سەرکۆ یونس: شەڕی ڕووسیاو ئۆکرانیا، کاریگەری لەسەر ئابوری عێراق و هەرێم.
دوای بڕیاری پۆتین، هێزەکانی ڕووسیا و جوداخوازەکان، لەڕێگای وشکانی و ئاوی و ئاسمانی، هێرشیان کردە سەر خاکی ئۆکراین.
ڕاستەوخۆ، کۆمەڵگای نێودەوڵەتی جگە لە چین و هەندێ وڵاتی هاوپەیمانی ڕووسیا، کەوتنە سەرکۆنەکردنی پۆتین و ڕووسیا، ئەوەی لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردودا ئەنجام دراوە، زیاتر جەختکردنەوەیە لەسەر سەپاندنی سزای ئابوری و دارایی و بانکی و بازرگانی و دبلۆماسی و گواستنەوەی ئاوی و ئاسمانی.
بۆئەوەی لەبابەتەکە دوور نەکەوینەوە، ڕاستەوخۆ، پەیوەستی بکەینەوە بەئابوری عێراق و هەرێمەوە. پێمان وایە دەرئەنجامی ئەم شەڕەو سزاکان، بۆ عێراق و هەرێم دوو ئاراستەیە.
ئاراستەی یەکەم، ئەگەر هاتوو سزا دارایی و بانکی و بازرگانییەکان، بەتەواوی سەپێنرا بەسەر ڕووسیا و کۆمپانیاکانی، ئەوا عێراق، وەک وڵاتێکی هاوردەکار لەلایەنی دانەوێڵە بەگشتی گەنم بەتایبەتی، کاریگەر دەبێت، چونکە ڕووسیاو ئۆکرانیا، نزیکەی ڕێژەی (%(%25) ی گەنمی جیهان دابین دەکەن، سەرچاوەی سەرەکی بەشێک لەخۆراکی جیهانی پێکدەهێنن. بەم سزایانە، خواست لەسەر دانەوێڵەو بابەتەخۆراکییەکان بەرزتر دەبێتەوە سەرئەنجام ئاستی گشتی نرخەکان زیاتر بەرز دەبێتەوە، هەرچەندە جێگرەوەی ئەو دوو وڵاتە بەردەست دەبن، بەڵام بەدڵنیاییەوە بەنرخی زیاتر.
هەروەها بەهۆی کارکردنی کۆمپانیا ڕووسیەکان لەعێراق و هەرێمدا، لەڕووی پیشەسازی دەرهێنان و گواستنەوەی نەوتەوە، ئەگەر سزاکان لەجۆری داماڵین و بلکۆکردنی کاری کۆمپانیا وەبەرهێنەرەکانی رووسیا بێت، وەک کۆمپانیای ڕووسنەفت، کەخاوەنی (60%)ی بۆری گواستنەوەی نەوتی هەرێمە، هەروەها کۆمپانیای گازپرۆم، کار لەکێڵگەنەوتیەکانی هەرێمدا دەکات، ئابوری هەرێم تووشی زەرەر وزیان دەبێت. بەڵام پێمان وایە، لەڕووی دارایی و بانکییەوە، هەرێم و عێراق، دوورن لەم لایەنەوە، چونکە هەریەک لەدراوی ڕۆبڵی ڕووسی وهرێفینای ئۆکرانی، ئەو بەکارهێنانەیان لەبازاڕەکانی عێراقدا نی یە و کاریان پێ ناکرێت، هەرچەندە بەهاکانیان داببەزێت هیچ کاریگەرییەکی لەسەر لایەنی دارایی و بانکی عێراق ناکات، بگرە ئەگەر بەهای هەردوو دراوەکە زیاتر داببەزێت، بازرگانی لەگەڵ ڕوسیاوئۆکرانیا بکرێت، لەبەرژەوەندی عێراق و هەر وڵاتێکی تریش دەبێت.
لەلایەکی ترەوە، بەهۆی شەڕەوە، هاوردەکردنی هەندێ بابەتی خۆراکی لەئۆکرانیاوە بۆ هەرێم وعێراق دەوەستێت، هەرچەندە قەبارەکە زۆر گەورە نی یە، هاوردەکاران لەئێستادا بەدوای جێگرەوەن بۆ ئەم بابەتەخۆراکیانە.
ئاراستەی دووەم، بەرزبونەوەی نرخی نەوت، لەبازاڕەکانی جیهاندا دەرئەنجامی ئەم شەڕە، لەبەرژەوەندی وڵاتانی هەناردەکاری نەوتە، وەک عێراق و هەرێم، چونکە وەک ئاشکرایە شەڕ پێویستی بەسوتەمەنی و پارەیە، لەهەمانکاتدا ئەگەر سزاکان بسەپێنرێن، ئەوا هەناردەی نەوتی ڕووسی سنوردار دەکرێت و کەمدەبێتەوە، کەلەئێستادا دووەم وڵاتی هەناردەکاری نەوتە، بەمەش خستنەڕووی نەوت کەم دەبێتەوە و پاشان خواست زیاد دەکات و نرخەکەی بەرزتر دەبێتەوە کەلەئێستادا لەسەروو 95 دۆلارەوەیە، ئەمەش دەرفەتێکی باشە بۆ دەستکەوتنی داهاتی نەوت بۆ وڵاتانی هەناردەکار و پڕکردنەوەی بۆشایی رووسیا، دەبێتە دەرفەتێک بۆ وڵاتانی هەناردەکاری نەوت.
لەلایەکی ترەوە، دەرئەنجامی ئەم شەڕە، لەڕووی ئابورییەوە لەبەرژەوەندی هەرێمە، چونکە ڕووسیا یەکەم وڵاتی هەناردەکاری غازی سروشتی یە بۆ جیهان و ئەوروپا بەتایبەتی، بەپێ داتاکان، زۆرترین غازی سروشتی بۆ وڵاتانی وەک ئەڵمانیا و پۆڵەندا و تورکیا وڕۆژهەڵاتی ئەوروپا هتد ، دەڕوات.
ئەگەر سزاکان، کەرتی غازی سروشتی رووسیا بگرێتەوە، ئەوا لەبەرژەوەندی هەرێمە، کەخاوەنی ڕێژەیەکی گەورەی غازی سروشتی یە، ڕێژەی (3%)ی یەدەگی جیهانی غاز لەهەرێمدایە و لەڕیزبەندی (9 بۆ 10) ی وڵاتانی خاوەن یەدەگە و بڕی (27) ترلیۆن پێ سێجا غازی سروشتی هەیە. بتوانرێت ببێتە جێگرەوە بۆ غازی سروشتی ڕووسیا، بەتایبەت دوای ئەوەی کەسەرۆکی هەرێم، سەردانی تورکیای کرد و هەواڵەکان باس لەوە دەکەن کەهەرێم ڕەزامەندی داوە بە تورکیا بەهەناردەکردنی غازەکەی بۆ ئەو وڵاتەو لەوێشەوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا. بەڵام لەڕاستیدا ئەم هەنگاوە هەروا کارێکی ئاسان نی یە، چونکە هەناردەکردنی غازی سروشتی تایبەتمەندی خۆی هەیە، دانانی بۆری بۆ گواستنەوە تێچونی زۆرو تەکنیکی سەردەمیانەی دەوێت، ئەمەش لەئێستادا قورسە. هەروەها فشارەسیاسییەکانی رووسیا و ئێران، بەربەستن لەم بوارەدا.
بەهۆی دووری سنوری ئۆکرانیا لەهەرێمەوە، بەهیچ شێوەیەک پێشبینی ئەوە ناکرێت، لێشاوی کۆچبەرانی ئەو وڵاتە بگاتە لامان، وادەرئەکەوێت، ئاوارەبوونی ئۆکرانییەکان ڕوو لەوڵاتانی ئەوروپا دەکەن.
پەیوەندیە بازرگانییەکانی هەرێم و عێراق، لەگەڵ هەریەک لەرووسیاو ئۆکرانیا، سنوردارەو جێگای بایەخی ئەوتۆ نی یە، پێمان وایە، زۆر کاریگەری نابێت لەسەر ئابوری هەرێم وعێراق.
* ئابووریناس
