بورهان شێخ رەئوف : عێراق لە نێوان عوسمانى و سەفەویدا .
دەوڵەتى عوسمانى ئەو ئیمبراتۆریەتە ئیسلامى یە بوو ، کە عوسمانى کوڕى ئەرتغرەل دایمەزراند کە نزیکەى 600 ساڵ فەرمانڕەوایى کردوە بە دیارى کراوى لە 29 / یولیوى 1299. ز تاوەکو 29 / ئوکتۆبەرى 1923. ز
دەوڵەتى عوسمانى لە هەردوو سەدەى شانزەهەم و حەڤدەهەمدا گەیشتە ئەوپەڕى تواناو هێزى خۆى و بە شێوەیەک کەفراوان بوونى قەڵەمڕەویەکەى بەشێکى فراوانى هەرسێ کیشوەرە کۆنەکەى جیهان ئاسیاو ئەوروپاو ئەفریقیا کە بە دیاری کراوى کە ئاسییاى بچوک و بەشێکى گەورەى باشورى ڕۆژهەڵاتى ئەوروپاو رۆژئاواى ئاسیاو باکورى ئەفریقیا گرتەوە .
دەوڵەتى عوسمانى لە سەردەمى فەرمانڕەوایى سوڵتان سەلیم ى یەکەم ( قانونى) (1520_1566) بووبە هێزێکى گەورەو بەتوانا لە هەردووبوارى سەربازى و سیاسیەوە کە پایتەختەکە قوستەنتینیە بوو کە بوو بە ئەڵقەیەکى بە یەکگەیشتن لە نێوان ئەوروپاى مەسیحى و ڕۆژهەڵاتى ئیسلامیدا کەبەسەردەمى زێڕینى خەلافەتى عوسمانى دەناسرێت ،بەڵام لەم بەروارە بە دواوە ئیمبراتۆریەتەکە تووشى داتەپین و پووکانەوەهات وکە زۆریک لە ماڵو دەسەڵاتەکانى لە دەستدا .
لە بەرامبەریشدا سەفەوى ئەو دەوڵەتە بوو کەلە سەدەى شانزەهەمى زاینیدا لە سەر دەستى شاه ئیسماعیلى سەفەوى ڕاگەیەنرا و تەبریز وەکو پایتەختى دەوڵەتەکە دیاریکرا و خۆیشى وەکو یەکەم پاشاى دەوڵەتەکەى ناساند و ئاینزاى شیعەى کرد بە ئاینى فەرمى دەوڵەتەکەى هەرچەندە هەندێ سەرچاوە دەڵێن سێ یەکى ئێران ئەوکات لەسەر ئایینزاى سونە بوون ، هەروەها دەیشى گووت کە بە ڕەچەڵەک دەچێتەوە سەر ئیمامى على کوڕى ئەبوتالیب چوارەم خەلیفەى ئیسلام و لە ئالوبەیتى پێغەمبەرى ئیسلامە ( د.خ ) ، هەروەها ئەمەو ڕاگەیاندنى ئاینزاى شیعە وەکو ئایینى فەرمى ووڵات هانى زۆر خەڵک وتاقمى دا ببنە شیعە هەرچەندە سونیش بوون لەوانە ئیمام موحەمەد کوڕى ئیسماعیل دامەزرینەرى تاقمى نیعمەتوڵاهى بڕیاریاندا ببنە شیعە لەگەڵ سەرکەوتنى سەفەویەکان بۆ دەسەڵات .
ئەوەى سەرەوە پێناساندنێکى زۆر کورتى هەردوو دەوڵەتى سەفەوى و عوسمانى بوون کە ناکۆکى دیارو گەورەى نێوانیان مەسەلەى ئاینزایى شیعەو سونەیە و کە دەوڵەتى عوسمانى زۆر لە پێش دەوڵەتى سەفەویەوە دامەزرێنراوەو کەپەیڕەو لە ئاینزاى سونە دەکات و نزیکەى چوارسەدە زیاترە دروستبوونى دەوڵەتێک کە پەیڕەو لە ئاینزایەکى تر کە شیعەى دوانزە ئیمامیە بکات بە مەترسى بۆ سەر هەژمون و دەستەڵاتى خۆى دەزانێت بە تایبەتى لە ناوچەى ئەنازۆڵ ، بۆیە سوڵتان بایەزیدى دووەم لە ساڵى 1502 . ز هەستا بە دوورخستنەوە هەندێک شیعە بۆ دەرەوەى ئەنازۆڵ و هەروەها لە ساڵى 1514 . ز سوڵتان سەلیم سەرکردایەتى شەڕى چاڵدێرانى بە ناوبانگى کرد لە نێوان هەردوو ئیمبراتۆریەتدا کە فارسەکان بۆیەکەمجار تۆپخانەیان بەکارهێنا بەرامبە ر زۆرى ژمارەى سوپاى عوسمانى بەڵام لە ئاکامدا شا ئیسماعیلى سەفەوى شکاو پایتەختەکەى داگیرکرا تاوەکو ساڵى 1602 لە ژێر دەستەڵاتى عوسمانیدا مایەوە ، ئەم شکستەى چاڵدێران بۆ ئیسماعیل سەرلێشێواویەکى گەورەو لەدەستدانى ئەو متمانە بوو کە بە هێزەکانى قزڵباشى هەبوو ،
ئەمانەو بێجگە لەوشەڕانەى تر کە لەگەڵ ئۆزبەک وزۆر شوێنى تر کراون من نامەوێت بچمە ناو درێژەى بابەتەکانیەوە چونکە مەبەستى نووسینەکەى من نین و من دەمەوێت بە کورتى ئەو شەڕوناکۆکیانەى ئەوان لەسەر خاکى عێراق و کوردستان ر ِوویانداوە بخەمە ڕوو .
عوسمانیەکان و سەفەویەکان بۆ زیاتر لە 150 ساڵ لە سەر خاکى عێراق شەڕیان کردووە و شا ئیسماعیلى سەفەوى لە ساڵى 1509 ز بەغدادى داگیرکرد ولەساڵى 1534ز دا سوڵتان سەلیمى یەکەمى عوسمانى بەغدادى لە سەفەویەکان سەندەوە ، دواتر لە چەند هەڵمەتێکى تردا لە ساڵى 1623 ز جارێکى تر سەفەویەکان دەستیان بەسەر بەغدادا گرتەوە ، جارێکى تر سوڵتان مورادى چوارەم بەغدادى لە ژێر دەستیان دەرهێناوە لەساڵى 1638 ز ، تا دواتر پەیماننامەى قەسرى شیرین واژۆ کرا بۆ دیاریکردن سنور لە نێوان هەردوو ووڵاتدا لە ساڵى 1639ز ئەو سنورەى کە کوردستانیان دوولەت کرد تا ئێستە ش هەرماوە لەباکورى رۆژئاواى ئێران و باشوورى رۆژهەڵاتى تورکیا.
ئەمێستا وا نزیک دەبینەوە لە سەدەیەک لە دواى ڕووخانى دەوڵەتى عوسمانى و 288 ساڵ لە ڕووخانى دەوڵەتى سەفەوى دەبینین ئەو دەوڵەتانە ئێستا واتە ئێران وتورکیا جارێکى تر بەڵام لە سەردەمێکى تردا زۆر جیاواز لەوەى جاران سەر لەنوێ خۆیان بە هەمان بیرو بۆچوون و باکگراوندى مێژوویى خۆیانەوە سازداوەتەوە بۆ زیندوو کردنەوەى سەروەرى یەکانى ڕابردوویان .
ئێران ئێستا کارەکتەرێکى گرنگى ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوینەوە کلیلى زۆریک لە کێشەکانى ناوچەکەى لایە بەبێ پرس وڕاى ئەوان لە عێراق و سوریاو لوبنان و یەمەن و بەحرێن و تەنانەت ئەفغانستان و شوێنانى تریش هیچ گۆرانکارى و کابینەکانى حکومەتیش پێک نایەن !!! و لە هەوڵى بە دەستهێنانى وزەى ئەتۆمیشدان و گەورەترین کەنارەکانى کەنداویش لە ژێر دەستەڵاتى ئەواندایە . خاوەنى سەدان ڕۆکێتى دوور هاوێژەو هەمان ئایدیۆلۆجى جارانى شیعە پەیڕەو دەکات .
تورکیاش کە ئەمێستا جێنیشینى شەرعى دەوڵەتى عوسمانیە لە دواى ساڵى 2001 ەوە پارتى داد وگەشەپێدان کە باکگراوندێکى ئیسلامى هەیە و بە نیو عوسمانى واتە عوسمانیە تازەکان بەناوبانگە براوەى یەکەمى هەڵبژاردنەکانەو بە تەنیا کابینەى وەزارى پێک دەهێنێت کە ئەمە شتێکە ساڵانێکى دوورو درێژە لە تورکیادا هیچ حزبێک بە تەنیا کابینەى حکومى پێ پێکنەهێنراوە ، ئەمانیش بە ئاشکرا باس لە قووڵایى ستراتیجى ئیسلامى خۆیان دەکەن و نایشارنەوە کە بە تەماى زیندووکردنەوەى سەروەریەکانى ڕابردوویانن و لە هەوڵى بە هێزکردنى پێگەى خۆیانن لە ووڵاتانى ناوچەکەدا .
ئێرانیش لە چەند رۆژى ڕابردوودا لە زارى یەکێک لە ڕاوێژکارانى سەرۆک کۆمارەوە باس لە ئیمبراتۆریەتى ئێرانى وپایتەختەکەى بەغداد بێت دەکات و رۆژنامەیەکى تریان باسى یەکگرتنى عێراق و ئێران دەکات .
بۆیە دواى هەموو ئەو ڕووداو گۆڕانکاریانە سەرکردەکانى عێراق چى بە خەڵکى عێراق دەڵێن ؟ دواى نزیکەى سەدەیەک لە سەربەخۆیى عێراق جارێکى تر عێراق دەکەنەوە بە گۆرەپانى یەکلایى کردنەوەى کێشەو ناکۆکیە مێژووییەکانى ناوچەکە و لە کاتێکدا عێراق ووڵاتێکى دەوڵەمەندو پڕلە کانزاو سەرچاوەى سرووشتى و خاکێکى بە پیت بۆ کشتوکال و سروشتێکى دڵڕفێن بۆ گەشتو گوزارو بوونى مەزارو شوێنە پیرۆزەکانى تر بۆ گەشتو گوزارى ئایینى ….. تد .
ئایا دەکرێت عێراق بەو هەمووتوانا مرۆیى و سرووشتیانەوە ببیتە پاشکۆى ووڵاتانێک کە لە خۆى بێتواناترو کێشەدارترن ؟ .
ئەى ڕۆڵى کورد چی دەبێت لە ئاوا بارودۆخێکدا ؟ ئەگەر ئەمڕۆ بەسەر هەردوولاى کێشەکەدا بەشبووین هەریەکەى بەلاى لایەکدا ڕاى بکێشێت ناکرێت ئەمرۆ سووود لە پەیوەندیەکان وەربگیرێت بۆ تێگەیاندنى دۆستەکانیان بۆ ئەوەى کورد مەترسى نیە بۆ سەر کەس و فاکتەرى سەقامگیر ى و ئاشتیە لە ناوچەکەدا و لە سەد ساڵى ڕابردوودا قوربانى پلە یەکى کێشەو ململانێکانى ناوچەکەیە .
