەر خەڵکەکەدا سەپاندیەو تەنانەت پلیتی بەهەشتیشیان بە پارە بەخشیوەتە خەڵکەکە درووشمی وەهم و درۆی گەورەگەورەیان لە رێورەسمە ئاینیەکان بە مەبەستی باوەر پێهێنان و مانەوەیان لە سەر دەسەڵات و رێبەرایەتیان لە نێو کەنیسەکاندا بەیان دەکرد.
بێگومان دینی ئیسلامیش نموونەیەکی تری ئەو درووشم و درووشم سازیانەیە ، ئەوەی لە ئێستادا داعش دەیکات ، گومان لەوەدانییە داعش بەهەمانشێوەی دینی مەسیحی هەڵگری درووشمی اللە و پێغەمبەرەکەیەتی ، بەڵام ئایە ئەوەی داعش لە ئێستادا ئەو کوشتن و بڕین و تەکفیرکردنەی دەیکات جێگای باوەری کۆیی موسلمامانانە ؟ یاخود تاچەند لەگەڵ ئازادی و یەکسانی و دیموکراسیدا یەک دەگرێتەوە ، ئەدی چی لە پێکهاتە ئاینی و مەزهەبی و نەتەوەییەکانی تر دەکەیت ؟ ئێ خۆ لە قورئانیش دەڵێ ( لااکراه فی الدین ) بێ گوومان نەخێر بۆیە من پێم ، وایە ئەم رێکخراوانە پرۆژەیەکی نەتەوەیی و ئایدیۆلۆجی ئاراستەیان دەکا ، وە زەمینەیەکی فکری فەندەمینتاڵی ئسولیان لە لایەن وەهابیە سعودیەکانی جەمسەری ‘ سوننی ‘ بۆ فەراهەم کراوە کە ریشەکەی بە نێو فکری سید قوطب و حسن بەنناوە دەروات و لەوێوەش قوڵدەبێتەوە بۆ دەقە فقهیەکانی ابن؛ تیمیە ‘ وە ئەم سێ کەسایەتیە جێگای ئیعتیباری ڕەوتە ئیسلامییە رادیکاڵ و کۆنزەرڤاتیزمەکانن ، واتا چیتر ئاینی ئیسلام بریتینیە تەنها لە پەراوێزی ڕیتواڵە بۆنەیەکان بمێنێتەوە یاخوود لە دۆخێکی پاسیڤ و مۆنۆلۆجەوە موسلمانەکان تەنها شوێنیان مزگەوت و مەدرەسە دینیەکان بێ بەڵکو لە بیری سەید قوطبدا دەبێ ئیسلام بچێتە پرۆژەیەکی دەوڵتداریەتەوە کە لە کتێبی (معالم فی الطریق ) بەیانی کرد . .نموونەیەکی تری دروشمو درووشم سازی کە رۆڵێکی گەورە لەژینگەی کۆمەڵایەتی ئێمەدا دەگێرێ ئەویش بریتییە لە سیاسەت ، هەڵبەتە سیاسەت بە کۆمەکی پرسی نەتەوەیی و ئاینی و ئایدیۆلۆجی و دەوڵەتداریەوە باشترین یاری کەرەن لەبنیادنانی بیرو باوەری دۆگمایانە لە نێو بیرو هەستی تاکی کۆمەڵگادا ، بۆ ئەوەی دەسەڵات حوکمی خۆی درێژە پێ بدا دەبێ هەر یەک لەم پرسانە بە دروشم بکا ، بەبێ درووشم کاری دەسەڵات کورسیەکەی هەردەم لەقە لەهەر ئان و ساتێکدا ئەگەری رووخانی هەیە ، بۆ نموونە لە رووی نەتەوەیەوە (هێتلەر) باشترین بەڵگەیە کە رەچەڵەکی ئاری خستە پرۆژەیەکی ئیتنیەوە کە بەنیاز بوو هەموو دوونیا داگیرکات . گەورەترین قوربانیش جوولەکە بوو بەچەندین ملیۆنکەسی لێ قەتل و عام کردن ، بەناوی ئاینەوە .
لە مێژووی ئیسلامدا بەناوی فتوحات لە ژێر درووشمی لالە اللە محمد رسول اللە بەشێکی گەورەی دوونیایان داگیر کرد جەندین نەتەوەو شارستانی گەورەیان لەسەر رووی زەوی سرییەوە ، دەبینین وڵاتیکی وەک فارس کە لەجارەکە سەدەی رابردوو بەناوی شۆرشی ئیسلامی کە خەڵکەکە زۆربەیان شیعە مەزهەبن بوو بە درووشمێکی هەرە هەنوکەیی . کە سیستەمی دەوڵەتی کۆماریان گۆری بۆ سیستەمێکی شیعەگەرایی ، هەڵبەت لە ئێستاشدا ئێران خاوەن نفوز و پێگەیەکی هەرە گرینگە لە هاوکێشەی سیاسی لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا .
بەناوی ئایدیۆلۆجیاوە ، هەڵبەتە ئایدیۆلۆجیا بەمانا فکرییەکەی دەیخەینە بەر راڤەی لێکدانەوەو گریمانەکردن ، لێرەدا من ناتوانم دەستنیشانی هیچ مەدرەسەیەک و بیرو باوەرێک بکەم بۆ بەشیاو بینینی کۆمەڵگادا لەبەر ئەوە هەر یەک لەمانە بۆ خۆی مێژوویەکی قوڵی هەیە لەکایەی فکری و سیاسیدا ، کە چەندین مەدرەسەی جۆراو جۆرو لقی جیا جیای لێدەبێتەوە بۆیە بۆ هەر یەک لە ئێمە دەبێ توێژینەوەیەکی ووردو ریسێرجێکی فراوان بکەین لە ماناو دەلالەتیان ، بەڵام دەتوانین تێگەیشتنێکی سەتحیانە لە روویی دەرهاوێشتە مێژوویەکانەوە هەندێک لەم درووشمە وەهمی و درۆیانەی ئایدیۆلۆجیا دەستنیشان بکەین ، نموونەی ” کۆمۆنیستی ” شۆرشی روسیاوە لە ژێر درووشمی چینی پرۆلیتار کە بەرنامەو بنەمای تیرۆی لە لایەن کارل مارکس و فریدریک ئەنجلس لە دوو توێ کتێبی ( مبادئ الشیوعیة ) دارێژرا ، دواتر لەسەر دەستی فلادمیر لینین خرایە پرۆسەی شۆرشەوە وە لەسەرهەمان هیڵدا ستالین درێژەی بە سیاسەتەکەدا ، ئەگەرچی سەرەتا بۆ ماوەی جەندین ساڵ چەندین وڵاتی داگیرکردو کاریگەری ئایدیۆلۆجی لەنێو فەرهەنگی جەندین نەتەوەو کۆمەڵگاو جووڵانەوەی سیاسی بەچێ بهێڵێ ، بەڵام کۆتایەکەی بینیمان چلۆن بەرەو روخان رۆچو و هەرەسی هێنا ، بۆ لەبەرئەوە هەڵگری درووشمی راستەقینەی بنەما تیۆریەکەی نەبوو تەنها درووشم و هیچی تر ، وە ئەوەشمان لەبیر نەچێ هیچ کات یەک ئایدۆلۆجیا و سیستەمێک ناتوانی بسەپێنی بەسەر تەواوی مرۆڤایەتی ئەوانەی بەمجۆرە بیرو باوەرانەوە دەژین لەکاڵ فامی و سادە فیکرەکەیەتی لەهیچ ساتەوەختێک نەمانبینی کۆمۆنیست لەگەڵ سەرمایەداری یاخود ئیسلام لەگەڵ جووڵەکە یان لیبرالیەک لەگەڵ جەپێکدا بەیەکەوە هەڵبکەن یاخوود باوەریان بەیەکجۆر بیرو باوەر سیستەمێک هەبێ نەخێر هەریەکەو دوونیابینینی تایبەتی خۆی هەیە . هەر یەکەو خەریکی فراوانکردنی رووبەری سیاسەت و ئابووری و خۆیەتی لەسەر حیسابی ئەویتر .
دوا نموونە ” نموونەی دەوڵەتداری وەک درووشم ، با دوور نەرۆین نموونەی دەوڵەتی عراقی درووستکراوی دەستی ئینگلیس هەر لەسەرەتای درووستبوونیەوە تاوەکو ئێستا بەچەندین قۆناغی دژوار تێپەریوە ، کودەتا لەسەر کودەتا لە مەلەکیەتەوە بۆ شیوعیەتوە لە بەعسی سیزمەوە بۆ کۆماریەتەوە ، کەچی هەرگیز ناتوانێ عێراقێکی موەحد و یەک پارچە بمێنێتەوە کە بەردوام لە گووتاری سیاسیاندا ئەم درووشمە بریقو باقانە رەنگ دەداتەوە . لەبەر ئەوەی پێکهاتەی عێراق پێکهاتەیەکی فرە نەتەوەی و ئاینی و مەزهەب گەراییە .
لە لایەکی تریش جوگرافیای جوگرافیایەکی دەستکردی سایکس بیکۆیە کە بەشێکی زۆری کوردیستانی باشوری لێ دابڕێندراوە بۆیە ناتوانێ بەیەک پارچە بوونی بمێنێتەوە تەنانەت ئەو دەسەڵاتەی ئێستاشی کە بەرواڵەت دەسەڵاتێکی موئسساتیە ، بەڵام لە حەقیقتدا عەقڵێ شیعەگەرایی سیاسەتی عێراق بەرێوەدەبا ، دواجاریش هەرێمی کوردیستانیش بەدەر نییە لەو درووشمە وەهمی و درۆیانە بەدرێژایی بیست و قسور ساڵ لە ئەزموونی حوکمرانی هەر دوو حیزبدا ، کەچی نەیانتوانی هەرێمێکی دامەزراوەیی بهێنە کایەوە کە تەعبیر لە کەرامەت و ژیان و ویستی هەر تاکێکی کورد بکاتن ، هەرێمێک بێ ، کە دەسەڵاتە یاسایی و تشریعی و تەنفیزیەکانی بە مەسارەکانی خۆی بروات بەرێوە ، نەک عەقڵی حیزبی . بۆیە هەر کاتێک ئەزمەیەک یاخوود کاردانەوەیەک لە لایەن خەڵکەوە درووست بێ ، ئەوا دەسەڵات دەست بە خوێندنەوەی بەیت و بالۆرەدەکات و لە ژێر درووشمی دەوڵەتی کوردی و پرسی نەتەوەیی و پێشمەرگەو خەباتی سیاسی و دیموکراسی و … هتد . کەموکوری و گەندەڵییەکانی خۆی پێ پەردەپۆش دەکا یاخود زۆر جار درووشم دەبێتە چالاکیەکی مەدەنی بەناوی مافی ئافرەتان و ژنان و سەندیکای کرێکارو زۆری تریش . کەجی لە حەقیقەت دا دامەزراوەی پیشەیی نین وەک و پێویست جاروبار بۆ پروپاگەندا لەسەر میدیایەکان بۆ پرسێک دەکەن ، کەوا بەدەم کێشەی خەڵکەوەن بەڵام لەوە زیاتر هیجی تر نییە .
بەشی دووەم ئەگەر خودا یار بێ لە ژێر ناو نیشانی ( درووشم و ماسمیدیای جیهانی ) درێژە پێدەدەین .
- Latest Posts by
-
هەڵۆ ناناکەلی : مەخمور لەنێوان سیستەمو کۆمەڵگادا .
- All Posts