دکتۆر یوسف محەمەد سادق: ئاستەنگەکانی بەردەم یەکێتیی نەتەوەیی.
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە
کەم جار بە قەدەر ئێستا، کوردستان بەرەوڕوو بووە لەگەڵ ئەو هەموو تەحەددایە، بەڵام لە هەمان کاتیشدا دەرفەتەکانی بەردەم گەلی کوردستان دەرفەتی زۆر و راستەقینەن.
لە لایەکی ترەوە شاردراوە نییە کە لەبەردەم بارودۆخێکی ئەوهادا پرسیارێکی گرنگ بۆ هەموومان دێتە پێشەوە ئەویش ئەوەیە ئایا چۆن دەکرێ بە باشترین شێوە، بە کەمترین زیان وە بە زیاترین دەستکەوت نەتەوەی کورد بەرەورووی ئەو تەحەدایانە ببێتەوە، لە هەمان کاتیشدا ئەوپەڕی سود لە دەرفەتەکانیش وەربگرێ. بە مانایەکی تر ئەگەر سەدەی رابردوو سەدەی زۆرێک لە نەهامەتی و چەوسانەوەی نەتەوەیی و تراژیدیا مرۆییەکان بوبێت بۆ کورد، چۆن دەکرێ سەدەی بیست و یەک ببێ بە سەدەی کورد، نەک هەر لە بەشیک یا دوو بەشی کوردستان بەڵکو لە هەر چوار پارچەی کوردستان.
ئەم پرسیارە زۆر گرنگە وە لە هەوڵدان بۆ وەلامدانەوەی ئەم پرسیارە هەموومان، لە هەموو پارچەکانی کوردستان، بە جیاوازی جێگەوپێگە، بە جیاوازی بۆچونە ئایدیۆلۆژییەکان، بە جیوازی مێتودەکانی خەبات، لە قۆناخی بزاڤی رزگاریخوازیدا بین یا شێوازێک لە دەسەڵاتی نیشتمانیمان بەدەست هێنابێت، بەشێک لە بەرپرسیاریەتی مێژووییمان بەردەکەوێت. هێزە سیاسییەکان، کۆمەڵگای مەدەنی، رۆشنبیران، ئەکادیمیکاران، چین و توێژە جیاجیاکانی کۆمەڵگا هەر هەموویان بە پێی سەنگ و جێگەوپێگە و کاریگەری خۆیان بەشیک لەو بەرپرسیاریەتیە میژووییەیان دەکەوێتە سەر شان.
دەکرێ ئاسان بێ هەموومان کۆکبین لەسەر ئەو پرسیارەی پێشوترمان وە دەکرێ هەموومان کۆک بین لەسەر ئەو وەڵامەی کە دەڵێ: بە یەکڕیزی دەتوانین بە باشترین شێوە روبەڕووی تەحەدداکان ببینەوە، وە باشترین سوود لە دەرفەتەکان وەربگرین”!
بەڵام، بەڕێزان، دەبێ زۆر راشکاو بین و بڵێین ئەمڕۆ نەتەوەی کورد یەکڕیز و یەکگرتوو نییە، نەک هەر لە ئاستی هەر چوار پارچەی کوردستان، بەڵکو بگرە ئێمەی کورد، کەم یا زۆر، لەگەڵ بوونی زۆر هێمای دڵخۆشکەر، لە هەموو پارچەکان لە قولایی پەرتەوازەیی و ململانێی سیاسی و نایەکڕیزی داین. ئەوەتا هەر بۆ نموونە لە باشووری کوردستان ماوەی ساڵێکە پەرلەمان پەکخراوە و رۆژ دوای رۆژ باری گوزەرانی خەڵک خەرابتر بووە و لە پێشوەچوونێکی خەرابکارانەی هاوتەریبیشدا نەفەسی قۆرخکاریی سیاسیش لەو بەشەی کوردستان رۆژ بەرۆژ تەشەنەی کردووە، بە شێوەیەک کە ئەمڕۆ ئەم نەفەسی قۆرخکارییە ئەم بەشەی کوردستان بەرەو هەڵدێرێکی زۆر مەترسیدار پاڵ دەدات.
هەر لێرەشەوە بەڕێزان دەخوازم بۆچوونی خۆم بە راشکاوی دەربڕم دەربارەی ئەو کێشە و رێگریە راستەقینانەی کە هەن لەبەردەم بەرهەمهێنانی یەکڕیزی نەتەوەیی… لە لایەکەوە، ئەوە راستە کە داگیرکاری و خواستی داگیرکار و دووژمنان لە پەرتکردنی کورد هۆکارێکی گرنگ بووە بۆ پەرتەوازەیی کورد، بەڵام هەرگیز نابێ ئەو تێزە قەبوول بکەین کە ئەم پەرتەوازییە تەنها بەرهەمی سیاسەتی داگیرکارانە.
کاتی ئەوە هاتووە راستگۆیانە و بەوپەڕی راشکاوییەوە ئاوڕێکی جددی لە کێشە ناوخۆییەکانی خۆمان بدەینەوە و زۆرێک لەو کێشانە، لە سەروی هەمووشیانەوە پەرتەوازییەکانی ناو ریزی نەتەوە، وەک بەرهەمی کڵۆڵی و لاوازییەکانی جیهانبینی و هەڵسوکەوتەکانی خۆمان بیبینین.
بەڕێزان، لە پانتایی سیاسی کوردستاندا، هێشتا نەفەسی قۆڕخکاری سیاسی، خۆ بەزل زانی و نەفەستەنگی سیاسی باڵا دەستە. ئێستاش هێزگەلێکی سیاسی هەن باوەڕیان وایە کە یەکڕەنگردنی پانتایی نەتەوە، یان ماڵی نەتەوە، بە مانایەکی تر سڕینەوەی رەنگە ئایدیۆلۆژی و سیاسییەکانی دیکە، باشترین ئامراز و مێتودە بۆ فەراهەمکردنی یەکڕیزی نەتەوەیی. هەڵگرانی ئەم بۆچوونە نەک هەر خولیای ئەوەن لە جیهانی هەنووکەی سیاسەتدا پەراوێز و دەرفەتی سیاسەتکردن لە هێزەکانی دیکە بسەننەوە، بەڵکو روو لە مێژووشدا دەخوازن ئەوانی دیکە بێبەش بکەن لە شانازییەکانی مێژوو. بە مانایەکی دیکە سڕینەوەی ئەوانی دیکە و خەبات و سەنگیان لە مێژوودا کاری سڕینەوەیان لە هەنووکەی سیاسەتدا ئاسانتر دەکات، بە هیوای ئەوەی ئەوانی تر دەرفەتی ئەوەیان نەبێت لە داهاتووشدا ببن.
بەڕیزان بە راشکاوی دەڵێم، بەم شێوەیە و بەم نەفەسە نە نەتەوەیەکی بە هێز بەرهەمدەهێنرێت وە نە دەسەڵاتێکی نەتەوەیی و نیشتمانی تەندروست و پڕ توانا بونیاد دەنرێ.
لە پێناو بەرهەمهێنانی نەتەوەیەکی پڕ توانا، دەسەڵاتێکی نیشتمانی و نەتەوەیی بەهێز و سەقامگیر، وە بۆ ئەوەی نەوەکانی داهاتوو نەک هەر لە شەڕی براکوژی و پەرتەوازەیی رزگاریان ببێ، بەڵکو ئەم نەوەیە لە چوارچێوەی نەتەوەیەکدا خۆیان ببێننەوە، وە خاوەنی دەسەڵاتێکی سیاسی ئەوتۆ بن کە هەم شانازی پێوە بکەن وە هەم هەست بە پڕ توانایی و بەهێزیی نەتەوەکەیانەوە بکەن، پێویستە بە تایبەتی دوو پرەنسیپ رەچاوبکرێن: یەکەمیان دیمۆکراتیببونێکی راستەقینە و ئەوەی تریشیان کوردستانیببونێکی راستەقینە.
بەڕێزان، کاتێک دەڵێین دیمۆکراتیبوون مەبەستمان ئەوەیە دوور لە نەفەسی قۆرخکاری و دوور لە هەوڵی یەکڕەنگکردن و سڕێنەوەی ئەوانی تر، پێویستە هەموو هێز و توێژە کۆمەڵایەتییەکان هەست بەوە بکەن کە پەراوێزی کارکردن و بەشداریان پارێزراوە، جا چ لە رێڕەوی بزاڤی رزگاریخوازیدا بێت یا لە دەسەڵاتی نیشتمانی و ژیانی دامەزراوەیی و دەوڵەتداریدا بێت. . . ناکرێت، بۆ نموونە، هێزێکی سیاسی بە ژمارە و نوێنەرایەتی کەمینە بێت، بەلام بە بیانۆی ئەوەی لە مێژوودا زۆرینە بووە و سەنگێکی جیاوازی هەبووە و بەو پێیەش باڵا دەست بووە، ئەمڕۆش هەر باڵادەست بێت، نەک هەر ئەوە بەڵکو دواڕۆژیش هەر هی ئەو بێت. لە بونیادێکی دیمۆکراتیدا هەمووان بەشدارن، هەمووان چۆن بەشێک لە شانازی سەرکەوتنەکانیان پێدەبڕێ هەروەهاش بەرپرسن لە شکستەکان: ناکرێ هێزێکی سیاسی هەوڵ بدات شانازییەکان هەموویان هی ئەو بن، بەڵام کاتێک باس لە شکستەکان دەکرێ ئەو هێزە هیچ بەرپرسیارێتییەکی نەبێت و شکستەکان هی ئەوانی تر بن… ئەگەر هێزەکان بە هەموویان، هەر یەکێک بە قەدەر سەنگ و پێگەی خۆی، دواجار پانتایی سیاسی نەتەوە پێکدەهێنن وە هەر یەکێکیان بە پێی قەوارەی سیاسییان بەشێکن لە جەستەی نەتەوە، ئەوا زۆر گرنگە هەر هێزێک شکستی هێزێکی تر یا هێزەکانی تر یان پارچەیەکی کوردستان بە هی خۆی بزانێ وە سەرکەوتنی بە سەرکەوتنی خۆی بزانێ؛ چونکە دواجار بە لۆژیک و بیرکردنەوەیەکی دروست و تەندروستی نەتەوەییانە شکستی هەر هێزێک هی نەتەوەیە وە سەرکەوتنی هەر هێزێکیش دیسانەوە هی نەتەوەیە.
لە لایەکی دیکەوە پرەنسیپی کوردستانیبوونی راستەقینە زۆر گرنگە بۆ بەرهەمهێنانی نەوتەوەیەکی کوردستانیی بەهێز.
کاتێکیش دەڵێین کوردستانیبوونی راستەقینە، مەبەستمان ئەوەیە کە لەسەر بنەمای هاوڵاتیبوون و لەسەر بنەمای ئەوەی کە لە رێکخستنی پانتایی و فەزای نیشتماندا دەبێ هەموو هاونیشتمانیان و توێژ و گروپە جیاجیاکان جێگەی سایشتەی خۆیان پارێزراو بێت. هیچ هێزێکی سیاسی، بە هەر بەهانەیەکەوە بێت، بۆی نیە باس لە وەدەرنانی هاوڵاتی بکات لە پانتایی نیشتمان. بە مانایەکی دیکە لەبەر ئەوەی هەمووان کور و کچی ئەم نیشتمانەن هەمووان مافیان لەم وڵاتەدا پارێزراوە، نابێ کەس لەسەرەوەی کەس بێت و، پێویستە هەموان لە ئاست یاسا و دامەزراوەکاندا هاوسان بن.
بە مانایەکی دیکە، بنبڕکردنی ئەو کەلتورە سیاسییەی کە دامەزراوە لەسەر قۆرخکاری، خۆ بەزلزانی، بینین و دانانی خۆ لەسەرەوەی یاسا، هەوڵدان بۆ یەکسانکردنی نەتەوە و پانتاییە سیاسییەکەی بە پانتایی حزب، یا سەندنەوەی شانازییە مێژووییەکان لەوانی دیکە، پێداویستیێکە کە دواخستن هەڵناگرێ. دواخستنی بنبڕکردنی ئەم جۆرە لە کەلتوری سیاسی رێگە پێدراو نییە.
لە راستیدا تا نەمان توانیبێ ئەم کەلتورە سیاسییە بنبڕ بکەین، ئەوا نەک هەر نەمانتوانیوە خۆمان لە هۆکارێکی لاوازی و کڵۆڵی و پەرتەوازەیی رزگار بکەین، بەڵکو نەشمان توانیوە خۆمان لە هۆکارێکی گرنگی شەڕی براکوژی و دوو ئیدارەی و نەفەسی لەناوبردنی جەستەیی ئەویتریش رزگارن بکەین. ئەوە مەترسییە گەورەکەیە.
ئێمە هەر لە رۆژی دەست بەکاربوونمان لە سەرۆکایەتیی پەرلەمان ئەوەمان لەبەر چاو بووە کە لە هەموو بەشەکانی کوردستان چاو بڕاوەتە سەر ئەو پەرلەمانە و، ئەم پەرلەمانە بە رەمزی نەتەوەیی و نیشتمانی دەزانرێ. لە بەرامبەر ئەوەدا هەوڵەکانمان بەردەوام بەو ئاراستەیە بووە کە تا بکرێ لە مەسەلە نەتەوەییەکاندا پەرلەمانی کوردستان نەک هەر دابڕاو نەبێت، بەڵکو تا ئەو جێگایەی بۆی دەکری لە خەمی مەسەلە نەتەوەییەکاندا بێت و، بە وردی چاودێری باری سیاسی و بەرەوپێشچوونەکانی بەشەکانی تری کوردستان بکات. نەک هەر ئەوە بەڵکو بە پیی توانا کاردانەوەی پڕ بە پێستیشی روو لەو پێشوەچوونانە هەبێت. بڕیاری پەرلەمانی کوردستان بە ناردنی هێز بۆ رۆژئاڤا، بۆ یارمەتیدانی خوشک و برایانمان لە بەرگری و خۆڕاگری بێوێنەیان بەرامبەر بە رێکخراوی تێرۆر و تاریکی داعش، وە داننان بە ئیرادەی گەلەکەمان لەو بەشەی کوردستان، تەنها نموونەیەکن لە خەمخۆرییەکانی پەرلەمانی کوردستان روو لە کێشە نەتەوەییەکانی خەڵکی کوردستان لە هەموو پارچەکانی نیشتمانەکەیاندا.
هەر بەم نەفەسەش شانازی ئەوەمان بەرکەوتووە کە لە هەر جێگایەک لە پەیوەندییە دیپلۆماسییەکاندا بۆمان لوابێت، تا کراوە باسی خەمەکانی پارچە جیاجایاکانی کوردستانمان کردووە، باسی تێکەڵاوبوونی خوێنی گەریللا و شەرڤان و پێشمەرگەی ڕۆژهەڵات و باشورمان کردووە، باسی گرنگی ئاوەدانکردنەوەی شەنگال و جەلەولا و کۆبانیمان بە یەکەوە کردووە. بەڵام ئەمە تەنها بەشێکی کەمە لەو بەرپرسییە مێژووییەی کە هەمانە بەرامبەر خوشکان و برایانمان لە هەموو بەشەکانی کوردستان.
بەڕێزان سەرەڕای هەموو ئاستەنگەکان لەبەردەم بەرەوپێشچونی گوتاری هاوبەشی نەتەوەییمان، بەڵام خەباتی هاوبەشی گەلەکەمان لەبەرەی پێشەوەی ڕوبەڕوبونەوەی تیرۆر و تێکەڵ بونی خوێنی ڕۆڵە گیانفیداکانی گەلەکەمان لە هەرچوار پارچە و دیاسپۆراش، دەبێت هاندەرمان بێت بۆ هەرچی زیاتر لێکنزیکبونەوە و کاری هاوبەشی نەتەوەیی. جیاوازیەکانمان بخەینە خزمەتی یەکتر و یەکتر تەواوکردن نەک یەکتر سڕینەوە و، هێزی گەلەکەمان ڕێکبخەینەوە و بە ستراتیژێکی هاوبەشەوە ئەم سەدەیە بکەینە سەدەی بەدی هێنانی ئامانجەکانمان.
بە هیوای سەرکەوتن بۆ کۆبونەوەی ئەمجارەی جڤاتی نیشتیمانیی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان، بەو هیوای بتوانین لە داهاتویەکی نزیکدا سەرجەم هێزە نیشتیمانییەکانی نەتەوە لە ژێر یەک چەتری هاوبەش کۆبکەینەوە.
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە