فەرەیدون کونجرینی : یاساو دیموکراسی .
لە زۆرینەی وڵاتانی جیهاندا بەیــاســا ئەرکە نیشتمانیەکانیان ئەنجام ئەدەن و کاربەڕێکاران خۆیان لە سەرپێچی و گەندەڵی ئەپارێزن ، لــە%٩٠ ی لەچوارچێوەی دیموکراسیدای و سەروەریان بەخشیوە بە هاوڵاتیان ، لە%١٠ی سیاست کارپێدەکەن بۆ بەدەستهێنانی دیوارێکی بەرین و بەهێز بۆ وەچەرخاندن و نەهێشتنی قەیرانەکان لەکاتێکدا ڕووبەڕووی سیاسەتی دەرەکی دەبنەوە ، لەسەرو هەموان باری دارای کەدەبێت سیاسەتی تێوەگلێندرێت لەڕووی دەرەکیەوە حکومەت بەرپرسیاردەبێت لە هەر گرێبەستێك نەك حیزب .
کاتێك خۆمان بە دیموکراس ناو ئەبەیـــن ” دەبێت پێناسی ئازادی قسەکردن و ئازادی ڕادەربڕین و ئازادی ڕۆژنامەگەری و سەربەخۆیی دادگەریمان بیربێت ! بەوەی هەموو ئەمانە چەمکی دیموکراســیـــن ، هەر هاوڵاتیەك یان ڕێکخراوێك و لایەنێکی سیاسی خۆی بەدیموکراس نیشاندا و ڕێنمایەکانی کارپێ نەکرد بۆ سەلماندنی دیموکراسیەت ” واتا بەخشندەی ئازادی تێدانیەو بـــەدیکتاتۆر هەرژمار دەکرێت .
ئەوەی گرنگەو پێویستە لەهەرێمی کوردستاندا کاری بۆبکرێ لە چوارچێوەی دیموکراسیدا دادگایـەو دەبێت دەسەڵاتی حیزبی و کەسایەتی تێدا ڕیشەکێش بکرێت لەکاتێکدا بمانەوێ خۆمان بە هاوشانی وڵاتانی دیموکراســـــخواز ئاشــنــاکــەین دەکرێت سزاکان بکەینە بەرگمان هەروەك ڕەنگەکان لەبەرچاودا دیاربن و بە ئاشکرا بێــجیاوازی ڕنگدانەوەو سڵکردنەوەی خۆی هەبێت لەناو خەڵکدا بەگشتی .
هەرێمی کوردستان بە دەیان پارتی نیشتمانیمان هەیە لە رێگای مێدیاکانیانەوە ڕایدەگەیەنن چەند دڵسۆزن بۆ خەڵکەکەی بەناوی دیموکراسیەوە گرەوی سیاسیان بردۆتەوە ، لەهەمانکاتدا نایاسای بازرگانی دەکەن بە خاک و ئاوی وڵاتەوە ، هەر پارتەو دەیان بازرگانی تێدایە گەندەڵی و ناپاکی دەکات لەناو پارتەکەیدا ، هەموو بەرپرسێك چەندین ڕاوێژکارو پاسەوانی بندیواری هەیەو سەرقاڵی خۆجێگە خۆشکردنیەتی تەنانەت ئامادەیی ڕفاندن و تیرۆرکردنی هاوڵاتی مەدەنی هەیە لە پێناو بەرژەوەندی تاوەك کۆیلەیەك بمێنێتەوە بەوئاراستەیە ” ئەمانە هەمووی یەك ڕێگە چارەسەریی هەیەو بەپڕیارێکی سەرۆکایەتی هەرێم یان سەرۆکی وەزیران و پەرلەمان بنەبڕدەکرێت بەوەی ڕاستگۆیانە بێنە سەرخەت و هەموو دەسەڵاتێکی لێپرسینەوە بگەڕێندرێتەوە ناو دۆڵابەکانی دادوەرو وەك خۆی کاربکات ، تەواوی سزای نیشتمانی لەدادگای سەربەخۆی خۆیەوە ئەتوانێ ئەم چاکسازیە بەسەرکەوتویی فراوان بکات و ڕیشەکێشی گەندەڵکاران بکات بەئاستێکی باش و کاڵ بکرێتەوە لە هەرێمی کوردستان .
چۆن بەرپرسێك خۆی نیشان ئەدات ڕاستەوخۆ ” لە هەرێمی کوردستاندا بەرپرسی حیزبی و حکومەت هەیە دەسەڵاتی پێ بەخشراوە ، هەشمانە سەربەخۆیانە کاردەکات و بڕوای بەیاسانیە فەرمانی جەنگی لەدەستدایەو موچەیەکی تەواوی هەیە لەسەر دارایی حکومەتی هەرێم و بازرگانێکی گشتیە و پازاڕی قۆرخکردوە لە دیمانەمێدیایەکاندا باس لە دیموکراسی ئەکات و هەروەکو خــــۆی بنەما یاسایەکانی دیموکراسی داڕشبێت ، لە کۆمەڵگای کوردیدا چەمکەکانی دیموکراسی ئاشکرایەو هاوڵاتیەکی ئاسایی داینەڕشتوە بازدانێك بەسەر یاسای دیموکراسیدا دەکات ” لە هەموو جیهاندا چەواشەکاری بکرێت بە ئامانجەکانی دیموکراسی داگا مافی پێ بەخشراوە هەر لایەنێکی حیزبی و حکومی بەخراپ کاری پێ بکات دەبێت سزابدرێت ، بەڵام لە هەرێمی کوردستان بیرمەندان دەبێت داخی بۆ بخۆن لەو پێشێلکایە بەوەی یاسایەک نیە سەربەخۆ دادوەر دەیبکات.
خەڵکی هەرێمی کوردستان هێشتا لە سەرەتای ئازادی قسەکردن و ئازادی ڕادەربڕیندان و خۆدیموکراس ئاشنابوون ، دیموکراسی لێرەدا تەنها بەدیوێکدا نیشان ئەدرێت کاردانەوەی ئەوتۆی نەبووە بەوەی گرێدراوی یاسای نیشتمانی بێت کاتێك هاوڵاتیەك ئازادانە قسە دەکات و بیروڕای تایبەتی هەیەو دەری ئەبڕێت بۆ لەکەدارکردنی پارت و بەرپرس نیە ، بەڵکو بۆ باشترکردن و وازهێنانە لەو کردەوانەی ئەنجام ئەدرێن و ئاراستەی نایاسایی گرتوە ، بەڵام ئەوەی ئەنجام ئەدرێت لایەنە سیاسیەکان کاتێك ڕوبەڕوی ڕەخنەگر دەبنەوەو بەڵگەکان ئاشکرا دەکرێن دادگای حیزب بەسزای خۆی ئەگەیەنێت ، چیرۆکمان زۆرە لەمڕوانگەیەوە و نمونەکان لەفراوانبوندان . ئێمـە دەنوسین و ڕەخنە ئاراستەی کاربەڕێکاران ئەکەین وەدەبێت ئامانجیش بـپــێکـێـت هەرلەوەدا نەبێت قسەکراو گفتی خۆمان واژوبکەین و پێمان بگوترێ تۆ ئازادی لەوەی دەیڵێیت ، ئایا کاردانەوەی دەربڕینمان تاچەند بڕی کردوەوئاماچی پێکاوە ؟ لەدەڤەری لای ئێمە دیموکراسی تەنها لەڕوی قسەکردنەوە پانتایی هەیە بەڵام لەچوارچێوەی دیکتاتۆریدا گەمارۆدراوە .
لە دەڤەری بادینان دەڵێن دەبێت ” لەپچوکەوە دەست بکەین بە بنە بڕ کردنی گەندەڵی و چاکسازیی ئەنجام ئەدرێت !؟ لە هەولێرو ناوەڕاستی هەرێمی کوردستان خەڵك کەوتونەتە نێوان سیاسەتی دوو پارت کە دڵنیان لەوەی سەرکردەکان یەکەم دەمار گرن لە ڕووی چاکسازی و نایانەوێ هەژمونی گەندەڵی لەدەستبەن و سەرجەم تاوانەکانی ٢٣ساڵەی ڕابووردو بەسەرخۆیاندا ساغبکەنەوە .، لە ڕۆژهەڵاتی هەرێمی کوردستان خەڵك هۆشیارترەلە پارت و لایەنگران و ڕۆشنبیرە قەڵەم فرۆشەکانی حیزبی سیاسی لە هەرێمی کوردستان ، لە سلێمانی و ناوجەرگەی سۆران و بابان خەڵك و سیاسەت مەداران داوائەکەن یاساسەروەربێت دادگایەکی گشتی نیشتمانی دابمەزرێت کە بتوانێ سەرجەم دادگاکانی هەرێمی کوردستان ئەکتیڤ و چالاک بکاتەوە ، وە سزای تاوانبار بەپێی ڕینمایی دادگا بدرێت و حیزب و بەرپرس سزای کوێرانە نەدەن و ماڵ و تەلارەکانیان نەکەنە دادگایی خەڵك .
هەژمونی هەرێمی کوردستان ئێستا بەهۆی زانین و شارەزایی ئەو کەسایەتیانەوە بەدەست هاتوە کەلەماوەی ٢٠ساڵی ڕابوردودا توانیویانە لەجیهانی دەرەوە سود لە وانەی سیاسی و کۆمەڵایەتی وەرگرن بەو هۆیەوە ئێستا ئیدارەی حکومەت دوای ٢٢ ساڵ دەکەوێتە سەر چۆك و ئاراستەی بەرژەوەندی خۆیی و گەندەڵیەکان چەماونەتەوەو لە سەرەتای بنەبڕکردندایە ، هەرچەندە زۆری ماوە تا ئەستونی یاساکان وەرگرێت و ئاراستەی بەرەو شارستانی سەردەم بگۆڕێ .
سەردەمی ڕژێمی بەعس خوێندکاری کوڕوکچی بەعسیەکان دەنێردرانە دەرەوەی وڵات تا شارەزایان هەبێت لە بواری پێشکەوتن و بنەما یاسایەکان لە خوێندندا و تێکەڵاوی کلتورێک دەکران مافی مرۆڤ بە هەموو چەمکەکانیەوە فێر ئەکران و شارەزایی باشیان دەبوو لەوەی کاری حکومەت لەپێناو هاوڵاتیا شارەزابن و پشتیوانبن بۆ ئەرکی دەوڵەت و هێنانەوەی یاسایەك تا عەقڵیەتی ڕۆژ هەڵات لە توندو تیژی بگۆڕێت بۆ بەرگێکی تر لەڕوی ناوەکیەوە ، کاتێك دەگەرانەوە وڵات خەڵك دڵخۆش دەبون بەوەی لە دەرەوەی وڵات خوێندویەتی ، بەڵام بەپێچەوانەوە خۆیان دەبەخشی بە سەرۆکی دیکتاتۆرو خزمەتکاری مەعریفەی بەعس ، دەچونە بوارێکەوە کە پێچەوانەی هەموو ئەو یاسایانەبو لەدەرەوە خوێندوێتی.
لەئێستادا هاوشێوەی ئەو چەند وشە دێڕەی سەرەوە دووبارە بۆتەوە ، لایەنە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان خەڵکیان هەیە ناردویانە بۆ زانکۆکانی دەرەوەی وڵات و ئێستا بۆتە کەسێکی ڕیبڵاڵ و شارەزا لە هەموو بوارەکانی بەڕێوەبردنی هەرێمێك یان ناوجەیەکی ئازادی دیموکراس وەك هەرێمی کوردستان بەڵام لەدەستیاندایە ڕۆژنامەنوسی پێگەیشتوی ناوەکی وەك دیموکراسی خوازێك بەئازادی ڕەخنە دەگرێت خنکاوی بەرمۆدای سیاسەتی خۆیان کەن تا حوکمی دیکتاتۆریان لەفراواندابێت ، لە هەمان کاتدا بەبیرۆکەی ئەو کەسانە دەڕفێندرێن کە لەدەرەوەی وڵات وانەی دیموکراسی فێربون کاتێك دێنەوە بەدیوێکی خراپ کاری پێ ئەکەن.
دیموکراسی مەکەنە تفەنگی سیاسی خۆتان و چەواشەکاری لە یاساو ڕێنمایەکانی دیموکراسیدا مەکەن . لەبەرگی گەندەڵی بچنە دەرێ و مافی دادوەر بگەڕنەوەو چیدی یاسا نیشمانیەکان قۆرخ مەکەن .
تایاسا سەروەرنەبێت ” ئێمە کۆڵنادەین و لێتان نابینەوە .
