دکتۆر محەمەد ئەمین عەلی : بزوتنەوەى گۆڕان و ترسى پاشەکشێ .

بەشى سێهەم

هەڵبەتە خوێندنەوە و لێکدانەوەى بزوتنەوەى گۆڕان بۆ فاکتەرى پێنجەم ( ئامادەیى دەسەڵاتدارە ڕاستەقنەکان بۆ گۆڕانکارى ) لەژێر فشارو کاریگەرى فاکتەرەکانى دى بەتایبەتى فاکتەرى دووەم ( ئامادەیى هاوڵاتى و کۆمەڵگا بۆگۆڕانکارى) بۆچونێکى هەڵەبوو لەبەر ئەوەى ، ئەوەى گرنگ نەبێت لەلاى دەسەڵاتدارە ڕاستەقینەکانى هەردوو حیزبى دەسەڵاتدار هاوڵاتى یە !  .

شەرعیەتى شۆڕشگێرى سەرۆکەکان هیچ پانتاییەکى بۆ شکۆمەندى هاوڵاتى نەهێشتووە ، تاسەنگێک بۆهاوڵاتى دابنێن ولەژێر فشارى هاوڵاتى ئامادەیى بۆ گۆڕانکارى پشان بدەن ، کۆمەڵگاو نیشتمان بەقەرزدارى خۆیان دەزانن ، بەعەقڵیەتى نەخۆشى پاش زەبرى خۆیان ئەگەر ئەمان نەبوونایە سەدام حوسەین هەموو کۆمەڵگاى کوردى قەتڵوعام ئەکرد ؟! ، بۆیە خاک و هاونیشتمانەکەى بەموڵکى خۆیان ئەزانن ، یەکێک لەخەسلەتەکانى عەقڵیەتى پاش زەبرى سەرۆکەکان سوکایەتیکردنە بەشکۆمەندى وتواناى هاوڵاتیەکانى هەربۆیە خۆبەزلزان بەرامبەر بەهاوڵاتى ، بچوک وخۆبەکەمزان  بەرامبەر بەغەیرە .

ئەو ڕاستیەیان لەبیرکردووە ، ئەوە ئێمەى هاوڵاتی بووین بەرامبەر زەبروزەنگى حیزبى بەعس خەباتمان ئەکرد ، نەک ئەو سەرکردەکانەى بەکەماڵى ئیسراحەت لەدەرەوەى کوردستان لەوپەرى خۆشیدا ئەژیان  .

 هەندیک ڕاستى هەیە ئەگەر باسى بکەین لەوانەیە زۆریک لەسەرکردەى حیزبەسیاسیەکان لێمان زویرببن ، لەسەرەتاى هەشتاکانى ژیانى کۆلیژم ودواتریش چالاکیەکى پارتى دیموکراتى کوردستانم بەدى نەکرد ، کەچى ئێستا لیمان بوونەتە شۆڕشگێڕى عەیارە بیست وچوار ؟!  .

 گۆمەڵگاى کوردیش کەکۆمەڵگایەکى پاش زەبرە بەئیمتیاز بەرپرسە لەشێواندنى  بەشیک لەڕاستیەکان ، دووڕوویى هاوڵاتى واى لەهەندێک لەوبەرپرسانەى ئێستا کردووە بەڕاستى بڕوابکەن ئەگەر ئەمان وخێزان وخێلەکانیان نەبووایە کورد بەم ڕۆژە نەئەگەیشت ؟! ، خەباتى هەموو کۆمەڵانى خەڵکى کوردستانیان لێ بووە بەخەباتى خێڵ و بنەماڵەکەیان ، لەگەڵ ئەوەش هاوڵاتى و حیزبە ئۆپۆزسیۆنەکان لەچاکسازى و گۆڕانکارى پۆزێتیڤ و ئامادەییان بۆ گۆڕانکارى ڕیشەیى زیاتریان لێ داوانەکردون ؟ ، ئەمەش ئەو ڕاستیە ئەسەلمێنێت  دەسەڵاتدارە ڕاستەقینەکانى کوردستان ئامادەیى گۆڕانکارى و دەستاودەستکردنى دەسەڵاتیان نەبووە و ناشیانبێت  .

ئەوەى لێرەدا شایەنى ئاماژە پێکردنە بزوتنەوەى گۆڕان جموجۆڵێکى سیاسى فیکرى مەدەنی نوێیە دژ بەقوڵکردنەوەى ئایدۆلوجیا جیاوازەکان ، پیرۆزکردنى پێکەوە ژیانێکى کۆمەڵایەتى شارستانى هێمن و ئارام لەسەر بنەماى پێشکەشکردنى خزمەتگوزاری یەکسان بۆگشت کۆمەڵگا ، هەموو ئایدۆلۆجیا جیاوازەکانى لەخۆگرتووە  لەوپەرى چەپەوە  تائەوپەرى ڕاست بێجگەلەشیوعیەکانى کوردستان ، هەڵبەتە گردبوونەوەى گشت ئایدۆلۆجیا جیاوازەکان لەیەک بزوتنەوەدا کارێکى وائاسان و بێ گیروگرفت نییە ؟  بەتایبەتى لەکۆمەڵگایەکى پاش زەبردا کەپێکەوە ژیانى ئایدۆلۆجیا جیاواوەکان ئەستەمبووە .

کۆمەڵگاى پاش زەبر : بەو کۆمەڵگایە ئەڵین کەلەئەنجامى زەبرێکى فیزیکى یاخود دەروونى وەک ژێردەستەیى دوژمن و داگیرکەران گەشەى عەقڵ و هزرو فیکرى تەندروستى نەکردبێت و تاکەکانى نەخۆشن بەنەخۆشى کۆنیشانەى پاش زەبر یان تەنگژەى پاش زەبر  ( نەخۆشیەکى عەقڵی دەروونیە ،  ئەشێ کاردانەوەیەکى داهاتووبێت دەرئەنجامى گوزەراندنى یان بینینى ڕووداوێک یاخود چەندڕوداوێکى جەستەیى یان دەروونى ناخۆش و دڵتەزێن ، مەرج نییە ئەو ڕووداوانە بەشێوەیەکى ڕاستەوخۆ ئاراستەى خود بن  وەک ڕووداوى ناخۆشى هەمەجۆر  هێرشى دەروونى و جەستەیى ، ژێردەستەیى ، ئەشکەنجەدان ، زیندانیکردن بەتایبەتى  زیندانى سیاسى ، بەدمامەڵەکردنى منداڵ ، ڕفاندن ،  هەراسانکردنى سێسکسى ، ڕوداو وکارەساتى سروشتى یاخود دەستکرد  .

 ئەم ئەزموونەى بزوتنەوەى گۆڕان بەیەکەم ئەزموون ئەژمێردرێت لەکوردستان وناوچەکە بۆکاڵکردنەوەى ئایدۆلۆجیا و پێکەوە ژیانێکى کۆمەڵایەتى هێمن و ئارام دوور لەتوندوتیژى ، ئەم خاڵە کەخالێکى بەهێزى بزوتنەوەى گۆڕانە ، لەهەمانکات خاڵێکى لاوازە بۆ ململانێى ناوخۆیى و تێکدانى ڕیزەکانى بزووتنەوەکە لەنەبوونى پەروەردەکرنى عەقڵ وهزرو فیکرى کۆمەڵگا .

 سەرەڕاى هەوڵى جیدى زۆرێک لەئەندامانى گۆڕان بۆ کاڵکردنەوەى ئایدۆلۆجیا بەڵام کەمینەیەکى پابەند بەئایدۆلۆجیا توانیان بەشێک لەجومگە هەستیارەکانى بزوتنەوەکە بەکاربهێنن بۆگەیشتن بەدەسەڵاتێکى ڕووکەش لەپێناو تێرکردنى خواستەکانیان بۆپلەوپۆست لەڕێگەى بزوتنەوەکە ، لەسەر ئەم بنەمایە یەکێتى و پارتى توانیان درزێکى شاراوە بخەنە ناوگۆڕان هانیان بدەن بەوەرگرتنى دەسەڵات ، بەڵام چ دەسەڵاتێک ؟ ئەوەنا کەگۆڕان چاوەڕێى بوو و ئەیوست گۆڕنکارى ڕیشەیى بکات و ببێت بەفریادرەسى کۆمەڵگاى کوردى ، بەڵکو دەسەڵاتێکى حەیابەرەى ڕووکەش ، هەربۆیە بەپشتگوێخستنى بیروباوەڕو بنەما عەقڵى و فیکریەکانى کۆمەڵگا و پەروەردەنەکردنى نەوەى نۆێ  بەپێکەوە ژیانێکى کۆمەڵایەتى هێمن و ئارام ولێبووردەیى لەناو ئایدۆلۆجیا جیاوازەکان ، خەونەکانى یەکێتى و پارتى هاتەدى  ، بەدروستبوونى ململانێیەکى ئایدۆلۆجى شەرمنى شاراوە بۆهەوڵدان بۆ هێنانەدى ئارەزو و ئاواتى کەمینەیەکى حەزبەپۆست و دەسەڵات وەرگرتن   .

لەباوەڕى بزوتنەوەکە بەبەشداریکردنى گشت ڕایەڵکانى کۆمەڵگا لەجومگە هەستیارەکانى بڕیاردان ، لەدەستورى ڕێکخراوەیى خۆیدا بێجگە لەبازنە ڕایەڵەشى دروستکرد ، بەو ئامانجەى کەسانى شارەزاو تێکنۆکرات لەڕایەڵە جیاوازەکانى کۆمەڵگا بگەنە جڤاتى گشتى و جڤاتى نیشتمانى ، هەڵبەتە ئەمە لەکۆمەڵگایەکى تەندروستدا زۆر بەجێیە ، بەڵام لەکۆمەڵگایەکى وەک ئێمەدا ( کۆمەڵگاى پاش زەبر ) کەنەخۆشى (من –  الانا  ) ego تێیدا باوە ( زاڵە ) سەرکەوتوونابێت ، ئەگەر بەردەوام لەهەوڵدانەبین بۆ پەروەردەکردنى عەقڵیەت و هزرو فیکرى کۆمەڵگا لەدژى عەقڵیەتى  (من –  الانا  ) ego .

 بەپێچەوانەى نیازى بزوتنەوەکە کەنەیوویست ئەزموونى ڕێکخراوە دیموکراتیەکانى یەکێتى نیشتمانى دووبارەبکاتەوە و ڕایەڵەى کۆمەڵگا سەرلەبەرى بشێوێنێت و ڕێکخراوێکى پیشەیى کارتۆنى  دروست بکات  ڕایەڵەکانى ئەکتیڤ کرد بەڵام لەزاڵبوونى عەقڵیەتى  (من – الانا  )  ego بەسەر هەندێک لەئەندامەکانى  کێشەو گیروگرفتی چاوەڕوان نەکراوى لێکەوتەوە ، هەریەک لەم ڕایەڵانە بەتەنیا بیرى لەبەرژەوەندى تەسکى ڕایەڵەکەى خۆى ئەکردەوە لەبرى ئەوەى بەهەمان سۆز داواى مافى ڕایەڵەکانى دى بکات ، هەڵبەتە ڕزگاربوون عەقڵیەتى  ((من –  الانا ))  ego لەشەوڕۆژێکدا نایەتەدى ، بەڵکو کاتێکى دوورو درێژى ئەوێت تابگەینە ئەو ئاستەى گشت ڕایەڵەکان بەیەک چاو سەیربکەین  .

یەکێک لەکێشەکانى ترى گۆڕان کلتورى تۆران بوو ! ، هەڵبەتە جێى خۆیەتى لێرەدا جیاوازى بکەین لەنێوان تۆران وازهێنانى سروشتى پشتبەستن بەبنەماى عەقڵى و فیکرى ، لەگەڵ ڕێزو حورمەتم بۆ وازهێنانى شاراوە و ئاشکراى بەشێک لەئەندامانى گۆران پشتبەستن بەبنەماى عەقڵى و فیکرى ئەمە مافێکى ئاسایى مرۆڤەوشایەنى ڕێزگرتنە ، بەڵام کلتورى تۆران لەهیچ قاموسێکى سیاسى تەندروستدا بوونى نەبووە  بێجگەلە کۆمەڵگاى پاش زەبرى وەک ئێمە ؟  ئەمە جۆرێکە لەفشارى ناعەقڵانى و نامرۆڤایەتى لەسەرکۆى پرۆسەسیاسیەکە بەمەبەستى بەدیهێنان و گەیشتن بەرژەوەندى تەسکى تایبەت و هەرەشەکردن بەگواستنەوەى سەنگەر بۆلاى نەیارو دژەکان ، بەپێى بیروبۆچوونى گۆران سیاسەتکردن لەناو بزوتنەوەکە کارێکى خۆڕسکى خۆبەخشە پێویست بەفشارو تۆرانى ئەم ئەو ناکات مادام بەرژەوەندى گشتی مەبەستە ،ئەوەى ئەتۆرێ بابتۆرێ پێویست ناکات بەپێدانى پلەوپۆست ئاشتبکرێتەوە ، نەبوونى ئەو جۆرەکەسانە لەبەرژەوەندى بزوتنەوەکەیە نەک بوونیان ، لەگشت دونیا وازهێنان پرۆسەیەکى سروشتییەو مافێکى ئاسایى مرۆڤە بەڵام تۆران و فشارخستنە سەرکۆى پرۆسەکە بەمەبەستى بەرژەوەندى تایبەت و پۆست وەرگرتن کارێکى نائاسایى و ناتەندروستە ! ، هەڵبەتە کلتورى تۆران و ئاشتکردنەوە  کات و توانایەکى  زۆرى بزوتنەوەکەى بەفیرۆداو بزوتنەوەکەى سەرقاڵکرد بەچارەسەرکردنى کیشەى لابەلاکان وەک پرسەهەستیارەکان .

بوونى کلتورى ئەو پەرگیڕیى (هزرى زیادەڕۆیى ) لەکۆمەڵگاى کوردى و دزەکردنى بۆناو بزوتنەوەکە بینین و بۆچوون و شیکردنەوەى ڕوداوەکانى بەچاوى ( ڕەش و سپى ، ڕاست و هەڵە ) لاى ئەندامە باڵاکانى بەهێزکرد ، لەو دوو ئەگەرە زیاتر هیچیان نەئەبینى ، ئەم خەسلەتەش والەمرۆڤەکان ئەکات کێشەکان بەشێوەیەکى فرەهەستیارى و بەخودى وەربگرن بەئاسانى بتۆرێن ، لەبۆچون و بیروڕاى خۆیان هەڵبگەڕێنەوە لەترسى لەدەستدانى خەونەکانیان ، ئەمەش کلتورێکى دى هێنایەکایەوە ( کلتورى وازهێنان و سەنگەر گواستنەوە لەسەر بنەماى بەرژەوەندى تایبەت ) تائەوکاتەى خۆت لەبزوتنەوەکەى کارەکان ڕاست و بەجێن کەوازت هێنا هەڵەو نابەجێن وەلەهەوڵى گواستنەوەى سەنگەریت ، بەبۆچوونى من ئەمە بەشێکە لەکلتورى زیادەڕۆیى و ئەوپەڕگیرى  .

 ئەبوو بزوتنەوەى گۆڕان ڕۆڵێکى کاریگەرتری هەبوایە لەپەروەردەکردنى عەقڵیەت و هزرو فیکرى کۆمەڵگاو خوڵقاندنى نەوەیەکى ئاسایى بوێرى جێگیر نەک دروستکردنى پاڵەوانى پەڕۆ یا کارتۆنى ناجێگیر، وڵات بەخەڵکى ئاسایى بوێر ئەڕوات بەڕێوە نەک بەپاڵەوان  ( تاکى ئاسایى ئەو تاکە بوێرەیە پیرۆزکردنى ژیان و بەها مرۆڤایەتیەکان ئەخوازێت لەپێناو ژیانێکى شکۆمەندى بەختەوەى هێمن و ئارام دوور لەتوندو تیژى ، ئەو تاکە بەلایەوە گرنگ نییە کێ سەرۆکە یاخود چ حیزبێک لەدەسەڵاتدایە ،  گرنگ ئەوەیە وەک مرۆڤ بژی  وە لەکەسیش قبوڵناکات مافە ڕەواکانى پێشێل بکات تەنانەت لەلایەن دەسەڵاتدارە موقەدەسەکانیشەوە بەڵام ئەم تاکە بوێرە ڕێز لەخودى ئادەمیزادو بەهامرۆڤایەتیەکان ئەگرێت و سوکایەتیان پێناکات ) .

هەرچەندە بزوتنەوەى گۆڕان لەخەمى دروستکردنى نەوەیەکى بووێرى ئازاو چاونەترس بوو بەڵام لەبەر ئەوەى هەردوو چەمکى بوێرى و چەمکى ڕێزگرتن لەمرۆڤ و بەها مرۆڤایەتیەکانى تێکەڵ بەیەککرد ،  بەشێوەیەکى ناڕاستەوخۆ ڕۆڵى یارمەتیدەرى بینى لەسووککردنى نوخبەو گۆڕینى کۆمەڵگا بەرەو جەنگەڵستان واتا بەشێوەیەکى ناڕاستەوخۆ بەپشتگوێخستنى پەروەردەکردنى کۆمەڵگا خەونەکانى یەکێتى پارتى هێنایەدى . 

لەکۆمەڵگاى تەندروستدا شتێک نییە بەناوى دوژمن واتا نەکەسایەتى نەپارتى سیاسى ناونانرێن  بەدوژمن ، ئەوە کارە دزێوەکانە دوژمنى کۆمەڵگایە ؟ ، لەسەر ئەو بنەمایەى بزوتنەوەى گۆڕان ( جموجۆڵێکى سیاسى فیکرى مەدەنی نوێیە دژبەقوڵکردنەوەى ئایدۆلوجیا جیاوازەکان ، ئامانجى پێکەوە ژیانى کۆمەڵایەتى و شارستانى هێمن و ئارامە لەسەر بنەماى پێشکەشکردنى خزمەتگوزاری یەکسان بۆگشت کۆمەڵگا  )  نابێت دوژمنى هەبێت ، بەواتایەکى ڕوون و ئاشکراتر هیچ مرۆڤ و پارتێکى سیاسى بەدوژمنى خۆى نازانێت ، بەڵکو ئەوە کارە دزێوەکانە دوژمنى گۆڕانە  نەک حیزب وکەسایەتیەکان ، کەسایەتى مرۆڤ و پارتەسیاسیەکان لەگۆڕانکارى بەردەوامدان بۆیە ئەشێ ئەوەى ئەمرۆکارى خراپ بکات سبەینێ کارى باشبکات وەبەپێچەوانەوە ، لەسەر ئەم بنەمایە بزوتنەوەى گۆڕان لەسەر کارە دزێوەکان دێتەدەنگ ئەگەر زۆرینەیەک یاخود کەمینەیەکى ناوخۆشى بیکات  . بەڵام حیزبەدەسەڵاتدارەکانى ترى کوردستان بەتایبەتى یەکێتى و پارتى هەموو جوڵانەوەیەک دژى بەرژەوەندى تایبەتى دەسەڵاتدارە ڕاستەقینە نادیارەکانى کوردستان بەدوژمنى خۆیان دەزانن بۆیە هەمووکات لەهەوڵدابوون بۆ قۆزینەوەى هەلێک بۆ سوککردن و ڕیسواکردنى بزوتنەوەى گۆڕان ، لەسەرەتاى چوونە ناودەسەڵاتەوە یەکێتى پارتى لەهەلێک ئەگەڕان بۆ زڕاندنى ناوبانگى بزوتنەوەکە لەلاى خەڵکى تاڕادەیەک کەسانیک لەبزوتنەوەکە خەونەکانى یەکێتى پارتیان هێنایەدى بەڵام سوککردنى پەرلەمان و دەرکردنى وەزیرەکانى گۆڕان بەوشێوە نائاسایى و نایاساییە پرۆسەیەکى بەئاگاهێنەرەوە بوو بۆ بزوتنەوەکەو ڕاستکردنەوەى ئاڕاستەى خەباتى  .

بە کلیکێک لەسەر سمبولەکانی خوارەوە ، ئەم بابەتە دەگات بەهاوڕێکانت