نەوزادى موهەندیس: نەوت و زێڕ و دۆلار، سێ کوچکەی گرنگ و کاریگەر لەسەر ئابورى جیهان!
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی
سێ پێکهاتەی جیاواز کاریگەری گەورە دەکەنە سەر ئاستی داهات و بازاڕ و نرخەکانی کەلوپەل و پێداویستیەکانی ژیانی ڕۆژانەی تاک و کۆمەڵگا و وڵاتان.کە برییتین لە:
1- نەوت: سامانێکی سروشتیە و تائێستا سەرچاوەی یەکەمی وزەیە لە جیهاندا و پێکهاتەیەکی هایدرۆکاربۆنیە و سەرچاوە و کەرەسەی خاوی زۆرێک لە پێداویستی و کاڵاکانی ڕۆژانەی مرۆڤەکانە. ڕۆڵی گەورە و کاریگەری هەیە لە بازاڕ و لەسەر نرخەکان و هەژاری و دەوڵەمەندی و پێشکەوتن و دواکەوتنی کۆمەڵگاکان. هاوشان غازی سروشتیش گرنگیەکی گەورەی هەیە لە پاڵ نەوتی خاودا.
2- زێڕ: کانزایەکی گرانبەهایە و لەسروشتدا دەستدەکەوێت و پاڵپشت و داپۆشەری نرخی دراوە کاغەزیەکانە لە بانک و ڕێکخراوە داراییەکانی جیهانیدا و متمانەی زۆرە و لەکاتی تەنگانە و هەڵاوسان و نزمبونەوەی نرخی دراوەکاندا هەمووان ڕووی تێدەکەن و دەیکڕن و هەڵیدەگرن. و ئەمیش کاریگەری گەورەی هەیە لەسەر بازاڕ و بازرگانی و نرخی کاڵاکان لە جیهاندا.
3- دۆلار: دراوێکی کاغەزی جیهانیە و بە ڕەسمیش دراوی وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکایە و بەهۆی بەهێزی و دەوڵەمەندی ئابورى ئەمریکاوە و هەژموونی بەسەر جیهاندا بۆتە دراوێکی جیهانی و زۆربەی مامەڵە بازرگانیەکانی جیهان بە دۆلار دەکرێت و کاریگەری گەورەی هەیە لەسەر بازاڕ و نرخەکان و ئابوری و بازرگانی جیهانی. بەڵام هەندێک جار دەکەوێتە ژێر هەژموونی دراوە بەهێزەکانی ترەوە وەک ( یوانی چینی و یەنی یابانی و یۆرۆی ئەوروپی و جونەیهی ئستەڕلینی بەریتانی) ەوە.
* پەیوەندییەکانی ئەم 3 کوچکەیە بەیەکەوە:
1- پەیوەندی نەوت و زێڕ:
پەیوەندیەکی ڕاستەوانەیە و هەرکات نرخی نەوتی خاو بەرزبۆوە ئەوا نرخی زێڕیش بەرزدەبێتەوە و بە پێچەوانەشەوە. چونکە هەرکات نرخی نەوت بەرزبۆوە داهاتی نەتەوەیی بەرزدەبێتەوە و خەڵکی خۆشگوزەران دەبن و ڕوودەکەنە کڕینی زێڕ و هەڵگرتنی و بەمەش نرخەکانی نەوت و زێڕ لە بازاڕەکاندا بەرز دەبنەوە. لەهەمان کاتیشدا هەردووکیان پەوەندیان هەیە بەنرخی دۆلارەوە.
2- پەیوەندی زێڕ و دۆلار:
پەوەندیەکی پێچەوانەیە و هەرکات نرخی زێڕ بەرزبۆوە نرخی دۆلار دادەبەزێت و بە پێچەوانەشەوە. لەبەر ئەوەی زێڕ یەکێکە لە ئامڕازەکانی ئەمان و پاراستن دژی هەر مەترسیەک لە گۆڕانی تێکڕای نرخی دراوەکاندا،هەربۆیە وەبەرهێنەکانی بواری بازاڕی دراوەکان، دەتوانن زێڕ بکڕن بۆ داپۆشینی مەترسیەکانی دابەزینی نرخی دۆلار.
3- پەیوەندی نەوت و دۆلار:
پەیوەندیەکی پێچەوانەیە،واتە هەرکات نرخی نەوت بەرزبۆوە ئەوا نرخی دۆلار دادەبەزێت و بە پێچەوانەشەوە.ئەم پەیوەندیە پەیوەندیەکی ئاڵۆزە.بەهۆی بەرزبونەوەی خەرجی هاوردەکردنی نەوتی ئەمریکی لەلایەک و لەلایەکی تریشەوە بەهۆی بەرزبونەوەی کورتهێنان لە بودجەی دانەوەکاندا،ئەم بەرزو نزمیە ڕوودەدات لەنرخی نەوت و دۆلاردا.
بەم شێوەیە ئەم 3 کوچکەیە ڕۆڵی گەورە و کاریگەر دەگێڕن لەسەر ئابوری جیهان و بەتایبەتی نەوت و زێڕ وەکو دوو مادەی گرنگ کە گەشە و ئاستی ئابوری وڵاتانیان پێدەپێورێت.
* جا بۆئەوەی پەیوەندی نرخەکانی نەوت بە دۆلارەوە نەمێنێت، دەکرێت:
1- نرخەکانی نەوت بە غەیری دۆلار دیاربکرێت.
2- دەبێت ئەمریکا پشت نەبەستێتە سەر نەوت بە تەواوەتی.
* هۆکارەکانی دابەزینی نرخی دۆلار لەم کاتەدا:
1- پاشەکشەی ئابوری ئەمریکا و تووشبوونی بە شڵەژانێکی ئابوری.
2- زۆربوونی خەرجیە حکومیەکانی دامودەزگاکانی ئەمریکا.
3- شکستهێنانی لە دۆزینەوەی چارەسەری پەتاى کۆڕۆنا و نەتوانینی کۆنتڕۆڵکردن و دیارنەبوونی کاتی کۆنتڕۆرڵکردنیشی.
*هۆکاری بەرزبونەوەی نرخەکانی نەوت و زێڕ لەم کاتەدا چییە؟
گەلێک هۆکار کاریگەریان هەیە لەوانەش:
1- جەنگی تەکنەلۆجیا و بازرگانی نێوان چین و ئەمریکا.
2- ململانێ سیاسی و ئابوریەکان لە جیهاندا.
3- ڕێکنەکەوتنی وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت لە ناو خۆیاندا لەسەر بڕی بەرهەم و نرخەکان.
4- گەشە یان ڕاوەستانی ئابوری جیهانی.
5- بڵاوبونەوەی پەتای کۆڕۆنا لە جیهاندا.
* بۆیە گرنگە وڵاتان و حکومەتەکانی جیهان،هەمیشە ئەم هاوکێشە و پەیوەندیانەی نەوت و زێڕ و دۆلار لەبەرچاوبگرن و پلانەکانیان لەسەر بنەمای ئەم پەیوەندیانە دابڕێژن و دووربین بن و پێشبینی ئاڵوگۆڕەکانی بازاڕ بکەن و باش خوێندنەوە بکەن بۆ گۆڕانکاری و هاوکێشە ئابوریەکان و جەنگ و ململانێکان، و هەر لەخۆوە و بەبێ پلان دەست نەبەن بۆ بازاڕ و ئابوری و کڕین و فرۆشتن و دەرهێنانى نەوت و غازی سروشتی وڵاتەکانیان. چونکە وەک ئاشکرایە نەوت لە ئێستادا شادەماری زۆرێک لە ئابوری و بازاڕ و گەشە و پێشکەوتن و داهێنانەکانی جیهانە و ناکرێت بە سەرکێشی و بێئاگاداری و شارەزایی دەستی بۆببرێت، چونکە ئەوکات خۆت دەبیتە سووتەمەنی و زیانی گەورەت پێدەگات.
بەداخیشەوە زۆربەی وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت لەناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدایە بە عێراق و هەرێمی کوردستانیشەوە و هەموانیشیان نەزان و نەشارەزان لە هاوکێشە ئاڵۆزەکەی ئابوری و بازاڕەکانی جیهان ،هەربۆیە لەبەردەم بچوکترین شڵەژانی ئابوریدا چۆکدادەن و تووشی قەیرانی توندی دارایی و ئابوری دەبنەوە و خۆشیان و میلەتەکانیشان تووشی برسێتی و نەهامەتی و بێکاری و گەندەڵی و بێ مووچەیى دەکەن و دەیان ساڵ دەیانگێڕنەوە بۆ دواوە و خۆشی و خۆشگوزەرانیان لێ حەرام دەکەن و تەنها و تەنها بۆ بەرژەوەندى خۆیان و دەستوپێوەند و بنەماڵە حومکڕانەکانیان کاردەکەن.
بەم شێوەیەش سەروەری و شکۆی نەتەوە و نیشتیمانەکانیان کردۆتە قوربانی چاوچنۆکی و حەز و غەریزە نەگریسەکانیان لەکەڵەکەکردنی سەروەت و سامان و دزین و بەهەدەردانی توانا مادی و مرۆییەکانی گەل و کۆمەڵگاکانیان و هەربۆیە هەمیشە کۆمەڵگایەکی بەرخۆر و بێ‌بەرهەم و دواکەوتوو بەرهەم دێنن و بۆخۆشیان هەمیشە دواکەوتوو و پاشکەوتەى کۆمپانیا و ڕێکخراو و وڵاتە پێشکەوتوو زلهێزەکانی ئابورین لە جیهاندا.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی