دلاوەر سۆفی : قابلەمە‌و كتێب‌و حكومەت .
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە
کاتێک ئەم بابەتەم خوێندەوە ، لە ناخەوە گریان دەستی پێکرد ، ئیتر با حیزبییەکان بۆ کەم ئەقڵیان بگرین و گەلەکەشم بۆ زەلیلی بەدەست دەسەڵاتی … . ئیتر ئەو وتەیەی خۆمم هاتەوە یاد : پیاوەجوانەکان سەروەختی هەڵوەرینیشیان بێت ، بەڵام لە ڕازاندنەوەی باخچەکاندا بەردەوامن . کونجرینی .
” زیاتر لەنیو سەدەیە خادیمێکی موخلیسی نوسین‌و وانە‌وتنەوەیە ، دەروێشی ڕێگەی ڕاستیە، هەر بۆیەش ڕەفاقەتی ئەم پیاوە ئاسان نیە ، نە لەسەختیەکانی دوای ڕاپەڕینیشا قەڵەمەکەی هەرزانفرۆش کرد، نە دەرگای هیچ بەرپرسێکشی قڵیشانەوە . بەمەرجێک زۆر لەم سەرکردە باڵایانە یان هاوڕێی سەر کورسی خوێندن، یان هاوڕێی خەبات، یان بواری قەڵەم‌و نوسینی بون “.
دلاوەر سۆفی
پەندێکی ڕوسی هەیە ئەڵێ ( پێممەڵێ کێیت‌و کوڕی كێیت ، ناوی دو هاوڕێتم پێبڵێ تا بتناسم ) ، ئەمە دەستپێکی ئەو نوسینەیە کە چوار ساڵ بەر لەئێستا ، لەلاپەڕە نۆزدەی ئەدگارەکەی کوردستانی نوێی ژمارە (٥٦٥١ی ١٣/١٢/٢٠١١) دا کە تەرخانکرابو ، بۆ ئەو قەڵەمەی نە ڕۆژێ لەبەرەی دوژمندا بو ، نە دێڕێکی بۆ قائید ئەلزەرورە نوسیبو ، نە‌وەرگێڕانێکی هەبو بۆ قادسیەی دۆڕاو، نە ڕاپۆرتیشی لەهیچ هاوکارێکی خۆی دابو، کە بەجلوبەرگی کوردیەوە دەوامی فەرمی ئەکات، نە ناویشی لەگەڵ جەلال جەبار جۆدەدا لەلیستە (١١٨) کەسیەکەی نەقابەی مامۆستایانی ساڵی ١٩٧٨دا هەبوە ، وێڕای ئەوەی زیاتر لەنیو سەدەیە خادیمێکی موخلیسی نوسین‌و وانە‌وتنەوەیە ، دەروێشی ڕێگەی ڕاستیە، هەر بۆیەش ڕەفاقەتی ئەم پیاوە ئاسان نیە ، نە لەسەختیەکانی دوای ڕاپەڕینیشا قەڵەمەکەی هەرزانفرۆش کرد ، نە دەرگای هیچ بەرپرسێکشی قڵیشانەوە . بەمەرجێک زۆر لەم سەرکردە باڵایانە یان هاوڕێی سەر کورسی خوێندن ، یان هاوڕێی خەبات ، یان بواری قەڵەم‌و نوسینی بون .
ئەو ئەدگارە لەچاپیش دەرباز بو، بەڵام لەکاتی ناوکبڕینەکەدا‌و سەبارەت بەوەی لەدوا لاپەڕەدا مامۆستا عومەر چەند دەردەدڵێکی هەڵڕشتبو ، شەوە گرتی‌و خنکاندی‌و بردیەوە تا ئێستاش ونە ، لەو نوسینەدا کە لێرەدا نامەوێ بینوسمەوە تەنیا سەربوردەیەک نەبێت ، ئاماژەم بەچۆنیەتی پەیوەندی خۆم‌و مامۆستا (عومەر مارف بەزنجی) دا بو ، زۆرێکی تریش لەهاوڕێیان‌و نوسەران نوسین‌و بابەتیان هەبو لەسەری ، لەوانە دکتۆر ڕەئوف عوسمان کە هاوڕێی نزیکی هەردوکمانە ، دواجار دوای زیندەبەچاڵکردنی ئەدگارەکە مامۆستا ڕەئوف ، لەم دواییانەدا لەکتێبی ( دنیابینی لەپانتایی دەقدا ) کوڵی دڵی خۆی شکاندوە‌و ئەو نوسینەی کە ناوی نابو( ڕۆژی قیامەت ) چاومانی پێڕشت دەستی خۆشبێت .
لەکۆتایی بەهاری پارساڵیشدا کاتێک لەسلێمانی دوربوم ، لەئینتەرنێتەوە نوسینێکم بەرچاوکەوت بەناونیشانی ( پیاوێک بەباوەشێ خەمەوە پیاسە دەکا ) کە لەڕۆژنامەی ( باس) ی ژمارە٢٤٢ی ڕۆژی ١٦/٦/٢٠١٥دا بڵاوکرابوەوە ، خاوەنەکەی کاک ( کامەران سوبحان ) بو ، چەند جارێکم خوێندەوە ، نوسینێکی دۆستانەو خەمخۆرانە‌و بەویژدان ، لێرەدا قسەیەکی مامۆستا ( عوسمان چێوار ) م هاتەوە یاد ڕۆحی شادبێت کە ئەیوت ( ئەم دنیایە پیاوی چاک ڕایگرتوە ) ، زۆرم حەز ئەکرد ئەو ڕۆژانە لەشار بومایە‌و ئەو کاک کامەرانەم بدۆزیایەتەوە ، پاش خۆ پێناساندن ، دەستخۆشیم لێبکردایە ، هەرچەندە ، قەدەر ئەو هەلەی نەڕەخساند ، بەڵام هیواموایە ئەم لاپەڕەیە بکەوێتە بەر دیدەی ، منیش دوبارە سوپاسی ئەکەم ، کە بەرزنجی لەیاد نەکردوە . ڕەنگە خوێنەر بڵێ چ پەیوەندیەک هەیە لەنێوان ناوەڕۆکی ئەم نوسینەو تایتڵی بابەتەکە ، فەرمون با بەردەوامبین لەخوێندنەوە .
ڕەنگە بەندە یەکێک بێت لەو هاوڕێ کەمانەی کە هەم نزیکی مامۆستام‌و هەم مافی چونە کتێبخانەکەی پێدابم ، ئاگاشم لەهەندێ لایەنی تایبەتی ژیانی مامۆستا عومەرە .
ئەوەی تێبینیم کردوە ماڵێکی هەیە کە لەهەمو بوارەکانی ژیانداو لەهەمو لایەنێکەوە هەژارترین ماڵە ، بەڵام لەیەک بواردا واپێئەچێ دەوڵەمەندترین ماڵبێت ، ئەویش کتێبەکانیەتی ، ئەو کتێبانەی کە بێنازن‌و تاقی کتێبخانەیەکیان نیە ئارامی تیا بگرن ، ئەم پیاوە خەمناکە دەوڵەمەندە لەکتێب‌و ئەرشیفدا خۆی لەگەڵ ئەم دۆخە ناهەموارەدا ڕاهێناوەو زیاتر بیروهۆشی لای داهێنان‌و بەخشش‌و ساغکردنەوەی بابەتی ئەدەبی‌و مێژوییە نەک شتێکی تر ، بەجۆرێ عەشقی نوسین‌و خوێندنەوەیە هەندێجار کە لەبازاڕ ئەگەڕێتەوە بەرەو ماڵ باوەشێ ڕۆژنامەو کتێب‌و گۆڤاری لەهەگبەکەی ناوە ، پێش خۆگۆڕین‌و ئامادەکردنی خواردنێک، دەستئەکات بەخوێندنەوەی ئەو بابەتانەی تازەن‌و جێگەی سەرنجی ئەون ، تا ئەوکاتەی وادەی نان خواردن تێئەپەڕێ‌و بیریئەچێت نانی نەخواردوە ، بەقەڵەمەکەی‌و بەخەتە خۆشەکەی تێبینیەکانی ئەخاتە سەر کاغەز‌و هەڵیانئەگرێ بۆ ئەوکاتەی بۆ بابەتێک پێویستی پێیان ئەبێت ، من شەرەفی ئەوەم پێدراوە لەلایەن مامۆستا شێخ عومەرەوە هەم داوای کتێب بکەم‌و هەم بیبەمە دەرەوە ، ڕۆژێکیان پێویستم بەکتێبێک بو پاش پەیوەندی کردن‌و ڕەزامەندی کاتێکمان دەستنیشان کرد کە وا سەردانی بکەم ، بەڵێ بردمیە ژوری کتێب لەجیاتی ژوری میوان ، کاتێک مامە شێخ بۆ کتێبەکە ئەگەڕا لەناو سەدان کتێبی هەڵچنراو‌و لەسەر یەک کەڵەکەکراودا ، تەقەیەکی گەورە دایچڵەکاندم ، بەڵام ئەوەی جێی سەرنج‌و واقوڕمانی من بو ئەوە بۆ خۆی زۆر ئاسایی بو ، بێ ئەوەی خۆی تێکبدا، زۆر لەسەرخۆو بەنیگایەکی هێمنانەوە ئاوڕێکی لێدامەوە‌و وتی : هیچ نیە ماڵەکەی من لەحکومەتی هەرێم‌و ڕەوتی سیاسی‌و کارەکانی ئەچێ ، باش حاڵی نەبوم ، وتم : مامە شێخ چۆن‌و یانی چی ؟
وتی : ئەوەتا من مەنجەڵ‌و قابلەمەم لەسەر کتێب داناوە .
وتم : مامۆستا ئەترسم مەبەستت ئەوەبێت ، حوکمەتی هەرێمیش نان‌و بژێوی میلەتی داوە بەوەزارەتی سامانە سروشتیەکان کە ئیشی ئەو وەزارەتە نیە ، بەچوار تفەنگچیش پەرلەمان سەرەونگوم ئەکا ! سەدان قەڵب‌و قولاپی تریش .
لە‌وەڵامدا وتی : واز لەوانە بێنەو دەردی من گرانترەو ، گوێ لەمامی خۆت بگرە چ غەدڕێکی نانەجیبانەو نمەک بەحەرامانەم ، لەگەڵ کراوە ، جا کاکە ..
قسەکانم بێ بنەما نیە کە ئەڵێم : ئەم حکومەتەو ڕەوتە سیاسیەکەی ئەوەندە ڕێک‌وپێکە وەک ماڵەکەی من وایە ، پاش (٥٠) ساڵ مامۆستایی‌و (٥٧) ساڵ نوسین ، تازە باسی پەنجا مامۆستای بەئەزمون دەکرێ ، کێ ئەمانەی دەستنیشان کردوە ؟ من کتێبەکەم نەبینیوە دیارە دوای سەیرکردنی قسەیەکمان ئەبێ .
تۆ هەروا سەیرکە بزانە چیم لەگەڵ کراوە ، لەساڵی (٢٠٠٣) دا ناوم دەرچو لەلیستی مامۆستادا زەویم بدرێتێ ، هەندێ لەمامۆستاکانی ئەو قوتابخانەیە قوتابی خۆم بون لەقۆناغی ناوەندی‌و لەو لیستەیەدا زەویان وەرگرت ، بەڵام موعەلیمێکی فاشیل کە وەک قارچکی هەڵتۆقیو ، لەهەمو تەمەنیدا نەیتوانیوە دە وانەی باش بڵێتەوە مەگەر تەنیا خۆم مێژوی سیاسی‌و پەروەردەیی ئەو بزانم ، بەقودرەتی حیزب‌و کلکەلەقێ پۆستێکی لەپەروەردە درابویە ، لەلیستەکەدا تەنیا لەپاڵ ناوەکەی مندا بەقەڵەمی بوغزو کینە نوسیبوی ( مەیدەنێ خانوی هەیە ) ! زۆری مامۆستاکانیش نەک خانوی خۆیان هەبو ، بەڵکو خانویان دابوو بەکرێ . لەگەڵ ئەوەشدا لەسەرەتاوە تا بنەتای ژیانم ، قولانجێ زەویم لەم مەملەکەتەدا نەبوە‌و نیە ئێستاش کرێچیم ، بەڵام بۆخۆی دروست‌و حەڵاڵە ٦٠٠ مەتردوجا وەرگرێ‌‌و کەرەسەی بیناکەشی لەدەرەوە بۆ بهێنێ بۆیە حەزئەکەم لەخۆی بپرسن لەکاتێکدا من زمانی ئینگلیزیم بەناوەندی‌و ئامادەیی ئەوتەوە ، ڕێژەی دەرچونیشم لەتاقیکردنەوەی بەکەلۆریدا (١٠٠%) بو ، مامۆستاو قوتابیانیش لەمە ئاگادارن ، ئەو لەقوتابخانەیەکی سەرەتایی سەرچنار چ دەرسێکی دەوتەوەو لەدەرەوەی قوتابخانەکەیشی دەرسی چی دەوتەوەو چی دەکرد ؟ دیارە ئەو لەکتێبی ( ماڵتان ئاوا نەبێ ) دا کەرەسەیەکی باشەو شوێنی تایەتی خۆی هەیە .
جا ئەفەنم تۆ دیقەت بە ، ساڵی ١٩٥٩سەرەتای نوسینمە‌و لەقۆناغی ناوەندیدا بوم ، ساڵی ١٩٦٠ لەگەڵ ( نەوشیروان مستەفا) دا چالاکترین نوسەری گۆشەی ( قوتابیانی کوردستان ) ی ڕۆژنامەی ( دەنگی کورد) بوین ، ئەو گۆشەیەی سەر بەیەکیەتی قوتایبیانی کوردستان بو ، خوالێخۆشبو مامۆستا ( حیلمی عەلی شەریف ) لەکۆبونەوەیەکی بچوکدا‌و لەسلێمانی ئێمەی دەسنیشان کرد ، باقیەکەشی هەڵئەگرم بۆ ( ماڵتان ئاوا نەبێ ) ، ئێستاش تازە بەتازە باسی نوسەرو مامۆستاو ئەزمون دەکرێ !
تۆ هەروا گوێ بگرە لەساڵی ١٩٥٩ بەدواوە دورونزیک بەخزمەت مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد گەیشتوم ، دیارە ئەمانەم هەموی بۆ ناگێڕرێتەوە بۆ تۆ ، بەڵام گوێ شل کە ، ژمارەیەک وتارو وتوێژینەوە‌و بابەتی ئەدەبی‌و سیاسی‌و چاوپێکەوتنم سەبارەت بەو زاتە نوسیوە جگە لەپێنچ کتێبی تایبەتی ، کۆی شیعرەکانی من ئامادەم کردوە ، لەساڵی ١٩٦٩دا چومە خزمەتی لەبارەگای ڕۆژنامەی ( النور ) لەبەغدا ، بۆ ئەوەی سەبارەت بەشیعرە وەرگێڕاوەکانی نەکەومە هەڵەوەو لێمپرسی لەگۆڤاری گەلاوێژدا هەندێ شیعر لەزمانی ئینگلیزیەوە کراون بەکوردی‌و ناوی کەسیان بەسەرەوە نیە لەهەمانکاتدا بیبلیۆگرافیایەکی ژمارەکانی گەلاوێژم ئامادەکرد بو بۆ ئەوەی دەستنیشانی شیعرەکان بکات‌و یەکە یەکە ڕاستیەکانم پێبڵێ ، لەو دانیشتنەدا خوالێخۆشبو (حیلمی عەلی شەریف ) ئامادەبو ، ڕوی تێکردین‌و وتی : خۆزگە هەمو کەس بەم شێوەیە بەدوای ڕاستیەکاندا ئەگەڕا .
ئەوەبو لەساڵی (٢٠٠٧) دا ، لەسەر داوای چەند کەسێک کە بەناوی بنەماڵەوە پێیانوتم ، کۆی شیعرەکانم چاپ کرد ، بەپێشەکیەکی پۆشتەو پەرداخەوە ، لەساڵی (٢٠٠٢) دا لەیادی دوەم ساڵەی خوالێخۆشبودا یەکەم خەڵاتی بلەم پێبەخشرا ، کە جێی شانازیم بو ، هەرچەندە ئەوساڵە خەڵاتەکە ڕەمزی بو بەبێ مەدالیا .
یان لەساڵی (١٩٧٨) دا ( حسێن عارف ) کتێببێکی سەبارەت بەمێژوی چیرۆکی کوردی بڵاوکردەوە‌و بەتاکە وشەیەک بۆ دەرمانیش ناوی ( ئیبراهیم ئەحمەد ) ی نەهێنابو ، چونکە لەدەزگاکەی ڕۆشنیری کوردی (عوسمان فایەق) دا کاری دەکرد ، منیش خۆم پێنەگیراو بەنامیلکەیەک هاتمە دەنگ بەناونیشانی ( لێکۆڵینەوەی هونەری یا هەڵبزڕکاندن ) ، لەلاپەڕە (٢١) ی ئەو نامیلکەیەدا وتبوم : لەم بەشەیشدا بێ شاردنەوە ڕوی گەشی چیرۆکەکانی ئەم سەردەمەی هەڵبزڕکاندوە‌و هێڵێکی ناشیانەی کێشاوە بەسەر ناوازەترین بەرهەمی ئەم پلەیەداو بەتەورێکی نازانستیانە بەردارترین دره‌ختی هەڵچوی چیرۆکی بڕیوەتەوە ، ئەوەشی کەلا خستوە کە ئەم هەڵوێستە گزی کردنێکی ڕاستەوخۆیە لەمێژوی ئەدەب‌و دواڕۆژیش بەهەندێ بەیت‌و بالۆرە ناسڕێتەوە . ئەوەتا بەبەرچاوی جەماوەری خوێندەواران‌و تینوی وشەی پیرۆزەوە – بلە- ی لەمێژوی چیرۆکی کوردی دەرهاویشتوە ، کە هەمو قەڵەمێکی خاوەن هەڵوێست‌و بەتەنگەوە بو بۆ بیری خاوێن بەجیاوازی بیروڕایانەوە .
لەسەر ئەو ڕاستیە بەیەک دەگەن کە گەشترین بابەتەکانی سەردەمی گەلاوێژ لەزادەی بیری ئەم نوسەرەن‌و بەری ڕەنج‌و داهێنانیەتی ، بەنەوازشەوە ـــ خازێ‌و کەرەلۆتی مەنۆچەرو کوێرەوری ــ شوێنی دیاریان گرتوە ، بابەتەکانیشی سەرجەم لەناوجەرگەی واقیعی کوردەوارییەوە گوڵبژێر کردوەو یەکەم نوسەری کوردە کە بەسەرکەوتویی ڕوداوی خۆماڵی‌و خەباتی چینایەتی‌و هەستی نەتەوایەتی‌و نەخۆشی کوشندەی بیرۆکراتی تێهەڵکێشی نوسینەکانی بکاو قەڵەمەکەیشی موعانات لەنرکەو ڕاپەڕینی جوتیارانی کوردەوە زوخاو هەڵڕێژێ‌و دیمەنە ڕەزاگرانەکانی کۆمەڵەکەی نیگاربکێشێ ، بەوپەڕی داهێنانیشەوە هونەری تێکەڵ بە‌واقیع کردوەو ڕابەرێکی خاوەن زەمینەی ڕێبازی ڕیالیزمە لەئەدەبی کوردیدا “.
بەڵام بەداخەوە دوای ڕاپەڕین ، بەبەیت‌و بالۆرە سڕایەوە ، ئەم زاتە کرا بەئەندامی پەرلەمان‌و ئەندامی بنکەیەکی ئەدەبی ، منیش ئەمەم ماڵیان ئاوا نەبێ تازە بەتازە چەند نەخوێنەوارێک‌و داڕێژەری فیتنە ناوی من ئەکوژێننەوە ، بەڵام برای باوکم ساڵی ٢٠١٥ ستافی ڕۆژنامەیەکی زمانحاڵ پاداشتی دامەوە ، لەسەر قسەی کەسێکی نەخوێندەوارو درۆزن لەڕۆژی ٨/٤/٢٠١٥دا ناوی منیان لەلیستی خەڵاتەکان لابردوە دیارە ئەمەش بەدورودرێژی لەکتێبی ( من‌و خەڵاتی بلەو هەندێ شتی تر ) دا بەوردی‌و خەست‌و خۆڵی خۆڵودۆی خۆم ڕشتوە بەسەر کاری قێزەوندا .
یاخود لەوە سەیرو سەمەرەترت بۆ باس بکەم ، لەساڵی ١٩٨٩دا لەگەڵ مامۆستایان دکتۆر ( ئیحسان فوئاد ) و ( ڕەئوف حەسەن ) و ( فوئاد تاهیر سادق ) کتێبی ( کۆمەڵزانی‌و فەلسەفە ) ی پۆلی چوارەمی ئامادەیی ئەوساو پۆلی دەیەمی ئێستامان کرد بەکوردی ، دانەرانی کتێبەکە شەش کەس بون ، بەڵام وەرگێڕەکان چوار کەس بون ، د . ئیحسان فوئاد دەستنیشانی کردبون ، دوای ڕاپەڕین کتێبەکە کرا بەدو بەشەوە ، بەشی ( کۆمەڵزانی ) بۆ پۆلی دەیەم تەرخانکرا‌و بەشی ( فەلسەفە) بۆ پۆلی یانزەیەم ، بەڵام سەیر لەوەدایە کە لەساڵی ٢٠٠٦ بەدواوە ( دکتۆر حسام الدین الالوسی ) کە دوهەم کەسی دانەری کتێبەکەیە‌و کابرایەکی عەرەبە ، جارێکیتر ناوەکەی دوبارە کراوەتەوە‌و هێنراوەتە شوێنی ناوەکەی من کە دوەم کەسی ڕیزی وەرگێڕەکانم‌و ناوی من با بردویەتی !
بەواتایەکی تر ئەو کابرا عەرەبە دو جار ناوی لەسەر کتێبەکە هەیە ، جارێک وەک دوەم کەسی دانەر ، جارێکی تریش وەک دوەم کەسی وەرگێڕ خراوەتە شوێنی من، جارێکیان بە ( دکتۆر ئیحسان فوئاد ) ی ڕەوانشادم وت کە ئایا مەهزەلەی وا لەکوێ ڕودەدات ؟ ئەو سەرپەرشتیارەی چاپکردن کێیە ؟
ئەویش وتی : ئەمە ئەسڵی ( بەشیریاتە ) و دەتوانرێ بکرێتە سەرلەوحەی کارو فەلسەفەی ( ئوستاد بەشیر موشیر ).
کوڕە لەوە سەیرتر : قوتابی قوتابیەکەم زەوی پێدراوە‌و منیش هیچ . لەوەش سەیرتر ! ئەوەیە کە بەرپرسێکی سیاسی‌و یەک دوانێکی بەردەستی کە باسی من دەکرێ بۆ زیاتر ئازاردانم دەڵێن خۆی نایەوێ ، دواتریش هەندێ کاڵفام ئەم قسەیە دەڵێن‌و دەڵێنەوە .
ئەمە لەئیشی حکومەت ئەچێ کتێبی شیعرەکانی نوربەخشی ( مەلیکی کوردستان ) ئامادەکردنی بەندەیە ، بەڵام ئەبینم کتێبەکەی من هەندێکی ئەنوسرێتەوە ناوی لێئەنرێ ” شیعرە بڵاونەکراوەکانی شێخ مەحمود ” لەشتێکدا کە ناوی نراوە گۆڤار ، وەک لەمن شارەزاتر بێت ، ئیتر ناهەقمە بڵێم لەبێخەبەران شیعری شێخ سەڵاوات؟
لێممەگرە ئەگەر ڕۆژێکیش لەتەشت‌و تەنەکەدا کتێب‌و دۆکیومێنتم هەڵگرت لات ئاسایی بێت !
ببورە مامۆستا ئەگەر رێگەم بدەی من یەک کۆمێنتم لەسەر قسەکانی بەڕێزت هەیە : ئەویش ئەوەیە کاتێ جەنابت بۆ دۆکیومێنتێکی پەنجا ساڵ بەر لەئێستە ئەگەڕێیت زۆر زو ئەیدۆزیتەوە‌و نافەوتێ بەڵام لەم هەرێمەدا حوشتر بەبارەوە ون ئەبێت‌و پارە بەملیار ! فیل بۆی نادۆزرێتەوە .
لەکۆتاییدا پێتان ئەڵێم ئەم پیاوە ڕاستگۆیە ، ئەم قەڵەمە گەورەو بەبڕشتە ، ئەم ئەرشیفە لەبننەهاتوە ، دو کتێبی لەسەرەتای ئەمساڵدا ئامادەن بۆ بڵاوبونەوە کە بەنیازە پێش کتێەکانی تریشی بخات کە دەمێکە ئامادەن ، کە بریتین لە ( ماڵتان ئاوا نەبێ ) و ( من‌و خەڵاتی بلەو هەندێ شتی تر ) کە وەڵامە بۆ ڕەفتارێکی قێزەون .
پێموایە کتێبێکیان دادگایەکی عادیلانەیە بۆ ئەوانەی دۆستی ڕاستی نین ، ئەوەی تریشیان مەقسەلەکەی رۆپسپێرە کە دەست بەدوعام ناوی خۆم‌و عەزیزو خۆشەویستمی تیادا نەبێت .
سەرچاوە – ئاوێنە
بە کلیکێک لەسەر سمبولەکانی خوارەوە ، ئەم بابەتە دەگات بەهاوڕێکانت
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە