بوکێ لەگەڵ تۆمە، خەسو گوێت لێبێ. تێگەیشتنێک لەسەر جەنگی ئۆکرانیا.

عوسمان عومەر

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

ئامادەکردن و وەرگێڕانى/ عوسمان عومەر
ئەو پەندە کوردیە رێک بەسەر بابەتى نێوانى ڕووسیا و ئۆکرانیا یەکانگیر دەبێ. زۆر کەس لەسەر ئەم بابەتە شیکارى و لێکدانەوەیان نوسىوە، بەلام لە راستى دا گرژى و ئالۆزى ئۆکرانیا پەیوەندى بە ئۆکرانیاوە نییە، بەلکو پەیوەستە بە ئەڵمانەکانەوە و بەتایبەت هێلى لولەکێشى نێوان ئەلمانیاو رووسیاوە هەیە، پێى دەوترێ (نۆڕد ستریم 2)تاکە بابەتێک لەم ماوەیە جەخت کردنەوەیە یەپوەندى بەو بریارەوە هەیە کە ئەلمانیا دەیدات و کاریگەرى بەسەر هەموانەوە دەبێت بۆچى و چۆن؟ ئەوەش (مایک ویتنى) روونى دەکاتەوە. بەرژەوەندى گشتى ویلایەتە یەکگرتوەکان کە ئیمە لەپێناوى دا چەندین چەنگمان بینى لەم چەند سەدەیە لەوانە یەکەم جەنگى جیهانى و دووەم جەنگى جیهانى و تەنانەت جەنگى ساردیش, ئەویش پەیوەندى نێوان رووسیاو ئەلمانیا بوو. چونکە ئەو دوو وولاتە گەر یەکبگرن هەردوکیان دەبنە تاکە هێز کە هەرەشەبن بۆ سەرمان و ئەوەى پێویستە نەهێلدرێ ئەوە بەئەنجام بگات. بەپێى لێدوانى جۆرج فریدمان سەرۆکى جێبەجێکارى کۆمپانیاى (سراتفۆڕ)لەبەرامبەر ئەنجومەنى شیکاگۆ بۆ کاروبارى دەرەوە. لێرەوە پێویستە لەو کێشەیە تێبگەین بۆچى و چۆن؟ کە واشنتۆن ئەو لولە کێشیەى (نۆڕد ستریم 2) دەبێتە هەرەشە بۆ سەر بەرژەوەندیەکانى و ئەولەویەتى لە ئەوروپا و هیچ هەلێکى بەفیرۆ نەداوە تا کۆسپ و تەگەرە بخاتە بەردەم ئەو پرۆژەیەو لەگەڵ ئەوەش (نۆڕد ستریم2)بەردەوامە لەبەرەو پێش چونى, ئامادەبونى تەنها ئەوەى ماوە رێکخەرە ئەلمانەکان کۆتا ڕاستاندنى بۆ بکەن و کردارى گەیشتنى گازى رووسى بۆ سەرتاسەرى ئەوروپا و تەنانەت ماڵ کۆمپانیاکانیش لە ئەڵمانیا دەبنە سەرچاوەیەکى ووزەى پاک و بێ خەرجى زۆر، لەو بارودۆخە روسیا بەهۆى غازەکەیەوە دەبێتە خاوەن داهاتێکى باش و سودى بۆ هەردوولاش دەبێ.
بێگومان تەنها هەر هێلى لولە کیشى گازەکە نییە، بەلکو ئیدارەى سیاسى ئەمریکیەکان بەوە دلخۆش نین, ناشیانەوێ ئەلمانیا پشت بەگازى سروشتى رووس ببەستێ، چونکە پەیوەندى بازرگانى متمانە دروست دەکات و کارى بازرگانى فرواوانتر دەکات. تا گەرمى پەیوەندیەکان زیاتر بێ، زۆر ئاستەنگى بازرگانى لەنێوان هەردوو وولات دا نامێنێ و هەندێ رێکارو مەرج سوکتر دەکرێ. بوارى گەشت و گوزار ووبونیادێکى ئاسایشى نوێ لەنێوان هەردوو ولات دا دێتە ئاراوە. گەر ئەلمانیا و روسیا دوو دەولەتى دۆست و هاوبەشى بازرگانى بن پێویستى بەبنکە سەربازیەکان و سیستەمى رۆکیتى و چەکى ئەمەریکى گرانبەها نابێ تەنانەت پێویستى بەپەیمانى باکورى ئەتلەسیش نابێ و پێویستى بەو گوژمە ووزەیەش نابێ بە دۆلارى ئەمەریکى یا پشتگیرى بودجەى ساڵانەى دارایی و تەنانەت هەرچى کارى بازرگانییە راستەوخۆ لەنێوانیان دا بەدراوى هەردوو ولات جێبەجێ دەکرێ ئەمەش هۆکار دەبێ بۆ دابەزینى نرخى دۆلار و دەبێتە هێزێکى گەورەى ئابورى نێوان هەردوولا, ئەمانەى ئاماژەى پێدرا هۆکارى سەرەکیش کە بایدن و ئیدارەکەى دژى پرۆژەى (نۆرد ستریم ٢) وەستاونەتەوە نەک تەنها بەچاوى پرۆژەیەک سەیرى بکەن، بەلکو وەک پەنجەرەىەکى ئایندەیی سەیر دەکرێ و هۆکارى نزیک بونەوەى ئایندەیی ئەورپا و ئاسیا سەیر دەکرێ وەک ناوچەیەکى بازرگانى ئازاد و گەورە هێزى ئالوگۆرى بازرگانى گەشەکردوو لەوبارودۆخەش ویلایەتە یەکگرتوەکان دوردەخرێتەوە وتوشى بێئومیدى دەبێتەوە. ئەوپەیوەندیە گەرم و توندو تۆلەى نێوان ڕوسیا و ئەلمانیا دیاریەکى نوی دەبێ بۆ کۆتایی هینانى تاک جەمسەرى کەچەندین ساڵە ویلایەتەکگرتوەکان بەپانى درێژى بەرێوەى دەبات و سەرکردایەتى دەکات و نزیک بونەوەى ئەلمانەکان و روسەکان دەبێتە هۆکارێک بۆ گلۆربونەوەى دەولەتى زلهێز ئەمە هۆکارە سەرەکیەکەیە کە واشنتۆن هەرچى لەتونای دایە بیخاتە گەر بۆ لەناوربردن و پەکخستنى پرۆژەى (نۆرد ستریم 2) و ئەلمانیاش هەر لەپێگەى ئیستاى دا بمێنێتەوە واتە سیاسەتى (فەرق تسد بەکوردى لێکترازاو بن تا لەناو بچن. هەمان سیاسەتى بەریتانیا لەبیستەکانى سەدەى ڕابوردوو بەکارى هێناوە ) لێرەدا ئۆکرانیا چەکى ناوازەو بەردەستى واشنتۆنە بۆ دارماندنى (نۆڕد ستریم٢) و دانانى بەربەستێ لە نێوان ئەلمانیا و روسیا، ئەم ستراتیژە لەلاپەرەى یەکەمى نامێلکەیەکى سیاسەتى دەرەوەى ئەمریکا باسى لێوەکراوە بەناوى (فرق تسد واتە لێک ترازاو بن تا لەناوبچن ) ئەوە بیرۆکەیەکە گوایە روسیا مەترسی ئاسایشى دەبێ لەسەر ئەوروپا و دیانەوێ ئەوە بسەلمێنن کە فلادمیر پۆتین خوین رێژو ئارەزوى خوێن رشتنە و ڕەزا قورسە و ناتوانرێ متمانەى پێبکرێ بەوەش هۆیەکانى ڕاگەیاندنیان وا تێگەیاند کە روسیا دەیەوێ ئۆکرانیا داگیر بکات، ئەوەشیان خستە ڕوو کە رووسیا دواى هەلوەشانەوەى سۆڤیەت هیچ وولاتێکى داگیر نەکردووە و ئەوە ویلایەتە یەکگرتووەکانە چەندین رژێم و دەولەتانى روخاندووە لە زیاتر لە 50 وولات لەهەمان ئەو ماوە زەمەنیە و هەر ویلایەتە یەکگرتوەکانە کە خاوەى 800 بنکەى سەربازىە لەسەرتاسەرى جیهان، بەلام هۆیەکانى ڕاگەیاندن باس لەو ڕوداوە ڕاستەقینانە ناکەن، بەلکو هەموو قورساییان خستۆتە سەر پۆتین کە 100 هەزار سەربازى بە درێژاى سنورى خۆى لەگەل ئۆکرانیا جێگیرکردوە و مەترسى خستۆتە سەر ئەوروپا کە روبەروى شەرێکى خوێناوى بکاتەوە, کیشەو قەیرانێکى جەنگى وا دروست بکات تا روسیا بەرکەنار و لەمەترسەکانى خۆى بپارێزێ و دواتر دابەشکردنى بۆ دەولەتۆکەى بچوک ئامانجەکەش هە روسیا نییە، بەلکو ئەلمانیاش دەگرێتەوە وئەوەش مایکل هدسۆن لە پێگەیەک بلاوى کردۆتەوە کەناوى “The Unz Review” بەناونیشانى دوژمنە ڕاستەقینەکانى ئەمریکا هاوپەیمانە ئەوروپیەکانیەتى تەنها هۆیەک کە دبلۆماسیەتى ئەمەریکى بۆ بەرگرى کرین و فرۆشتن لەنیوان وولاتانى ئەوروپا وابکەن کە روسیا کردەیەکى سەربازى ئەنجام بدات و دواتر بەناوى تۆلەکردنەوە سەروى هەموو بەرژەوندیەکى نیشتیمانى و ئابورییە ئەوەش لەسەر زارى ڤیکتۆریا نۆلاندى توندڕەو جیگرى کاروبارى سیاسى وەزارەتى دەرەوە لەپرێس کۆنفرانسێکى رۆژنامەوانى وەزارەتى دەرەوە دەرىبڕى لە 27 کانونى دووەم و گوتى (گەر ڕوسیا بە هەر ڕێگایەک ئۆکرانیا داگیربکات (نۆڕدستریم ٢)بەرەو پێش ناچێ)رەش و سپى دەرکەوت و تیمى بایدن دەیانەوێ هانى ڕوسیا بدرێ کە کردەیەکى سەربازى ئەنجام بدات تا نۆرد ستریم 2 هەلبوەشێننەوە ئەمەش جۆرێکە لە ووروژاندن یا هاندانى پۆتین تا هێزەکانى بنێرێتە سنورەکان و بۆ پارێزگارى لەرووسەکان لەبەشى خۆرهەلاتى ئەو وولاتە واتە گەر پۆتین کەوتە تەڵەکەوە بەرپەچدانەوەى خێراو توندى دەربارە دەکرێ و هۆیەکانى ڕاگەیاندنیش ئەوە بەدەستدرێژى تەواوى دەژمێرن بۆ سەر تەواوى ئەوروپا و هەموو سەرکردەکانى جیهان رەخنە لە پۆتین دەگرن و بەهێتلەرى نوێ ناوى دەبەن ئەمەش بەکورتى ستراتیژیەتى واشتنۆنە. بەوەش ئەرکى سیاسى سەرشانى ڕاوێژکارى ئەلمانى ئۆلاف شۆلز قورس محاڵ دەبێ گەر ئاماژە بە نۆرد ستریم 2 بکات و رەزامەندى لەسەر دەربڕێ. واشنتۆن واتەواتێکى جەنگى ئیعلامى هیستیرى و دەزگا راگەیاندنەکانى تێگەیاندووە کە هەڵلایەکى لەسەر دروست بکەن، چونکە واشنتۆن دژى ئەو پرۆژەیەیە.
لێرەدا ڕەنگبێ خوینەرى بەرێز پرسیار بکات بۆچى لەکاتێکى ئەمساڵ بایدن فشارەکانى لەرێگەى کۆنگریسەوە هیچ سزایەکى نوێى بۆئەو پرۆژەیە نەڕاستاند؟ چونکە سیاسەتى ناوخۆیی ئەلمانیا وەستاندنى وێستگەتایبەتیەکانى ووزەى ئەتۆمى خۆى ڕاگرت، چونکە پێویستى بەگازى سروشتى هەیە تا قەرەبوى کەمى ووزە بکاتەوە. هەروەها هەرەشە ئابوریەکان کۆسپێک دەبێ بەنسبەت ئەلمانەکان و بە دەست تێوەردانى بیانى لەقەلەمى دەدەن. لێرەدا هاوولاتى ئاسایی ئەلمانى پرسیار دەکات بۆچى ویلایەتە یەکگرتوەکان دەست وەردەداتە ئەو بریارانەى سەبارەت ووزە؟ واشنتۆن پێویستەگرنگى بەکاروبارى تایبەتى خۆى بدات ودورە دەست بێ لەئیش وکارى ئیمە ئەوە ئەو وەڵامەیە کە هەموو کە هەمو کەسێکى ژیر پێشبینى دەکات و زۆربەى گەلى ئەلمانیش پشتگیرى (پرۆژەى نۆردستریم٢ )ن بۆیە ئەمریکیەکان (پلانى ب)یان هێنایە ئارا ئەویش مەترسى دەرەکى تا رێگرى لە ئەلمانیا بکات ئەو هێلە گازیە نەکاتەوە.
رۆژى دووشەمەى رابوردوو سەرۆک بایدن کۆنگرەیەکى رۆژنامەوانى هاوبەشى لە کۆشکى سپى لەگەل ڕاوێژکارى ئەلمانى ئۆلاف شولز ئەنجامداو دەنگە دەنگ و ژاوە ژاو و تا واپیشان بدات کە قەیرانێک هەیە ئەوەش بۆ فشار خستنە سەر ڕاوێژکارە ئەلمانیەکە بوو تا پاڵپشتى سیاسەتى واشنتۆن بکات.
یەکێ لە ڕاوێژکارانى ئاژانسى نەتەوەیی بەناوى (جیک سولیڤان) ڕایگەیاند کە هێرشى روسیا لەهەر کاتێک ڕوبدات ڕوودەدات ئەوەش دیارە ئاژانسى بلومبێرگ هەوالێکى ساختەى بلاوکردەوە کە روسیا هێرش دەکاتە سەر ئۆکرانیا, دیارە چۆن واشنتۆن گەمەى کردووە کرملینیش یارى بەوان کردۆتەوەو(سەرۆکى ویلاتە یەکگرتوەکانیش باوەرى بە هەوالە ساختەیە کردوەو رایگەیاند کە پێشبینى هیرشى روس دەکەم بۆسەر ئۆکرانیا) ولەکۆنگرە رۆژنامەوانیەکەى سەرۆک بەروونى خستیە بەرگوێى ڕاوێژکارە ئەلمانیەکەو گوتى گەر روسیا هێرش بکاتە سەر ئۆکرانیا ئەوا نۆرد ستریم٢ نایەتە بوون کەواتە گەیشتینە ئەوەى بلێین کە واشنتۆن بەخۆ نازنێکى پێوە دیار بوو,کە هەندێ هەواڵى چەواشەکارییان بەکارهێنا تا فشار لە ڕاوێژکارى ئەلمانى بکەن و کە لە یاریکەیان تێگەیشت شوڵز رەزامەندى نەدا لە کۆتایی هێنان بە نۆردستریم2 و تەنانەت باسى هێلە لولەکێشى گازەکەشى هەر نەکرد. بایدن وا تێگەیشت دەتوانى سەرۆکى گەورەترین ئابورى بخاتە ژێر ڕکیفى خۆیەوە وئەڵمانیاش مکوربونى لەسەربەردەوامى ئەو هێلە هەیەیان دەکەوێتە ژێرکاریگەرى سیاسەت و بەرژەوەندى جیۆ سیاسى شێتانەى واشنتۆن؟ یا ئەلمانیا ڕەزامەند دەبێ بە ڕۆلێکى میحوەرى لە سیستەمى جیهانى نوێ ؟
لەکۆتاییدا هێوادارم بازرگانە سیاسیەکانى هەرێم نەکەونە ژێر کاریگەرى و دنەدانى ئیردۆغانى دژە کورد هەلنەخەلەتین و بگەونە ناو ئەوگەمە نێودەولەتیەوە، چونکە گەلەکەمان بەرگەى ناگرێ و با بەعەقلانیەت بیر لەداهاتوى ئەم هەرێمە بکرێتەوەو چیتر قەریرانى وەک دواى ریفراندۆمى بۆ نەهێنرێتە پێش.

بۆ ئەم بابەتە سودم لەدەقە ئینگلیزیەى The Unz Review و دەقى عەرەبیەکەى 180Post