پشکۆ ئەمین: پاش 20 ساڵ شەرو ماڵوێرانی، ئەمریکا لەئەفغانستان دەکشێتەوە.

Avatar photo

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

پاش هێرشەکانی 11 سیپتەمبەر بۆسەر هەردوو تەوەرە بازرگانیەکەی نیۆرک و بۆ سەر وەزارەتی بەرگری ئەمریکا پەنتاگۆن لە واشنتۆن ،لە لایەن19 ئەندامی رێکخراوی تیرۆرستی قاعیدەوە بەسەرۆکایەتی ئوسامە بن لادن، بە 4 فرۆکەی فڕێندراو ، کە بووە هۆی گیان لە دەستدانی 2977 کەس و برینداربوونی زیاترلە 6000 کەس لە ئەمریکادا، جۆرج دەبلی وبوش ئەو رۆژەی بەرۆژی ماتەمینی گەلی ئەمریکا ناوبرد.
گەرچی هەندێک بەدرۆودروستکراوی دەزانن و دادەنێن، پێیانوایە بیانوی هێرشکردنە سەر ئەفغانستان بوو، تائێستا ساخ نەکراوەتەوە بەتەواوی کە دروستکراوە یان نا؟
القاعیدە کە رێکخراوێکی ئیسلامیە، ئوسامە بن لادنی سعودی سەرۆکایەتی دەکردو خۆی و چەکدارانی قاعید بەشێک بوون لەو هێزانەی لەلایەن ئەمریکاو ناتۆوە پالپشتی دەکران دژ بە رووسیا کە ئەفغانستانیان داگیر کرد بوو.
پاش سەرکەوتنی تالیبان و کردنە دەرەوەی هێزەکانی رووس لە ئەفغانستان قاعیدەو ئوسامە بن لادن لەئەفغانستان مانەوەو میوانی حوکمەتی تالیبانی بوون بە سەرۆکایەتی مەلا عومەر.
26 رۆژ دوای ئەو هێرشانەی کرایە سەر ئەمریکا لە 7 ئۆکتۆبەری2001دا هاوپەیمانیەتی ئەتڵەسی ناسراو بە ناتۆ NATO بە پێێ بڕیاری ( هێرش بۆسەر هەرئەندامێکی ناتۆهێرشە بۆسەر هەموان) بریاری تۆڵە سەندنەوەیاندا، فرۆکەی ئەمریکی و ئینگلیزی لەیەک کاتدا هێرشیان کردەسەر سوپای ئەفغانستان
( قاعیدەو تالیبان) زۆر بەخەستی لێیاندان، شەڕێکی خەست روویدا و ماڵویرانیەکی زۆر بەسەر شاروگوندی ئەفغانستاندا هێنرا، هەر چ شوێنێک بزانرایە سوپای ئەفغانی لێیە وێراندەکراو دەسوتێنرا، شەری بەناوبانگی تورابۆرا و سوتاندنی و گڕ تێبەردانی داروبەردو ئەشکەوتی ئەو شاخە نمونەی شەرو لێدانی سەختبوون، ئەفغانستان ئازاد کراو ئازادیان بۆ گەرایەوە.
تالیبان و قاعیدە ئەفغانستانیان بەجێهێشت و کشانەوە بۆ سەرسنوری پاکستان و ئەفغانستان و لەناو چیاکانی ئەو سنورەدا بوونە میوانی خێلەکان، لەوێوە دیسانەوە تالیبان خۆیان رێکخستەوەو کەوتنە شەری پارتیزانی و تەقاندنەوەو کوشتن و لێدانی پۆلیس و سەربازی حوکمەتی ئەفغانستان و سەربازو سوپای ناتۆ، ناتۆیان بەشەر هەراسان کردبوو.
لەشەوی 2/5/2011 دا، ئوسامە بن لادن هەڵگیرسێنەری شەرەکە لە هێرشێکی ناکاوی کۆماندۆی ئەمریکیدا لەناو پاکستاندا کوژرا.
سوپای ئەمریکاو هاوپەیمانانی پاش 20ساڵ مانەوە لەئەفگانستاندا لە /14. April 2021دا لەکۆشکی سپیەوە، لەو ژورەدا کە بە ژوریی ترەیتی Treaty Room دەناسرێت و 20 ساڵ لەمەوپێش تیایدا جۆرج بوش ی کۆماریخواز لە هەمان ژوردا لە تۆڵەی هیرشەکانی سەر ئەمریکا بریاری شەرو پەلاماردانی ئەفغانستانی تیادا، وا جۆبایدنی سەرۆکی تازە هەڵبژێراوی دیموکراتخواز لەوتارێکدا بریاری کشانەوەی سوپای وڵاتەکەیداو وتی: دەبێت ئێمە چاومان لە سەر چین بێت کە دژایەتی بەرژەوەندیەکانمان دەکات، نەک ئەم شەرانە کە کۆتایان نایەت. مانەوەمان لە ئەفغانستان هیچ سودێکی بۆ ئەمریکا تێدانیە، گەر بەرۆشتنی ئێمە ئەفغانستان دەکەوێت بابکەوێت، ئێمە دەبێت بکشێینەوەو خۆمان بۆ شەری دژ بە چین ئامادە بکەین. ئەمە وتەکەی ترەمپە کە وەک بیانویەک بۆ کشانەوە لە رۆژئاوای سوریادا کردی، وا بایدنی دیموکراتخوازیش هەمانشت دەلێتەوە!
بۆیە من بە دوری نازانم کە ئەمریکا لە ئێراق و سوریاش بکشێتەوە.
بایدن لەکاتی هەڵبژاردنەکانی ئەمریکادا واتە چەند مانگێک لەمەوپێش دەیوت لە ئەفغانستان دەمێنینەوەو شەری تێرۆرستان دەکەین.
هەر بەدوای وتەکەی بایدن دا وڵاتانی ناو ناتۆش هەموان بریاری کشانەوەی سوپای ولاتەکانی خۆیاندا،کەوتنە خۆ کۆکردنەوە بۆ کشانەوە.
ئەمریکا لەشەری ئەفغانستاندا زیانێکی زۆری ئابوری و کوژرانی2442 سەربازی لێکەوتوە، بەڵام لەدواجاردا، پاش 20 ساڵ نە تێرۆری ئیسلامی تالیبان و قاعیدەی لەناوبرد نە دیموکراسیەتی بۆ ئەفغانیەکان بەدیهێنا، نەپاریزگاری لە مافەکانی مرۆڤ کرد. بۆیە پیموایە کشانەوەی ئەمریکابە مانای فەشەل و شکستی دێت لە ئەفغانستاندا، شەوی شەمە 3/07/2021 ئەمریکا بە تاریکی لە گەورەترین بنکەی سەربازی باگرام پاش 20 ساڵ مانەوە تیایدا کشایەوە. بێ ئەوەی بە سەرکردە ئەفغانیەکان بڵێت و کەس ئاگاداربکاتەوە.
فەرماندە میر ئەسعەدوڵڵا کۆهیستانی، فەرماندەی نوێی بنکەی ئاسمانیی باگرام دەڵێت، ئێمە لە کاتژمێر 7 بەیانیدا زانیمان باگرام چۆڵکراوە، بنکەی باگرام 50 کم لە کابولی پایتەختەوە دوورە، لەو بنکە سەربازیە گرنگەوە، فرۆکە جەنگیەکانی ئەمریکا هەڵدەستاو طالیبان و قاعیدەیان لە ئەفغانستاندا بۆردومان دەکرد و شەری لە ناوبردنیان لەگەڵدا دەکردن. ژمارەیەکی کەم سەربازی ئەمریکی لە کابوولداماون، دەیانەوێت تا یادی11 سیپتەمبەر ئەوانیش بگەرێنەوە. ئەمریکا و تورکیا پێکەوە پارێزگاری لەسەفارەتخانەو فرۆکەخانەی حەمید کارزای لەکابول دەکەن.
بەشێکی زۆر لەسیاسی و شارەزایانی سەربازی ئەمریکا، سەریان لەم کارەی بایدن سوڕماوەو نازانین بۆو چۆن وادەکات! دەپرسن گەر دەیەوێت شەری چین بکات، چین سنوری بە ئەفگانستانەوەیە، ئەمریکا لە ئەفغانستاندا گەورەترین بنکەی سەربازی باگرامی هەیە کە 50 کم لە کابولەوە دوورە، لێوەی دەتوانێت بە باشی ئاگاداری چین بێت، ئیتر بۆدەبێت باگرام چۆڵ بکات؟
ئەڵمانیا هیزێکی گەورەی لە باکووری ئەفغانستاندا هەبوو، سەربازەکانی لە بنکەی قەندوز نیشتەجێ کرابوون لە 30/06دا دوا سەربازیان لەو بنکەیەو لە ئەفگانستان کشانەوەو بنکەی قەندۆزیان تەسلیم بە سوپای ئەفگانستان کرد،
حوکمەتی ئەڵمانی بریاریدا کە فیزە بدات بە 2400 کەس لە ئەفغانستان کە کریکار و هاوکاری سوپای ئەڵمانیایان کردەوە، ئێستا ژیانیان لە خەتەردایە، تا خۆیان و ماڵ و منداڵیان بێنە ئەڵمانیا.
هەرپاش چۆڵکردنی بنکەی قوندۆز کە دەکەوێتە نزیک مەزاری شەریف چەند قونسڵخانەی وڵاتان لەمەزاری شەریف داخران، لەوانە قونسڵخانەکانی ( رووسیا و ئیران و تورکیا) و خۆیان گەیاندە کابوول.
لەم کاتانەدا طالیبان توانیویەتی دەست بەسەر هەندێک ناوچەی ستراتیجی گرنگدا بگرێت، لەخواروی ئەفغانستان لەنزیک قەندەهار و لە هەریمی هڵموند.
بە دوای کشانەوەی ئەمریکاو ئەڵمانیادا ئەندامانی تری ناتۆ کەوتنە خۆیان بۆ کشانەوە لە ئەفغانستان، ئێستا وڵاتانی ناو ناتۆ خەریکی خۆکۆکردنەوەو کشانەوەی سوپاکەیەتیانە.
ئەم سەرکەوتنانەی تالیبان هیندەی تر ورەی سوپای ئەفغانستان دادەبەزین و تالیبانی بەهێزکردووە.
سەرکردەی سیاسی عەبدوللە عەبدوللە کە کاتی خۆی سەرۆک وەزیران بوو،کە کەسایەتیەک و سیاسەتمەدارێکی بەناو بانگی ئەفغانستانە و هەرئەویش بوو کە تالیبانی هینایە سەر میزی گفتوگۆ لەقەتەر، هەفتەی پێشوو لە وتەیەکدا دەڵێت:
پیویست بە قسەی زل و باق و بریق ناکات، پیویستە هەموان بزانین کە ئاسایش و یەکیەتی ئەفغانستان ئەمرۆ لەخەتەردایە. کشانەوەی هێزەکانی رۆژئاوا ئاشتی و ئارامی نەهینا بۆ ولات، بەلکوو شەڕەکەی زیاترکرد. ئیسلامیەکان لەباتی گفتوگۆ بکەن ئەو شوینانە داگیردەکەن کە رۆژئاوایەکان چۆڵیدەکەن و شەردەکەن.
وتەکانی عەبدوللە عەبدوللە وەهابوو هاووڵاتیانێکی زۆریی هاندا تا چەک دژی تالیب هەڵگرن و هەروەها بەشێکی زۆر لەمیلیشیاکان چوونە ناو سوپای حوکمەت، سەرۆک هۆزە دژەکانی تالیبان خۆیان بۆ شەری تالیبان ئامادە دەکەن. گەرچی هێشتا دانوستاند لە قەتەر بەردەوامە، بەڵام تالیبان هەلەکەی قۆزتەوە ئێستا لە بارودۆخێکی بەهیزدا دانوستاند دەکا. نوینەری تالیبان سوهەیل شاهین دەڵێت: هیچ هێزی دەرەکی نابێت لە ئەفغانستان بمێنیتەوە، ئێمە دژی هێزی دەرەکین نەک دبلۆماتکاران. هەرەشە لە تورکیا دەکات کەنیازی مانەوەی نەبێت.
حەمید کارزای سەرۆکی پێشووی ئەفغانستان دەڵێت: رۆژئاوایەکان پێش 20 ساڵ هاتن، تا شەر دژی توندوتیژی بکەن و لەناوی بەرن، بەڵام ئەمرۆ توندوتیژی لە لوتکەدایەو ئەوان جێمان دەهێڵن. کەواتە ئەوان سەرکەوتوو نەبوون، بەڵکوو دۆران.
سەرۆکی ئەفغانستان ئەشرەف غەنی دەڵێت: میلەتی ئەفغانستان سوپاسی ئەمریکاو رۆژئاوا دەکات کەماوەی 20 ساڵە هاوکارمان بوون و یارمەتیداین بۆ ئاشتی بۆ ئێمەو جیهان خۆیان بە کوشتدا، ئێستاش کەدەڕۆن سوپاسیان دەکەین رێزمان بۆ بریارەکانیان هەیە، هیوادارین هەر چۆنبێت هاوکارمانبن لەشەری دژی توندو تیژی.
دوورنیە کە ئەمریکا لە رۆژهەلاتی ناوەراستیش واتە لە ئیراق و سوریاش بکشێتەوە، یان ئەم ناوچەیە بداتە دەست ناتۆ،مخۆی چاوی لەسەر ئابوری چین و سەرکەوتنەکانی بێت و خۆی بە شەڕی ئابوری چینەوە خەریک بکات.
لەسەرەتای شەڕەوە تا ئەمرۆ پارەیەکی زۆر لەلایەن وڵاتانەوە رژایە ئەفغانستان و هەمووی بەفیرۆ درا، میلەت برسیەو خۆی دەخواتەوە و لەنێوان تالیبان و دەسەلاتی گەندەڵ و دزداو ناچارماوە، نازانێت روو لە کامیان بکات، تالیبانی بکوژی هەموو جوانیەک و خۆشیەکی ژیان، یان ئەم دزو گەندەڵانەی کە بیر لەهیچ ناکەنەوە خۆیان و کەس و کاریان نەبێت، وڵاتیان تاڵان کرد.
سوپای ئەفغانستان کوڕی هەژارانن، لە برسا بوونەتە سەربازو پۆلیس، نایانەوێت خۆیان بدەن بەکوشت. کاتێک تالیبان هێرش دەباتە سەریان، شەڕ ناکەن و خۆیان نادەن بەکوشت، بۆ ئەوان هەردوولایان وەک یەک وان، تالیبان بکوژرێ خۆشیە و دەسەڵاتیش دزوگەندەڵە. بۆیە کاتێک دەبینین تالیبان بەرەو لای ئەواندێت، بەبێ شەر بەشی زۆری شوینەکان چۆڵدەکەن و دەکشێنەوە و، تالیبان دینەوە ناو ناوچەکەو شەریعەتی ئیسلامی پیادە دەکەنەوە.
ئەمرۆ سێ شەممە 6/07 بڵاوکرایەکەوە 1000 سەربازی ئەفغانی لە ناوچەی بەدخشان لەباکوری رۆژئاوای ئەفغانستان رایان کردۆتە تاجیکستانی دراوسێیان، تاجیکستان دەڵێت: تاڵیبان ئێستا دەستی گرتوە بەسەر 6 ناوچەدا لە هەریمی بەدەخشان، بەم شێوەیە رۆژ بەرۆژ تالیبان سەرکەوتن بەدەست دەهێنێت و بەرەو کابول دەروات. ئەمریکاو ناتۆ لەدەوحە لەگەل تالیباندا ریکەوتن و لەسەرئەوەی کە جگە لە تالیبان هیچ هێزێکی تر نەیەنە ناوچەکە، وەک قاعیدەو داعش.
نەتەوە یەکگرتوەکان دەڵێت: لەسالی 2009 وە تاسالی 2020، ژمارەی کوژراوانی هاوولاتی 111000 کەس بووەو، سوپای ئەمریکی 2442 سەربازی گیانی لەدەستداوەو، سوپای ئەڵمانی 59 سەربازی گیانی لەدەستداوە. باسی ژمارەی کوژراوی سەربازی ئەفغانی و چەکداری تالیبان ناکەن و نازانرێت.
سەرۆکی ئەفغانستان ئەشرەف غەنی دەڵێت: لە 2014 وەتا 2019 45000 هەزارکوژراویان هەیەو، پەکەوتەو بریندار لەژمارەنایەت.
تێچووی کۆی شەرەکە لەسەرئەمریکا 2 ترلیۆن دۆلار کەوتوە،کە 933 هەزار لەسوپادا و 144 ملیار لە دروستکردنی نەخۆشخانەو قوتابخانەو بیناو رێگەوبانی ئەفگانستانداو، 88 ملیار لەدروستکردنەوەی سوپای ئەفغانستاندا خەرج کراوە.
لە ئێساتدا ڕێژەی هەژاری لەئەفغانستاندا لەسەروو %70 تێپەربووە.

 

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت