نەوزادى موهەندیس: دیاردەى کۆچکردن و لێکەوتە ئەرێنى و نەرێنیەکانى لەسەر کۆمەڵگاى کوردەوارى.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی
• ندیاردەى کۆچکردنى مرۆڤەکان مێژوویەکى دێرینى هەیە و زۆرجاران هۆکارەکان مرۆڤنخۆى بوون و هەندێکجاریش هۆکارە سروشتیەکان پاڵنەربوون.
• نکۆچکردن بریتیە لە گواستنەوەى کەسێک یان کۆمەڵە کەسێک لە وڵاتى خۆیەوە بۆ وڵاتێکى تر یان ناوچەیەک بۆ ناوچەیەکى هەمان وڵات، بەمەبەستى مانەوەى کاتى یان هەمیشەیى و وەرگرتنى ڕەگەزنامەى ئەو وڵاتە.
گەلێک هۆکار هەن کە دەبنە هۆى سەرهەڵدانى کۆچکردن لەوانە:
1. سیاسى: بەهۆى ململانێ سیاسیەکانەوە و ناجێگیرى سیاسى لەوڵاتدا.و هەڵاتن لە کوشتن و بڕین و قاتوقڕکردن و جینۆسایدکردن.
2. ئابورى: بەهۆى هەژارى و برسێتى و نەبوونى کار و خۆشگوزەرانى و بێکاریەوە .
3. ئەمنى: بەهۆى جەنگ و کاولکارى و بوونى پشێوى لە وڵاتدا.
4. کۆمەڵایەتى: بەهۆى کێشە و ناکۆکیە کۆمەڵایەتیەکان لەنێوان هۆز و ناوچە جیاوازەکان. و گەڕان بەدواى خۆشگوزەرانى و ئارامى لەڕووى خوێندن و پەروەردە و تەندروستى و خزمەتگوزاریەکانەوە.
5. ئاینى: بەهۆى ململانێ ئاینى و مەزهەبە جیاوازەکانەوە.
6. ژینگەیى: بەهۆى کارەساتە سروشتیەکانەوە وەک گڕکانەکان و بومەلەرزە و سووتانى دارستان و لافاو و… هتد.
جا دیاردەى کۆچکردن دوو جۆرهۆکارى سەرەکى هەیە کە بریتین لە:
1. کۆچ بەهۆکارى ناچارى و دەرکردن: بەهۆى نەبوونى خزمەتگوزارى و نەبونى ئەمن و ئاسایش و بوونى هەژارى و جەنگ و کاولکاریەکان و برسێتى و… هتد.
2. کۆچ بەهۆکارى ڕاکێشان: بەهۆى ڕاکێشانى هاوڵاتیان بۆ وڵاتێکى تر لەبەر بوونى ئیشوکار و دامەزراندن و بەرزى ئاستى ژیان و بوونى خزمەتگوزاریەکان و سەقامگیرى ئەمن و ئاسایش و جێگیرى سیاسى و… هتد.
جا کۆچکردنیش زۆر جۆرى هەیە وەک:
1. کۆچى کیشوەر بڕ: لە کیشوەرێک بۆ کیشوەرێکى تر وەک لە ئاسیاو ئەفریقیاوە بۆ ئەوروپا و ئەمریکا و… هتد.
2. کۆچى ناوخۆیى: لەچوارچێوەى یەک وڵاتدا وەک ئەوەى لە عێراقدا ڕوویدا لە قۆناغى شەڕى ناوخۆیى شیعە و سونە و دواتریش داعش کە ژمارەیەکى زۆرى عەرەب کۆچیان کردە هەرێمى کوردستان.
3. کۆچ لە گوندەوە بۆ ناو شارو شارۆچکە و شارە گەورەکان: بەهۆکارى نەبوونى ئیشوکار و هەژارى و نەبوونى خزمەتگوزاریەکان لەناوخۆى یەک وڵاتدا وەک ئەوەى لەدواى ڕاپەڕینى ساڵى 1991وە ڕوویدا لە هەرێمى کوردستان و گەلێک وڵاتى تریش.
4. کۆچى زۆرەملێ: کە دەسەڵات پیادەى دەکات بە بیانوى سیاسى و ئەمنى و ئابورى وەک ئەوەى لەلایەن ڕژێمى بەعسى ێدامیەوە پیادەى دەکرد لەژێر ناوى ئەنفال و کیمیاویباران و تەعریب و تەبعیس و تەهجیر و لە ئێستاشدا دەسەڵاتدارە شیعە مەزهەبەکان بەهۆکارى ئاینى و مەزهەبى شیعەوە پیادەى دەکات لەناوچە سونى و کوردەکاندا.
5. کۆچى پێویست یان ناچارى: بەهۆى برسێتى و هەژارى و نەخۆشى و پەتا و جەنگەوە.
6. کۆچى گەڕانەوە: گەڕانەوە بۆ وڵات و نشینگەى خۆ.
7. کۆچى وەرزانە: بەهۆى بوونى ئیشوکارى بیناسازى یان کشتوکاڵى یان گەشتوگوزارى لەوەرزە جیاوازەکاندا.
بەم شێوەیە دیاردەى کۆچ تایبەت نیە بە کیشوەرێک یان ناوچەیەک یان وڵات و کۆمەڵگایەکى دیاریکراو و لە ئێستادا بۆتە دیاردەیەکى جیهانى و مەترسى و هەڕەشەشى دروستکردوە بۆ سەر کۆمەڵگا پێشکەوتوو و خۆشگوزەرانەکانى وەکو ئەوروپا و ئەمریکا و وڵاتانى پێشکەوتوو. بەهەمان شێوەش بۆتە کارتێکى فشار بۆ هەڕەشەکردن و نەرمى نواندن و دەسکەوتنى دەسکەوت و پاراستنى بەرژەوەندیەکان وەکو ئەوەى کە تورکیا دژ بە وڵاتانى ئەوروپا پیادەى دەکات لە کردنەوەى سنورەکانى و ڕۆیشتنى ژمارەیەکى بێشومارى کۆچبەران بەرەو ئەوروپا کە دەبنە فشارێکى سیاسى و ئابورى و کۆمەڵایەتى بۆ سەر ئەو کۆمەڵگایانە. ئەوەتا تەنها لە ساڵى 2017دا ڕێکخراوى کۆچى نێودەوڵەتى 285 ملیۆن کۆچبەرى تۆمار کردوە و ساڵانەش زیاتر دەکات.
کۆچ هەر لایەنى ڕەش و خراپ و نەرێنى نیە، بەڵکو لەبەرامبەریشدا سوود و قازانجیشى هەیە لە ڕووى ئابورى و کۆمەڵایەتى و کەلتوریەوە، چونکە دەبێتە هۆکارى:
• دەسکەوتنى هێزى کارى هەرزان.
• تێکەڵاوبونى کەلتور و دابونەریتە جیاوازەکان و شارستانێتیەکانى گەلان.
• بەهەمان شێوە کۆچ ئاسەوار و کاریگەرى باش و خراپى هەیە بۆ سەر ئەو کۆمەڵگایانەى بۆى دەچن و لەهەمان کاتیشدا بۆ ئەو کۆمەڵگایانەى کە لێوەشى کۆچ دەکەن وەک:
ئاسەوارە باشەکان لەسەر ئەو وڵاتەى کۆچى بۆدەکرێت:
1. هەمەجۆربوونى کەلتور و دەوڵەمەندبوونى.
2. نەهێشتنى یان کەمکردنەوەى بۆشایى لە بوونى هێزى کاردا.
3. کەمبونەوەى کرێى کار کەمتر لە کرێى کرێکارى خۆماڵى.
ئاسەوارە خراپەکانى:
1. بەرزبونەوەى خزمەتگوزاریەکانى تەندروستى و خوێندن و پەروەردەییەکان.
2. قەرەباڵغى دانیشتوان دروستدەبێت.
3. جیاوازى کەلتور و ڕۆشنبیرى لەنێو کۆمەڵگادا.
کاریگەریە باش وخراپەکان لەسەر ئەو کۆمەڵگایانەى کە کۆچى لێوەدەکرێت:
کاریگەریە باشەکان:
1. گەڕانەوەى پارە و داهات بۆ ناو وڵات.
کەمبونەوەى فشار لەسەر سەروەت و سامانى وڵات و ئیشوکار.
2. گەڕانەوەى کۆچبەران بەتوانا و شارەزایى زیاتر و فێربوونى زمانى بیانى تر.
کاریگەرییە خراپەکانى:
1. کەمبونەوەى دەستى کار.
2. بەجێهێشتنى خێزان و منداڵ و لێکهەڵوەشاندنى خێزانەکان.
3. کۆچى تواناکان و مێشکە داهێنەر و زیرەکەکانى وڵات.
بەم شێوەیە دیاردەى کۆچ لێکەوتەى باش و خراپى هەیە و کۆمەڵگاى کوردەواریش لەهەموان زیاتر گیرۆدەى ئەم دیاردەیە بووە، هەر لەکۆنەوە تا ئێستاش بەهۆى ئەوەى کە کورد و کوردستان بۆ سەد ساڵ زیاترە دابەش و داگیرکراوە و بەسەر 4 وڵاتى سەردەستى تورکیا و ئێران و عێراق و سوریادا و هەمیشە لە جەنگێکى بەردەوامى ڕەوا و مقاوەمەتکردندا بوە لە بوون و مان و نەمانى شوناس و مێژوو و جوگرافیاکەى و دابونەریت و ڕەسەنایەتیەکەى.بۆیە هەمیشە کەوتۆتە بەر هەڕەشەى کوشتن و بڕین و بەزۆرەملێ کۆچپێکردن لە ناوچەیەک بۆ ناوچەیەکى تر و هەموو کارەساتەکانى ئەنفال و کیمیاویباران و ڕاگواستنەکان و جینۆسایدەکان و سووتماککردنى خاک و سووتاندنى ڕەز و باخ و دارستان و لەوەڕگا و وشکردنى سەرچاوەکانى ئاو و وێران و کاولکردنى گوند و شارۆچەکان و… هتد. هەموانیان پاڵنەرى سیاسى و ئەمنى و کۆمەڵایەتى و ئابوریان لە پشتەوە بوە.
ئەوەى لە ئێستاشدا و لەسەردەمى دەسەڵاتى حکومەتى هەرێمى خۆماڵیشدا ڕوودەدات هەمان هۆکارە سیاسى و ئابورى و ئەمنى و کۆمەڵایەتیەکانى لە پشتەوەیە و ئەو گەنج و توانا و خێزانانەى کە خۆیان دەکەنە خۆراکى ماسى و دەریاکان و دارستان و مەترسیەکان هەموانیان بەشى هەرە زۆریان ڕاکردن و هەڵاتنە لەو دۆخە سیاسى و ئابورى و ئەمنیە ناجێگیرەى کە زۆرجاران بەدەستکردى دەسەڵاتداران دروستبوون و بونەتە مایەى بێزارى و توڕەبون و زویربوون و سەرهەڵگرتن و بەجێهێشتنى خاکى وڵات و خێزان و زایەنگاکانى خۆیان.
بۆیە ئەرکى حکومەتى هەرێمى کوردستانە سەرەڕاى هەموو ئاستەنگ و ئاڵنگاریەکان هەوڵى جدى بدات بۆ نەهێشتنى هۆکارەکانى کۆچى گەنجان بۆ دەرەوەى وڵات لەڕێگەى جێگیرى سیاسى و ئابورى و ئەمنى و ڕەخساندنى هەلى کار و نەهێشتنى برسێتى و هەژارى و بێکارى و چەوساندنەوە و بێڕێزیکردن و نەهێشتنى نایەکسانى و گەندەڵى و… هتد. بۆیە گەر ئەم هەنگاوانە هەڵنەنرێن ئەوا ئایندەى کۆمەڵگاى کوردەواریمان لەم هەرێمەدا دەکەوێتە بەر هەڕەشەیەکى جدیەوە لەلایەک بەهۆى کۆچى گەنجانى کورد بۆ هەندەران و لەلایەکى تریشەوە کۆچى هاوڵاتیانى عەرەبى باشوور و ناوەڕاستى عێراق بۆ هەرێم و نیشتەجێبوون و بوون بەخاوەنى موڵک و ماڵ و مانەوەى هەمیشەییان، کە ئەمەش بۆخۆى ئەنفال و تەعریب و تەهجیرکردنێکى هێواش و لەسەرخۆ و دەستکردى حکومەتى هەرێم خۆیەتى کە سەد ساڵە خەباتى کوردایەتى لەدژى ئەم سیاسەتە دوژمنکارانەى داگیرکارانى کورد و کوردستان دەکرێت. دەریایەک خوێن و فرمێسکى لە پێناودا ڕژاوە.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی