نەوزادى موهەندیس: لەپەراوێزى کەمخوێندنەوە و زۆر ڕەخنەگرتندا..
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی
نوسین بۆ؟ ڕەخنەش بە ئامانجى چى؟
ئاشکرایە کە کارى نوسین و داهێنان و دەرخستنى ڕاستیەکان و پیشاندانیان بە تاک و کۆمەڵگا و دەسەڵاتەکان، لە مێژەوە تاکو ئێستا کارێکى قورس و پڕ ئازار و کێشە و گرفت بوە بۆ خاوەنەکانیان، جا لەهەر بوارێکدا بوبێت، وەک بوارى سیاسى و ئابورى و ئەدەبى و فەرهەنگ و مێژوو ئەمنى و… هتد. کە خاوەنەکانیان هەمیشە کەسانى بێزراو بوون لەلایەن دەسەڵاتەکانەوە یان گروپ و تاکەکانەوە کە ئەو نوسینانە لە قازانج و بەرژەوەندى ئەوان نەبوە یان ڕاستەیەکان تاڵ بون و ئێشى پێگەیاندون.. بۆیە خاوەن نوسینەکان هەمیشە کەسانى بوێر و ئازا و چاونەترس و دەرچووبوون لە ئیتیک و سنورە باوەکان و هێڵە قەدەغەکراوەکانى ناو کۆمەڵگاکانى خۆیان و بە دەیان هەنگاو لە پێش کەسانى ئاساییەوە بوون و هەمیشەش لە پێشەنگ و ڕابەرایەتى کۆمەڵگاکانیاندا قسەى خۆیان و خاوەنى بیر و ڕاى ئازادانەى خۆیان بوون، و هەمیشە دەستیان بردوە بۆ هەموو کونج و قوژبنێکى ژیان وەک ئەوەى کە موڵکى تەواوى مرۆڤایەتى بن نەک تاک و سەرکردە و بنەماڵە و چین و توێژ و خێزانێکى دیارکراو، مێژوو موڵکى هەموو مرۆڤایەتیە، ڕاستى وتن ئەرکى هەموانە، دەرخستنى گەندەڵى و دیاردە دزێوەکان ئەرکى هەموانە، لە پێش هەموانیشەوە ئەرکى بیرمەند و نوسەر و منەوەرەکانى کۆمەڵگایە، بەمەبەستى وشیارکردنەوەى تاک و کۆمەڵگا بە ماف و ئەرکەکانیان نەک تەنها بۆ خۆدەرخستن و پیاهەڵدان و بەرژەوەندى و دەسکەوتى کەسى، بەپێچەوانەى کەسە ترسنۆکەکان و بێهەڵوێست و بێمتمانە بەخۆکان کە هەمیشە لە بن پێ و لە ناو لیتەى کۆمەڵگاکانیاندا بوون. هەربۆیەش کارى نوسین و ڕۆژنامەگەرى یەکێکە لەکارە سەخت و پڕ ئێش و ئازارەکان و کارى هەموو کەس نیە، بەڵکو کارى خوێندەوار و منەوەرو بەسەلیقە و ڕۆشنبیر و بیرمەندو کەسە بوێرەکانە نەک نەخوێندەوار و کەسانى بێتوانا و کورتە باڵاى خوێندن و نوسین.
جا هەربۆیە هەمیشە خاوەن قەڵەمە بوێرەکان و خاوەن نوسینە بەهێزەکان و خاوەن مێژوە ڕاستگۆ و ڕاستەقینەکان و خاوەن پیشاندەرى ڕاستیەکان و ئەو کەسانەى کە پەردەى جەهل و نەزانین و بیرکۆڵى تاک و کۆمەڵگاکانیان هەڵدەدەنەوە جا لەهەر بوارێکدا بێت ئەوا زۆر جاران دەکەونە بەر ڕەخەنەگرتنێکى بێتام و ئاست نزم و پوچ و چروک و بێماناى دوور لە ئیتیکى نوسین و ڕەخنەگرتنى بیناکەر، ئەو گرگنى قەڵەمانە پەنادەبەنە بەر بەکارهێنانى زمانى زبر و نالۆژیکى و دوور لە ئاداب و بەها جوانەکانى کۆمەڵگا و هاوڕێیەتى و دۆستایەتیش. چونکە ڕەخنەکانیان هێندەى پاڵنەرەکانیان پڕ ڕق و کینە و خۆبەکەمزانین و چاوپیان هەڵنایەت بەکارى نوسەران و داهێنەر و ئەدیب و… هتد. کە دەتوانن ئەفراندان و داهێنان بکەن و ئەمانیش قەزەم و هیچ نەزان و بێتوانان، لە نەزانین یان گەمژەییانەوە هەوڵدەدەن کە هەڵزنن بە باڵاى بەرزى نوسەران و لێکۆڵەر و مێژوونوس و هەق بێژ وڕاستگۆکاندا.
نوسەران و بیرمەند و ئەدیب و ڕۆشنبیران، گەر نوسینەکانیشیان بەهێندەى گەورەیى کۆمەڵگا و مێژوو و خەباتى گەلەکانیشیان نەبێت، خۆ توانیویانە ڕێگە ڕۆشنبکەنەوە و بەسەدان و هەزاران ئاشنا بکەن بە مێژوو و ڕاستیەکان و توانیویانە دەستپێک و خاڵى سەرەتا و هەنگاوى یەکەم هەڵنێن بە ئاڕاستەى بیناکردن و ڕۆشنگەرى و وشیارکردنەوەى تاک و چین و کۆمەڵگاکانیان، هەربۆیە شایەنى ڕێز و گەورەیى و پیاهەڵدانن نەک تۆتەمەت بەخشینەوە و واتەوات دواخستن و زمانى زبر و پەناگرتن بۆ دادگا و سکاڵاتۆمارکردن لەسەریان. چونکە چەندە دەنگ و قەڵەمە ئازا و ئازادەکان کپبکرێن و پانتایى ئازادیەکان تەسکبکرێنەوە، هێندەش ڕق و بێزارى تاک و کۆمەڵگاکان لەبەرامبەر دەسەڵاتەکان و گروپ و مافیا و مشەخۆر و گەندەڵەکان ئەستورتر دەبێت.
هەمیشە وتراوە ( نوسین و ڕەخنە ) تەواوکەرى یەکترین و جووت جەمسەرى هاوکێشەیەکى هاوسەنگن، بەتایبەتیش کە ڕەخنەى دروستکەر لەهەر کەسێک بگیرێت گەر بەمەبەستى ڕاستکردنەوە و بەخۆداچونەوە و بۆ بیناکردنى ئایندەى کەسەکە بێت هەمیشە ڕێزلێگیراوە و هێندەى تر سوودى دەبێت بۆ کارى ئایندەى ڕەخنە لێگیراو. بەڵام کاتێک ڕەخنە بوە ئامێرى شکاندن و هەڕەشە و توندڕەوى و بۆکەمکردنەوە و بچوک سەیرکردنى نوسەران و کارەکانیان بێت ئەوا بەدڵنیاییەوە بەسەر ڕەخنەگر خۆیدا دەشکێتەوە پێش ئەوەى نوسەر بچوکبێتەوە یان زیانى بەرکەوێت. بۆیە گەرەکە هەرکەسێک ڕەخنەگرێکى ڕاستەقینە و ڕاستگۆ بێت دەبێت لانى کەم ئەلف و بێى نوسین و ڕەخنەگرتن بزانێت و بوێریش بێت و بەبەڵگەى سەلمێنرا و زانستیەوە وتەکانى بسەلمێنێت نەک بە هاشوهوش و دەنگەدەنگ و خۆگیڤکردنەوە یان لەژێر لێوەوە، یان بەناوى خوازراوەوە، کەلە ئێستادا ئەم جۆرە بەناو ڕەخنەگرانە لە میدیا و سۆشیال میدیادا باویان هەیە، بەتایبەتیش کاتێک نوسەرەکە بناسیت و دۆستایەتى و هاوڕێیەتیت لەگەڵیدا هەبێت. دەبێت دووجار بیربکەیتەوە.
بەهەمان شێوەش نوسەرى گەورە و سەرکەوتوو یان دەقە نوسینە شاکارەکان هەمیشە لە ئەنجام و بوونى ڕەخنەگرى بنیاتنەر و ڕەخنەى دروستکەرەوە هاتونەتە بەرهەم، هەربۆیەش نوسەر و ئەدیب لەگەڵ ڕەخنەگرى جدیدا بەهەمان شێوە دوو جەمسەرى هاوکێشەى داهێنان و ئەفراندنى شاکار و جوانن، بۆیە بەبێ یەکتر هاوکێشەکە هاوسەنگ نابێت و هەمیشەش لەگەڵ یەکتردا ناتەبا و نەیار و لەکێبڕکێدان و ڕەخنەگر وەک چاوجێرێکى وورد و بە ویژدان و جدى بەرهەمى نوسەران هەڵدەسەنگێنێت و تەتەڵەیان دەکات و خوێندنەوەى ڕاست و دروستیان بۆ دەکات، هەربۆیەش نوسەرانیش پێش دەستکردن بەهەر نوسین و دەقێک دەیان جار پێویستە بیر بکەنەوە.
بەڵام بەداخەوە لەم ڕۆژگارەدا بەناوى ڕەخنەگرەوە کە هێشتاش دەقى نوسینەکانیان نەخوێندۆتەوە و تەنها لەناونیشانەکەوە، دەستدەکەنە ڕەخنەى توند و زبر، جابۆیە زۆر جاران ڕەخنەگران کەسانى ترسنۆک و بێ ئەزموون و دڵ پڕ لە قین و دەمارگیر و خۆبەزلزانن و هەموو کەسیان پێڕەفزە و هەموو کارێکى جوانیان پێناشیرینە و هەموو داهێنانێکیان پێ هیچە، لەبەرامبەریشدا خۆیان زۆر بچوک و بێتوانا و بێبەرهەمن تەنانەت بۆ خۆیان و خێزان و گروپ و کۆمەڵگاکەشیان. جا هەرکات ڕەخنە بوە ڕەخنەى ڕووخێنەر باشتر وایە کە نەوەڵام بدرێتەوە نە حسابیشى بۆ بکرێت، چونکە وەڵامدانەوەى زیاتر گەورەى دەکات و دەریدەخات. کەسى ڕەخنەگر کەبوە کەسێکى حەسود و بەخیل و دڵ پڕ لە قین، دەبێت بەم وتە عەرەبیە وەڵام بدرێتەوە کە دەڵێت ( قل ماشئت بمسبتى، فسکوتى عن اللئیم هو الجواب) یان وەک دەڵێن ( لست عدیم الرد، لکن ما من اسد یجیب على الکلاب).
بۆیە نوسەران، هەمیشە دەبێت سەرقاڵى کار و نوسین و داهێنان و بەخشش و ئەفراندنى خۆیان بن و گوێندەنە وەڕە وەڕى سەگەکانى سەر ڕێگا و دەبێت کاروانى خۆیان بەرەو پێش بەرن وەکو گوتە عەرەبیەکە دەڵێت ( القافلە تسیر و الکلاب تنبح). بەهەمان شێوە گەر نوسەران و داهێنەران و بیرمەندان هەر خەریکى وەڵامدانەوەى ئەو جۆرە ڕەخنە و کەسە بودەڵانە بن ئەوا هەرگیز ناتوانن بگەن ئامانجى خۆیان لەبەرەوپێشبردنى کۆمەڵگاو و تاکەکان و ناتوانن دروشم و ئامانجە مرۆڤایەتیەکانیان وەدیبهَنن وەک (ونستۆن چەرچڵ) ى سەرۆک وەزیرانى بەریتانیا و سیاسەتمەدارى بەناوبانگى جیهان دەڵێت ( هیچ کات ناگەیەتە دوا مەنزڵ و ئامەنجەکانت، گەر بۆ هەر سەگێکم بوەستیت کە پێتەوە دەوەڕێت بۆئەوەى بەردێکى تێبگریت)).
تەنانەت خواى گەورەش لە قورئاندا لە بەشى 19 و سورەتى فورقان و ئایەتى 63 دالە پاى ئەو کەسە نەزانانەدا کە قسە بە زانا و کەسە بەویقار و بەڕێزەکان دەڵێن دەفەرموێت ( وعباد الرحمن اللژین یمشون على الارچ هونا واژا خاگبهم الجاهلون قالوا سلاما).
جا نوسەر و ڕۆشنبیر و منەوەرەکان هەموو کات وەک ئەو پەلە بەرز و بەرهەم دارانە وان کە خەڵکى بێتوانا و گرگنەکان دەستیان پێداناگەن و بەناچارى بۆ دەسکەوتنى بەرهەمەکانیان پەڵى بەردیان تێدەگرن، بەهەشتى پیرەمێردى شاعیرى گەورە جوانى فەرموە:
لقى شۆڕى درەخت بەرى ئەخۆن بێ ئەرک بەرد و دار
پەڵى بەرد بۆ پەلى بەرزە و لەقەش بۆسەر پەلى بەردار
بۆیە لەکۆتاییدا سەربەرزى و ڕووسوورى تەنها بۆ کەسانى منەوەر وداهێنەر و بەبەخشش و ڕابەر و پێشەنگەکانى کۆمەڵگاکان دەمێنێتەوە و ڕووڕەشى و بچوکى و گرگنیش بۆ کەسە داخ لەدڵ و دەمارگیر و خۆبەزلزان و بودەڵەکانى مێژوو دەمێنێتەوە.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی