فرە بابەت

پشکۆ ئەمین: رۆژی رووخانی دیوارە ناو زڕاوەکەی ئەڵمانیاو بەرلین.

Avatar photo

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

09- 11- 1989 رۆژێکی گرنگ و مێژووی ناو مێژووی ئەڵمانیا و ئەوروپایە!
پاش ئەوەی کە ئەڵمانیا لەجەنگی جیهانی دووهەمدا دۆراو وڵاتەکەیان لە لایەن هاوپەیمانان و براوەکانی جەنگەوە داگیرکرا، بەشی رۆژئاوای بەبەشێک لەبەرلینەوە کەوتە ژێردەستی روسەکان، بەشی رۆژئاوای کەوتە دەست ئەمریکاو بەریتانیاو فەرەنسا.
ئەڵمانیان رۆژ هەڵات واتە بەشەکەی ژیردەسەڵاتی سۆڤیەت، خۆی جیاکردوە، لەساڵ 1949دا دەسەڵات و حوکمەتێکی کۆمۆنستی بەهاوکاری و لەژێر سایەو هاوکاری سۆڤیەتدا بەناوی وڵاتی ئەڵمانیای دیموکراسی تیدا دروستکرد، سنوری خۆی جیاکردەوە.
لە نێوان ساڵانی 1949 تا 1961 زیاتر لە 2.7 ملێون کەس لە ئەڵمانیای رۆژهەڵات و بەرلینی رۆژهەڵاتەوە لەتاو بێکاری و برسیتی لە ژیر دەستی ئەو حوکمەتەدا پەنایان بردە بەر ئەڵمانیای سەرمایەداری، بۆیە بۆ ڕێگرتن لەم راکردنەو رێگەنەدان پێی لە رۆژی 13/8/1961دا بەیانی زووەکەی سەرۆک وەزیرانی ئەڵمانیای دیموکراتی Walter Ulbricht ڤالتر ئۆلبریشت رایگەیاند، لەمرۆوە رێگەنادرێت کە هات و چۆ لە نێوان هەردوو وڵاتدا بکرێت، هەر ئەو رۆژە شەقامەکان گیران تەلی دڕکاوی دانرا، پۆلیس و کۆماندۆی روسی سەر شاقام و ناوەراستی شەقامەکەنیان گرت، سەگی هاریان هێنایە سەرسنورەکە، تا هەرچی بجوڵێتەوە بیگرێت و پارچە پارچەی کات.
پاش چەند هەفتەیەک تەلی دڕکاوی گۆرا بە دیواری کۆنکرێتی پان و بەرزو قایم، کامیرای چاودێری و قولەی نزیک لەیەک و ئەلغامی ئەرزی لێدانرا، هەرچ خانوویەک لەنزیک سنورە دەسکردەکەدا بوو کرایە مەلبەندی پۆلیس و هێزی پاسەوان و چاودێری سەرسنوور، خاوەنەکانی دەرکران و دوورخرانەوە لەخانوەکانی خۆیان، لەئێوارەی هەمان رۆژدا قەدەغەی هاتوچۆ لە بەرلینی رۆژهەڵات هەر سەرلەئێوارە راگەیەنرا. بەمە رێگە گیرا لەنێوان دایک و براو خوشک و کەس و کاری شارێک و ولاتێک کە یەکترببینینەوە، ئەم رێگە گرتنە زیاتر لەخەڵکانی ناو ئەڵمانیای دیموکراسی DDR بوو.
لە ئێوارەی ئەو رۆژەدا پاریزگاری بەرلینی رۆژئاوا ڤیلی براند دژ بەم کارە نامرۆڤانەیە هاتەدەنگ و داوای هەڵوەشاندنەوەی کردو وتی: ئەمە تاوانە دابەشکەرانی ئەڵمانیا دەیکەن دژی نەتەوەی ئەلمان و خاکی ئەلمانیا.
لە رۆژی 25 ئۆکتۆبەری 1961 سەربازو دەبابەی دوو هێزە نەوەیەکەی جیهان، ئەمریکا و سۆڤیەت لە شەقامی فریدریش شتراسەی ئەڵمانیای رۆژهەڵات، لە خاڵی ( CheckpointCharlie ) بۆ ماوەی 16کاتژمێر بەرامبەر یەک وەستان و خەریک بوو پێکدابدەن. پاریزەرانی سنوریی ئەڵمانیای دیموکراتیش لەوکاتەدا خەریک بوون نوێنەرەکانی هاوپەیمانان دەستگیربکەن، پاش رۆژێک سەرۆکی ئەمریکا جۆن ئیف کەنەدی بەڕیگەیەکی دبلۆماسیانە جارەسەری کێشەکەی لە گەل خۆرۆشۆڤدا کرد و بەمە هێزەکان کشانەوە، دیوار یان سنووری دەستکردی نێوان شاری بەرلین 43،1 کم بوو، ئەوسنورەش کە خاکی ئەڵمانیای دووکەرت کردبوو 111،9کم درێژ بوو، شاری بەرلینی پایتەختی کردبووە دوو شار، دوو وڵات. بەرلینی رۆژهەڵات و بەرلینی رۆژئاوا
ئەو دیوارو سنورە نارەواو نابەجێیە هەر بەوەشەوە نەوەستابوو کە بەرلینی پایتەختی لەتکردبوو، بەڵکوو خاکی ئەڵمانیاشی کردبووە دوو بەش و دوو وڵات، ئەڵمانیای ڕۆژ هەڵات و ئەڵمانیای ڕۆژئاوا.
ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات داگیرکراو لەلایەن رووسەوە و سەر بەشورەوی و ئەندامی پەیمانی وارشۆ بوو. ئەڵمانیای ڕۆژئاوا، داگیرکراو لەلایەن ئەمریکاو ئینگلیزو فەرەنساوە و سەر بە بەرەی سەرمایەداری و ئەندامی پەیمانی ئەتڵەسی ناتۆ بوو. لەهەمووی ناشیرینترو قێزەونتر ئەو دیوارو سنورە دەسکردە ناو زڕاوە بوو کە لە13/8/ 1961دا لە لایەن ئەڵمانیای دیموکراسیەوە( DDR) بە پاڵپشتی رووسەکان دروستکرا بوو.
دەسەڵاتی بەناو کۆمۆنستی دیوارو سنوری دەسکردی بەسەدان جۆر لە قەڵاو قولەی سەربازی و سەگ و رەشاشی ئۆتۆماتێکی و دیواری بەرزی کۆنکرێت و بەتەلی دڕکاوی وحەرەس و سەربازیی روسی و ئەڵغام و هەزاران جاسوس و پاریزگاریان لێدەکرد، تا خەڵکی ئەڵمانیای رۆژهەڵات لە بەهەشتیی بەناو کۆمۆنستیەوە رانەکات بۆ زیندانی ئەڵمانیای سەرمایەداریی، وەک خۆیان دەیانوت.
کۆمۆنستەکان بە هەموو شێوەیک و هۆیەک رێگەیان گرتبوو لە خەڵکی رۆژهەڵات تا نەگەنە ئەودیو دیوار، خەڵکەکەش خەویان بەو دیو دیوارەوە دەبینی. لە1961 وە تا 1988 زیاتر لە100000کەس رایانکردە ئەڵمانیای رۆژئاوا، نزیکەی 600 کەس کە زوربەیان کوری گەنج بوون لەسەر سنوری دەسکرد، لەکاتی راکردندا بە ئەڵغام و فیشەکی رەشاش کوژران، تەرمەکانیان لە ئەڵمانیای رۆژئاوادا بێناو بێنیشان نیژران تەنها لەسەر سنوری دیوارەکەی بەرلیندا 140 کەس کوژراوە!
ئەڵمانەکان هەر لە هەوڵی خۆرزگار کردندابوون کۆڵیان نەدا، دەنگی خۆ رزگارکردن و کوشتنی ئەوانەی کە دەیان ویست خۆیان بگەیەنینە ئەم دیوی دیوار دەبیستراو زۆر رێگەیان بۆ هەڵاتن تاقی دەکردەوە، تا ئەو ساتەی دەنگی کرانەوەو دیموکراسیەت لەلایەن گۆرباچۆفەوە بیستراو دەنگی دایەوە، هەر پاش ئەو دەنگە زوڵاڵ و شازە، راکردنی ئەڵمانەکانی خۆرهەڵات و خۆ کردن بەکونسڵخانەکانی ئەڵمانیای رۆژئاواو کونسڵخانەی وڵاتانیتردا دەستی پێکردە، چەندین رۆژ خۆپیشاندەرانی ملێۆنی بەشەو بەرۆژ لەسەر شەقامەکان و لە گۆڕەپانەکاندان، بەتایبەتی لە شارە گەورەکانی وەک لایبزیگ و بەرلین و گۆرەپانی ئەلیکسەندەر پلاتز بەردەوام بوو، هاواری ملێۆنان خۆپیشاندەر ترس و خەوی لە چاوی دەسەلاتەکە و حیزبە سەرەکیەکەی کۆمۆنست تۆراند،
دەسەڵاتی رۆژئاوا هەولی هێورکردنەوەی خۆپیشاندەرانیدەدا، بەلام تادەهات کلپەی دەسەند و هەر خەلکی رۆژهەڵات بوو خۆیان دەگەیاندە کونسڵخانەو سەفارتخانەی ولاتانیتر، حوکمەتی رۆژئاواش هەوڵێ بە هاناوە چوونیان و پشتگیری دەکردنی خۆپیشاندەران بوو.
حیزب و دەوڵەتە دیموکراتیەکەی رۆژهەڵات ناتوانین ترسیان لێنیشتوەو ناتوانین دژیان بوەستنەوە، خۆپیشاندەر زوو زوو روەو دیوارەکە دەڕۆن و داوای کردنەوەی دەرگای دیواردەکەن.
گۆرباشۆڤ سەرۆک وەزیرانی سۆڤیەت بروای بە ئازادی و کرانەوەو دیومکراسیەت هەیە، گۆرینێکی سەیری بەدوای خۆیداهێنا، سەردەمەکەی گۆڕی، سۆڤیەت باس لە دیموکراسیەت و کرانەوە دەکات، پشتگیری رژێمە دیکتاتۆرەکان ناکات، باس لە ئازادی و مافی میلەتان دەکات.
ئەم سەردمە وەک سەردەمی رۆژە رەشە مێژوویەکەی 17 یونی 1953 نیە، کە خۆپیشاندانی کریکارانی ئەڵمانیای رۆژهەلاتی تیدا رەش بکوژ کران،کە کریکارانی هەژار لە دژی بنیات نانی سۆسیالیزم و تەقەشوف لە رۆژانی 15و16و 17 دا لە 700 شارو گوندی کارگەو کارخانەکاندا کرا، هەژاران رۆشتنە سەرشەقام و داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەو بریارەیان دەکرد و داوای هەڵبژاردنی ئازادانەو یەکگرتنەوەی ئەلمانیاو ئازادکردنی زیندانیان ولابردنی Ulbrichts ئۆلبرشتی بنیاتنەری دیواریان دەکرد، لە سێهەم رۆژی خۆپیشاندا واتەلە 17مانگدا، دەبابەی34 Typ T-سۆڤیەتی هێنرایە سەرشەقام و سوپای سۆڤیەتی وپۆلیس و (شتازی )ئەمن و پۆلیسی گەل رژێنرانە ناوشەقامەکانی بەرلینی پایتەختی ئەڵمانیای دیموکراتی( DDR) بەلیدان و کوشتنی خۆپیشنادەر، خۆپیشاندان سەر کووتکرا، زیاتر لە 50 کەس کووژرا، 15000 کەس دەستگیرکران و سزا دران بەتاوانی هەڵگیرساندنی جەنگ، خۆپیشاندانێکی ئاشتی خوازانە، کە زۆر بەهیمنی لەبەرخراپی باری ئابوری سیاسەتی سەرکوتکەرانە، هاتنە سەرشەقام وداوای نان و ئازادی و دیموکراسیان دەکرد، پۆلیس و سەربازی رووسی بە دەبابە کەوتنەگیانیان، قەدەغەی هات و چۆو کۆبونەوەیان راگەیاند. ئەوە ئەوسا بوو ،ئێستا خەڵکەکە ئیتر ناترسێت لە پۆلیس و دەسەڵاتە سەرکوتکەرە کە،خۆپیشاندەران لە شارەکانی رۆژ هەڵاتدا گوێی دنیای دیموکراتخوازیان،بۆ لای خۆیان راکێشا،هاواریان لەگۆرباشۆڤ دەکرد بەهیتافی (گۆربی گۆربی هاوکارمان بەو رزگارمان کە ) ،وایان لە گۆرباشۆف کرد بە دەنگ هاواریانەوە پچێت،
چەندین رۆژە،ملێۆنان کەس دەرژێنە سەر شەقامەکان وخۆپیشاندان دەکەن ، هاواروبانگی ئازادی دیموکراسی یەکگرتنەوە دەکەن ،
رۆژانە لە هەندێک وڵاتی ناو بلۆکی کۆمنستیدا ئەڵمانەکان رادەکەنە ناو باڵوێزخانەی وڵاتانی رۆژئاوای وداوای پەناهیندەی و رێگە پێدان دەکەن تابچن بۆ ئەڵمانیای رۆژئاوا ،
گۆرباچۆڤ هاتە ئەڵمانیا رۆژهەڵات و لەگەڵ هۆنیکەری سەرۆکی ئەڵمانیا و سکرتیری حیزبی کۆمۆنستی ئەڵمانیدا کۆبوەوەو یەکیان ماچکرد،ئەم ماچەی گۆرباچۆڤ وهۆنیکەر بووە سمبولێک لە سمبولەکانی روخاندنی دیوار،
ماچەکەی هۆنیکەرو گۆرباشۆڤ،بووە بەناو بانگترین ماچ لەدنیادا،
پاش هاتنەکەی گۆرباشۆڤ ، هۆنیکەر رایگەیاند کە دیوارەکە تا سەد ساڵیتر دەمینێت ،بەڵام هەفتەی نەخایاند ،هۆنیکەر خۆی ناچار کرا، وڵات جێبهێڵێت وبەرەو شیلی هەڵهات و شارو وڵاتی بەجیهێشت ،
پاش رۆشتنی هۆنیکەر ئیگۆن کرێنز Egon Krenz هەڵبژێرراو بووە سکرتیری مەکتەبی سیاسی پارتی کۆمۆنست ،کرێنز هەوڵی هێور کردنەوەی وڵاتەکەیدا،بۆ ئەمە بریاری دەرکرد بە پێدانی پەساپۆرتی بۆ داواکارانی چوونە دەرەوە،
لەدروست بوونی ئەڵمانیای دیموکراتەوە،تاکۆتای پێهاتنی هەرچ شتێک و هەرچ هەنگاوێک کەنراوەو کە دەکرا بەبێ پرس و ڕا بەبراگەورە، واتە سۆڤیەت نەکراوە،ئەم بریارەش هەر لەسەر داواکاری گۆرباشۆڤ بووە، ، خۆپیشاندەران بە سیاسەتی گوڵەوە رووەو پۆلیسەکان دەڕۆن و گوڵیان پێشکەش دەکەن, لەشارەکانی ئەڵمانیای کۆمۆنستیدا، هاواری (ئێمە یەک نەتەوەین، نا بۆ سنوری دەسکرد بەرزدەبێتەوە )، دەسەڵات لاواز بووە داواکاری خۆپیشاندەران جێبەجێدەکات،بۆنمونە ،خۆپیشاندەران داوای پەساپۆرتیان دەکرد بۆ سەفەر بۆ ئەڵمانیای سەرمایەداری، دەسەڵات رازیبووەو دەیانداتێ، پێش خۆپیشاندان ئەم داواکاریە ڕێگە پێنەدراو بوو، بە زیندانی کردن و کوشتن وەڵام دەدرایەوە.
بە پێدانی پەساپۆرت، بناغەی دیوارو دەسەڵاتی ئەڵمانیای بەناو دیموکرات تێک و پێک شکا.
هەردوای ئەم بریارە بەماوەیەکی زۆرکەم بریارەکە گۆراو بریاردرا هەر کەس بیەوێت بروات بۆ ئەڵمانیای رۆژئاوا، لە بازگەکانی سنوری ئەڵمانیاوە دەتوانێت بەبێ پەساپۆرت برواتە ئەودیو، ئەم هەواڵە بەخێرای بڵاوبووەو بە ملێۆنان کەس رژانە سەر سنوور، لە بازگەکاندا و لە سەرەدا وەستان بۆ هاتنەدەروە، پۆلیسی سنورەکان هەواڵەکەیان پێنەگیشت بوو، لەکاتژمیر یانزەی شەودا دەرگای دیوارکرایەوە، بەمە سنوور تێک و پێک شکینرا نەماو، بووە بەشیک لەمێژوو.
خەڵکی دیوی رۆژئاواش بەچەکووش بەربووبونە دیوار و دەیانویست کوونی بکەن وەک پشتگیریەک بۆ نەتەوەو براو کەس و کارەکانیان لەو دیوووەوە، کانزلەری ئەڵمانیا هیلمەت کۆل کە بەکانزلەری یەکگرتنەوەی ئەلمانیا دەناسریت، سوپاسی گۆرباشۆڤی کرد.
ئەڵمانیا یەکیگرتەوەو سنوری نیوان یەک نەتەوەو یەک نیشتیمان لە گۆڕنراو گۆری گووم بوو،گەرچی هێشتا جیاوازی ماوە لەنێوان ئەم دیوو ئەودیودا، بەتایبەتی لەرووی ئابوریەوە.
ئەمرۆ ئەڵمانەکان پاش29 ساڵ لە روخاندنی دیواری بەدناو، یادی رۆژی رووخاندنی وەک جەژنێکی گەورە و پیرۆز دەکەنەوە. دەڵێن روخانی دیوار، روخانی پارچە پارچە بوونی دنیابوو، بەسەر دوو بەرەدا، بەرەی رۆژهەڵات و بەرەی رۆژئاوا بەرەی وارشۆ و ناتۆ، شەری سارد لێرەوە بەرەو کۆتای رۆشت و نەما.
دەبا ئێمەی کوردیش دەرسێک لەوانەوە فێربین و هاواری یەک نەتەوەو یەک خاک و یەک چارەنوس بەرزکەینەوە لە پێناو نەهێشتنی سنوری دەستکردی کوردستان و یەکخستنەوەی خاکی پیرۆز.
یەک مستی ئاسنین بدەین بەڕوە قایمە بێشەرمەکەی داگیرکەرانی هەر چوار پارچەی نیشتیمانەکەماندا. تاکەی کۆیلەی قبوڵکەین، تاکەی دابەشکاری خاک و نەتەوە و داگیرکاری چەوساندنەوە قٮبوڵکەین و ڕازیبین.
تاکەی پەرستنی سنوری دەسکردی ئیستیعمار و داخستنی بە رووی رۆڵەکانی نەتەوەکەماندا.
تاکەی خۆ بەئیرانی و ئیراقی و تورکی و سوری زانین و کوشتن و تەسلیم کردنەوەی رۆڵە بەشەرەفەکانی کورد بەداگیرکەران!

 

Avatar photo

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت