نەوزادى موهەندیس: چۆن ئەم دۆخە قەتیسەى هەرێم تێبپەڕێنین؟
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی
ماوەى زیاد لە ساڵێکە دۆخى هەرێمى کوردستان کەوتۆتە قۆناغى چەقبەستوویى زۆر مەترسیدار و ترسناکەوە بەهۆى ململانێ سیاسیەکانى نێوان بەگشتى پارت و سەرکردە سیاسیەکان و بەتایبەتیش هەردوو پارتى گەورە و کاریگەر وهاوبەش لە حکومەتى هەرێمى کوردستاندا یەکێتى و پارتى. کە ئەم دۆخە قەتیسەش خۆى دەبینێتەوە لە دوورەپەرێزى هەردوو سەرکردەکانى یەکێتى و پارتى لەیەکترى و ململانێى شاراوە و ئاشکرا و ڕەوا و ناڕەوا لە نێوانیاندا، بەهەمان شێوەش دوورەپەرێزى و بێدەنگى و نەبوونى هەڵوێستێکى یەکلاکەرەوەش لەلایەن سەرکردە و پارتە سیاسیەکانى تریش و کۆمەڵە و ڕێکخراوە مەدەنى و جەماوەریشەوە هەریەکە و بەبیانوویەکەوە.
ئەم دۆخە قەتیسەش بۆتە هۆى ناجێگیرى سیاسى و ئابورى و ئەمنى و کۆمەڵایەتى لە تەواوى هەرێمى کوردستاندا. دروستکردنى مەترسیش بۆ سەر بەهێزى و مانەوەى قەوارەى هەرێمى کوردستانیش.
جا ئاشکراشە هەرکاتێک دۆخى سیاسى وڵات ناجێگیر و بارگاوى بوو بە ململانێ سیاسیەکان ئەوا کاریگەرى خراپى دەبێت بەسەر هەموو بوارەکانى ژیان و گوزەرانى تاک و خێزان و تەواوى کۆمەڵگاشەوە و هەمووانیان دەخاتە ژێر کاریگەرى و هەژموونە خراپەکانى ئەو ململانێیانەوە و ئیدى دۆخێکى نەخوازراوى چەقبەستوو چێدەکات و هەموو کەرتەکانى سیاسى و ئابورى و ئەمنى و کۆمەڵایەتى و ئاوەدانى نێوکۆمەڵگا دەگرێتەوە. ئەوەش بەماناى پاشەکشە دێت لەڕووى سیاسى و دەسکەوتى گەورە بۆ گەلەکەمان لەناوخۆ و ناوچەکە و دونیاشدا.
جاهەرکاتیش دۆخى ئابورى وڵات قەتیس و ڕاوەستاو بوو ئەوا بەماناى پاشەکشەى داهات و هەڵاوسان و بێکارى دێت و ئەوکاتیش وڵات تووشى قەیرانى دارایى دەبێتەوە و داهاتەکان کەم دەکەن وبەشى پێداویستیەکانى ڕۆژانەى کۆمەڵگا ناکەن و بەمەش هەموو پڕۆژە ئاوەدانى و ئەندازیاریەکان ڕادەوەستن یان کەم و سست دەبن.
لەڕووى ئەمنیشەوە بەماناى بوون و دروستبوونى درز و بۆشایى ئەمنى دێت لەلایەک لەنێو دامودەزگا ئەمنیەکانى هەرێم و لەلایەکى تریشەوە لەنێوان هەرێم و ناوچە دابڕێنراوەکانى دەرەوەى هەرێمى کوردستان کە کەوتۆتە نێوان هەرێم و حکومەتى عێراقیەوە و لەبەرئەمەش چەندین جار لەلایەن هێزە تیرۆریستەکانى داعشەوە لێدانى کوشندە بەر هێزى پێشمەرگە و خەڵکى سیڤیلى ئەو ناوچە کوردیانە کەوتووە.
بەهەمان شێوەى ئەم قۆناغ و سەردەمە، لە پێشتر و لە قۆناغە ڕەش و تاریک و نەخوازراوە جیاوازەکانى شەڕى ناوخۆ و قۆناغى نەشەڕ نە ئاشتى نێوان یەکێتى و پارتى چەندین جارى تر دۆخى مەترسیدار و چەقبەستوویى و قەتیسى ئاوها دروستبوونە و هاتونەتە پێشەوە و بونەتە مەترسى جدى بۆسەر قەوارە و هەموو دەسکەوتە وەدەستهاتووەکانى گەلەکەمان. بەڵام خۆشبەختانە لەو قۆناغانەدا هەم سەرکردە سیاسیەکان زیاتر خەمخۆرتر و ژیرانەتر و حەکیمانەتر بیریان دەکردەوە و بەجدیش لەمەترسی و ئاڵنگاریەکان تێدەگەیشتن، هەربۆیە چەندین جار تاک لایەنە دەستپێشخەرى گەورە و مەترسیدار و تەنانەت نەرمى زیاد لە پێویستیان نواندوە و گەلێک کەس بە تەنازولکردنیش ناویان بردووە، بەڵام سەرکردەى ئازا و بوێر و کاریزما و حەکیم هەر ئەو هەنگاوانە و دەستپێشخەریانەى لێدەوەشێتەوە و هیچ کات تەمەنى سیاسى و کەسیى ڕێگر نابێت و شەرم و پەشم ونەنگیش نابێت کە تاکلایەنە هەنگاوى بوێرانەى خەمخۆرانە هەڵبنێت بۆ دانیشتن لەگەڵ یەکترى و لەنزیکەوە و بەڕاشکاوانە و بوێرانە باسى هەموو خاڵە ناکۆکەکان بکەن بۆئەوەى بتوانن بگەنە لێکتێگەیشتن و ڕێکەوتن و ئیدى گرێ کوێرەى قۆناغەکە بکەنەوە و ڕێگەیان نەداوە کە زیاتر دۆخەکە بەقەتیسى و چەقبەستوویى و مەترسیدارى بمێنێتەوە.
لە ئێستاشدا گەرەکە کە هەڵوێست و جوامێرى و ئازایەتى ئاوها پیشانى دۆست و نەیارەکان بدرێتەوە و ئەم قۆناغە مەترسیدارەش دووربخرێتەوە و هەورى ناکۆکى و ململانێکان و هەڕەشە و گوشارە ناوچەیى و دەرەکیەکان لەسەر هەرێمەکەمان و دەسەڵات و قەوارە سیاسى ودەستوریەکەى هەرێمەکەمان بڕەوێنینەوە ودڵى دۆستەکانمان خۆش بکەین و نەیارەکانیشمان بێئومێد بکەین.چونکە ئەم قۆناغەى ئێستا نەک بەتەنها عێراق و هەرێمى کوردستان لەمەترسیى و لەبەردەم گوشارى گەورەدان بەڵکو تەواوى ناوچەکە و دونیاش هەمووان پێکەوە لە گێژاوێکى سیاسى و ئابورى و ئەمنیدا دەسوڕێنەوە و هەریەکە لەهەوڵدایە کە خۆى و وڵات و کۆمەڵگاکەى بەکەمترین زیان لێیدەربچێت،بۆیە هەرێمەکەمان لەهەموان دۆخى خراپتر و مەترسیدارترە و ئەم قۆناغە لە هیچ کام لە قۆناغەکانى پێشتر ناچێت.
هەربۆیە گەرەکە کە هەردوولا یەکێتى و پارتى بە گیانێکى برایانە و تەبایانە و لەسەر بنەماى پێکەوەیى و شەراکەتى ڕاستەقینە و تێپەڕاندنى قۆناغەکە پێکەوە دابنیشن وکاربکەن و خاڵە ناوکۆییەکان بگەشێننەوە و خاڵە ناکۆکەکانیش هەڵگرن بۆ کاتێکى گونجاو تر و دووربکەونەوە لە گیانى ڕق و کینەى کۆن و تۆڵەکردنەوە و دەست ومل بادانى یەکترى و هەوڵى شکاندن وبچووککردنەوەى یەکتریش نەدەن.چونکە مێژووى 30 ساڵى ڕابووردوو سەلماندویانە کە نێوان یەکێتى و پارتى بە شەڕ و جەنگ و ململانێى ناڕەوا یەکلانابێتەوە بەڵکو تەنها بەئاشتى و لێکتێگەیشتن دەتوانرێت هەردوولا و هەموو دەسکەوتەکان بپارێزرێت و گەشەیان پێبدرێت.نموونەى 4 ساڵى شەڕى ناوخۆى 1994 -1998 و کارەساتە دڵتەزێن و خوێن و فرمێسکەکان گەواهیدەرى ئەو ڕاستیەن.
بۆیە قۆناغەکە و ئەرکە مێژوویى و خەمخۆرانە کوردانەکە و چارەنووس و قەدەرى گەلەکەمان دەیسەپێنێتە سەر هەردوولا کە پەڕەیەکى نوێ هەڵبدەننەوە و بەنیەتێکى ڕاستەقینە و ڕاستگۆیانە پێکەوە کاربکەن و دەستنەگرن بە چەند خاڵێکەوە کە دەبنە مایەى لێکترازان و زویر و لێکدوورکەوتنەوەى زیاترتان.زۆر جاران و لە پێشتردا تەنانەت بۆ بابەتە دادوەریەکانیش و زۆر مەسەلەى گەورەتر و هەستیارتریش کە لەنێوان هەردوولادا بووە بەبڕیارێکى هاوبەشى سیاسیانە گەیشتونەتە ڕێکەوتن و هەنگاویان بەسەر ناکۆکیەکاندا هەڵناوە و قۆناغەکەیان تێپەڕاندوە.بۆیە لە ئێستاشدا پێویست بە حیکمەت و پشوودرێژى و هەنگاو و بڕیار و دەستپێشخەری ئازایانە و بوێرانەیە هەروەک نەریتە زیندووەکانى سەرکردە کاریزماکان.
لەکۆتاییدا دەبێت هەردوولا باش بزانن کە ئێستا و ئایندە و ئەم حوکمڕانیە ئەمانەتە لەگەردنى هەردوولاتاندا وەک دوو هێزى گەورە و کاریگەر و خاوەن مێژوو و نفوز و هێزى جەماوەرى و سیاسى و ئابورى و سەربازى گەورە و بۆیە تێکچوون و نەمان و بچکوبونەوە و لەباربردنى بەهەق دەبێتە تاوانێکى گەورە و مێژوویى و لێخۆشبوونى مەحاڵ دەبێت. جا هەرنەبێت لەبەر ئەو ڕابووردوو و مێژوو و قوربانیدانانەى کە داوتانە لەپێناو پێکەوەنانى ئەم قەوارەیەدا و شانازیشى پێوەدەکەن بەزووترین کات دەستبکەنەوە بە کۆبونەوە هاوبەشەکانتان و هێواش هێواش لێکنزیکببنەوە و دواتریش ڕێکبکەون، چونکە تەنها ئەم دە مانگەتان لەبەردەمدایە بۆ ڕزگارکردنى تەواوى قەوارە و دەسەڵاتەکان لە نەمان و پوچەڵبوونەوە، گەرنەتوانن هەڵبژاردنەکان لەکاتى خۆیدا ئەنجامبدەن ئەوا ئەوەى هەمانە و نیمانە نە یاسایى و نەدەستوورى نامێننەوە و هەموانیان سفر دەبنەوە و ئەوکاتیش ململانێ دادى کەستان نادات و دوژمنان و نەیارە سەرسەختەکانى کوردایەتیش هەر ئەمە مەرامیانە و ئیدى ئێوەش بەم ڕێکەنەکەوتن و ململانێیانەتان ئاوات و خواستە نەگریسەکانیان لەسەر سینیەکى زێڕین پێشکەش دەکەن و ئەوەى خۆیان بە شەڕ و پیلانگێڕى نەیاتوانیوە بیگەنێ ئێوە لە جیاتى ئەوان بە هەرزانى پێشکەشیان دەکەن. جا تا کار نەگەیشتۆتە ئەو قۆناغە تکایە ڕێکبکەون و لێکتێبگەن و ئەم قۆناغە قەتیس و مەترسیدارەى ئەمجارەش تێبپەڕێنن.
بۆیە ئەرکى سەرەکى حکومەتى هەرێمى کوردستان و سەرجەم سەرکردە و لایەنە سیاسیەکانە کە هەوڵى جدى بدەن بۆ خاوکردنەوەى گرژى و ململانێکانیان و هەنگاوى دڵنیاکەرەوە هەڵنێن بۆ ئاسایکردنەوەى دۆخەکان و هەمووان لەم دۆخە چەقبەستوەو مەترسیدارە ڕزگار بکەن. لەکاتێکدا ناوچەکە و جیهان بۆخۆیان بە عێراق و هەرێمى کوردستانیشەوە بە قۆناغێکى مەترسیدار و پڕ ئاریشەدا گوزەردەکەن کە بەهەموانیان مەترسیى گەورەیان لەسەر ئێستا و ئایندەى تەواوى مرۆڤایەتى دروستکردوە.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی