عوسمان عومەر: سەر هەڵدانی ساسۆن/ بەشى دووەم و کۆتایی.

عوسمان عومەر

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

ژەنەڕاڵ ئیحسان نورى پاشا باس لەو ماوەیە دەکات لە پەرتوکى شۆڕشى ئاگرى ل: 124 دەلێت: خەباتى گەلى کورد بۆ وەدەست هێنانى مافە ڕەواکانى لەزۆر ناوچەى کوردستان بەردەوامى هەبوو, تێکۆشەرانى کورد بەردەوام دژى زولم و زۆردارى سوپاى تورک دەبونەوە لەهەرشوێنێک هەلکەوتایە جەزرەبەى سوپاى داگیرکەرییان دەدا, تەنانەت دواى هەرەسهێنانى شۆرشەکانیش ئەوانە لەخەباتى نەتەوایەتى بەردەوام بوون.
ساڵى 1932 هێزە کەمالیستەکان، هەولیاندا ناوچەکە لەخەلکى کورد چۆل بکات. بیتورکێنێ(تتریک), سەبارەت بەو بابەتە قەدرى جەمیل پاشا دەلێت: کاتێ حکومەتى کەمالیستەکان هەستیان کرد بڕیارى لێبوردنى گشتى ساڵى 1928 بۆتە هۆى هێوربونەوەى کورد, لەئایارى ساڵى 1932دواى شۆرشى ئارارات یاسایەکى دەرکرد، تێیدا هاتبوو کە کورد ڕاگوێزرێ و لەبرى ئەوان تورک لەناوچەکانیان نیشتە جێبکرێت، لەیاساکەدا ووشەى کورد نەهاتبوو. ئەم یاسایە لە ڕۆژنامەى ملییەتى ئەستەمبول ژمارە 2237 ى 5ى ئایارى سالى 1932 بلاوکراوەتەوە, لەدژى ئەویاسایە کۆمەڵەى خۆیبون بانگەوازێکى بۆ خەلکى کوردستان بڵاوکردەوە، داواى بەرەنگارى و بەردەوام بوون لەسەرخەبات لە 16ى حوزەیرانى ساڵى 1932 دەلێت: دڵنیابن گەر شۆرشى چەکدارى لەوولات بەرپا ببێت، ئەفسەران و ڕۆشنبیران بەشدارى تێدا دەکەن و خەباتى شەرەفمەندانە بەهەموو هێزو توانامان، خۆتان دەزانن ڕزگارکردنى وولات و گەل و نەتەوەکەمان پێویستى بەشۆرشى چەکدارى هەیە. بۆزانیارى کۆمەلەى خوێبون ساڵى 1927 لە لوبنان لە شارۆچکەى بحمدون لەلایەن ئەمیر جەلادەت بەدرخانەوە دامەزراوە، ئەوەش بۆ کۆکردنەوەو رێکخستنى هێزو تواناکانى کورد بووە.
بەیاننامەى لیژنەى مەرکەزى خۆێبوون 17ى حوزەیرانى 1932. بەلام بەداخەوە ئەم هەوڵى یەکخستنى هێزو توانایانە محەمەدعەلى یونس فریاى نەکەوت، بەهۆى کۆچى دوایی عەبدوالرحمانى براى کە سەرکردەو بیرمەندى ئەو جوڵانەوەیەى کەوتە دەست. لەدواى بەیاننامەى خۆیبون و یاساى ڕاگواستن و بەتورک کردن دوبارە شەڕو پێکادان لە نێوان شۆڕشگێرانى ساسۆن و سوپاى کەمالیستەکان سەرى هەلدایەوەو هێزەکانى سوپاى تورک هەوڵى داگیرکردنى شاخەکەیان دەدا، واتە قۆناغى دووەمى سەرهەلدانى ساسۆن بوو.. دیسانەوە سوپاى تورک کەوتە سوتاندن و ڕوخاندنى گوندەکان و ترس و تۆقاندنى خەلکەکە، واتە سیاسەتى خاکى سوتاو و چۆڵکراو، بۆیە خانەوادەى محەمەد عەلى یونس، ژن و مناڵ و پیرپەکەوتەکان ڕەوانەى سوریا بکەن. ئەوەى دەمەوێ لێرەدا باسى بکەم، قارەمانیەتى کچێکى محەمەد ئاغا بەناوى ڕەندەخان، شانبەشانى پیاوانى تێکۆشەر ماوەتەوە بۆ بەرگرى لەخاک و وولاتەکەى، چۆن لەشۆڕشەکانى هەرچوار پارچەى کوردستان شان بەشانى برا پێشمەرگەکانیان دەچەنگن، لەباکورو خۆرهەلات خۆرئاوا.
ژنانى کورد لەسەردەمانى زوودا, یا لە ئەمارەتەکان هەندێکیان خاوەن پێگەى بەهێز بوون, زۆر لەژنانى ئەو سەردەمە ناو و ناوبانگیان پەیدا کردووە وەک خانزانى میرى سۆران, عادیلەخانم و حەپسەخانى نەقیب و… تاد. لەو چیرۆکانەى کە ژنانى کورد لەبەرەنگارى دوژمنانى کورد لەسەر خاکەکەیان کردویانە بەرامبەر دەولەتى عوسمانى/ ڕەندە خانى کچى محەمەد عەلى یونس لە ڕێبەڕانى سەرهەلدانى چیای ساسۆن لەیەکێ لەداستانەکان ئەو سەرهەلدانەدا لە هێڵى پێشەوە پێشەنگایەتى شەڕدەکات و هاوشانى کەسوکارى و پیاوانى کورد دەجەنگێ. بەلام لەو شەرەدا بەبریندارى بەدیلى دەکەوێتە دەستى سوپاى عوسمانى, فەرماندەى لەشکرى عوسمانیەکان بەجوانى و قارەکانیەتى ڕەندەخان سەرسام دەبێت، بەهەر نرخێک بێ دەست درێژى بکاتە سەریی، وەک پێشەى هەمیشەیی لەشکرى عوسمانیەکان لەکاتى شەردا. لەوکاتەدا ڕەندەخان پێى دەڵێت: من دیلم و لەتواناتاندایە هەرچى ڕەفتارى ناشیرین و خراپە لەگەڵم ئەنجامى بدەن، بەلام ناتوانم لەسەر خاکى ماڵە باوانم خۆم بەدەستەوە بدەم، گەر لەوسنورە دەست درێژیم بکەنە سەر ئەوا خۆم دەکوژم. فەرماندەى لەشکرى عوسمانیەکان پێى دەلێت: سنورى خاکى مالە باوانى تۆ کوێیە؟ لەوەڵام دا ڕەندەخان دەلێت: چەمى باتمان، سنورى ئێمەیە، تۆ دەتوانى لەوپەرى پردى مالابات ببیە خاوەنى من. دواى ئەوەى فەرماندەکەى لەشکرى عوسمانى ئەوە قبوڵ دەکات، هەتا پردى مالابات دەچن, لەوى ڕەندخان دەلێت: دەمەوێ بۆ دواین جار لەخاکى مالە باوانم بڕوانم داوا دەکات بچێتە سەر پردەکە ڕەندەخان بەو بیانوەوە، دەچێتە سەر پردى مالابات و خۆى هەڵدەداتە ناوچەمى باتمان و خۆى لەدەستى داگیرکەران ڕزگار دەکات، ئەم داسانەى رەندەخان کە ئامادەنەبوو خۆى ڕادەستى دوژمن بکات، پاکیزەیی خۆى بە سروشت سپارد. لەناو ئەدیب و ستران بێژى ئەو سەردەمە جێى خۆى کردۆتەوە باسکراوە. نمونەى ڕەندەخان وەک کچێکى تێکۆشەر لەهەر چوارپارچەى کوردستان زیندووەو بەشەرەف و توانایان بەشەرەف و سەربەرزى بەرگرى لەخاک ونیشتمان و پاکىزەیی خۆیان دەکەن.
ساڵ 1935 هەریەک لە دەروێش عەلى یونس و هەردوو کوڕەکانى محەمەد عەلى یونس، بەناوەکانى نەصرەلدین و محەمەد عەلى کوڕى محەمەد ئاغا و چەندین کەسایەتى دیکە گەیشتنە قامشلوى سوریا تا لەگەڵ ئەندامانى کۆمەڵەى خۆیبون و سەرکردەکانى جەزیرە، تا هاوکارى ساسۆن بکرێ. بەلام بەداخەوە تەنها بەڵێنى سەرزارەکى و دەست بەتاڵیان پێدان, هەرچەندە محەمەد عەلى کوڕى محەمەد عەلى یونس، پەیوەندى بەدەسەلاتدارایەتى سامى فەرەنسیەوە کرد لەبەیروت تا هاوکاریى شۆڕشگێرانى ساسۆن بکەن. هەرچەندە بەلێنى پێدابون هاوکاریان دەکەن، بەلام بەهۆى نزێک بونەوەى فەرەنسیەکان لەگەڵ تورکەکان ساڵى 1936 بەلێنەکانیان نەبردەسەر و لەڕێگاى گەرانەوەى لەسوریاوە بۆ تورکیا دەروێش و کوڕەکەى بەناوى نەصرالدین و ئەوانەى لەگەڵیان بوون، بەدەستى جاشەکان و سوپاى تورکیا هەمویان کوژران. بەهۆى ئەم بارودۆخەسەختەى ڕووى دابوو، تەنها ڕێگە لەبەردەم سەرکردەى شۆڕش عەبدوالرحمان ئاغا و هاوەلانى کشانەوە بوو بەرەو سوریا، دواى ئەوەى زۆربەى بڕا و کەسوکارى ڕەشەکوژی کران و تەنانەت سەریشیان دەبڕین. ئەوانەى مابونەوە گەیشتنە قامشلو لەبەهارى ساڵى 1937، بەلام عەبدوالرحمان ئاغا بەبریارى فەرەنسیەکان دوورخرایەوە بۆ دیمەشق، وەک سەرجەم ئەندامانى کۆمەڵەى خۆیبون, لە دیمەشق پەیوەندیەکانى لەگەڵ کەسایەتە کوردەکان بەردەوام بوو، لە پێش هەمویانەوە جەلادەت بەدرخان و عەلى ئاغا زولفۆ و بنەمالەى جەمیل پاشاو دکتۆر ئەحمەد زازا و مەمدوح سەلیم بەگ وانلى و عوسمان سەبرى و…تاد.
عوسمان سەبرى خۆی فێرى خوێندنەوەو نوسینى کوردى لاتینى کردو چەند ووتارێکى لە گۆڤارى هاوارو ڕوناهى بلاو کردەوە. دواى دووساڵ لەنیشتەجێ بوونی زۆرەملێ دەسەڵاتدارانى فەرەنسى، رێگەیان پێدا بگەڕێتەوە بۆ ناوچەى جەزیرە و زلفۆ ئاغا ئەرز و ئاوى 3 گوندى لەجەزیرە پێبەخشین، بەناوەکانى مەعشوق و قەترانیەو باباسیە ساڵى 1956. عەبدوالرحمن ئاغا کۆچى دوایی کردو لە گوندى دوگرى نزیک قامشلو نێژرا و ئەوەش کۆتایی ترژیدى سەرهەلدان یا شۆرشى ساسۆن کۆتایی هات کە تا ئێستا کەم باسى لێوەکراوە لەگەڵ ئەو هەموو قارەمانیەتى و ئازایەتى و بەرەنگارى سوپایەکى درندەى وەک سوپاى کەمالیستە ڕەگەز پەرستەکان.
لەچەند سەرچاوەیەکەوە ئامادەم کردووە.