یوسف ئیسماعیل: ڕەخنە، یان سووکایەتی.
نووسەر:- چیڕۆکنووس و ڕەخنەگری ئەدەبی، لە پاڵ ئەوانەوە بابەتی لێکۆڵینەوە، فیکری و فەلسەفە لەنێو دەقەکانیدا بەرچاو دەکرێن، ساڵانە کتێبە تازەکان لە بواری: ڕۆمان و چیرۆک،...Read more
هونەری ڕەخنەی بنیاتنەر
پەروەردەکردنی گەشەکردن و باشتربوون ڕەخنە ئامرازێکی سەرەکییە بۆ گەشەکردنی کەسی و پیشەیی، ڕێگە بە تاکەکان دەدات فیدباک و تێڕوانینێکی بەنرخ لەسەر کار یان کردارەکانیان وەربگرن. بەڵام جیاوازییەکی ڕوون لە نێوان ڕەخنەی بنیاتنەردا هەیە، کە ئامانجی پەروەردەکردنی گەشەکردن و باشتربوونە، لەگەڵ جنێودان، کە جگە لە بچووککردنەوە، یان سووککردنەوە هیچ ئامانجێکی تریان نییە. ڕەخنەی بنیاتنەر بریتییە لە پێشکەشکردنی پێشنیاری تایبەت و کرداریی بۆ باشترکردن، لە هەمان کاتدا هێشتا دان بە خاڵە بەهێزەکان و هەوڵەکانی تاکدا بنێین. تیشک دەخاتە سەر هەڵسەنگاندنی بابەتیانە بۆ ئەدای کەسێک، یان هەڵسوکەوتی کەسێک. ئەمەش وا دەکات بتوانێت بوارەکانی گەشەپێدان دەستنیشان بکات و دەستکاری پێویست بکات. لە لایەکی ترەوە جنێودان لە هیچ توخمێکی بنیاتنەر دوورە و مەیلیان بۆ تێکدانی متمانە و خۆبەگەورەزانینی وەرگر هەیە. توانای جیاکردنەوەی ئەم دووانە، نەک تەنها بۆ ئەو تاکانەی ڕەخنە دەگەیەنن، بەڵکو بۆ ئەوانەی ڕەخنە وەردەگرن زۆر گرنگە، چونکە ڕێگە بە ژینگەیەکی لەبارتر دەدات بۆ گەشەکردن و باشتربوون.
هێزی وشەکان
تێگەیشتن لە کاریگەری و دەرئەنجامەکانی سووکایەتی، زۆرجار ڕەخنە و سووکایەتی بە شێوەیەکی گۆڕاو بەکاردەهێنرێن، بەڵام جیاوازییەکی چارەنووسساز لە نێوان ئەو دووانەدا هەیە. لە کاتێکدا کە ڕەخنە ئامانجی پێشکەشکردنی فیدباکێکی بنیاتنەر و دروستکردنی گەشەی کەسییە، بەڵام سووکایەتیکردن بە پلەی یەکەم مەبەست لێی بچووککردنەوە و زیانگەیاندنە بە ئامانجەکە. سووکایەتیکردن خاوەنی هێزێکی سروشتییە بۆ تووشکردنی ئازاری سۆزداری و دەروونی، کە دەتوانێت لێکەوتەی درێژخایەنی لەسەر خۆبەگەورەزانین و خۆشگوزەرانی گشتی تاک هەبێت. کاریگەری سووکایەتییەکان لە ساتەوەختی دەستبەجێی گەیاندنیان زیاترە، زۆرجار لە نائاگاییدا دەنگ دەداتەوە و کاریگەری لەسەر خۆبینین و ڕەفتاری مرۆڤ دەبێت. دەرئەنجامەکانی سووکایەتیکردن دەتوانن بە شێوازی جۆراوجۆر دەربکەون، وەک کەمبوونەوەی متمانە بەخۆبوون، زیادبوونی گومان لەخۆبوون، تەنانەت پەرەسەندنی کێشەکانی تەندروستی دەروونی وەک دڵەڕاوکێ و خەمۆکی. زۆر گرنگە دان بەو هێزەدا بنێین کە وشەکان هەڵیدەگرن و وریایی لە قسەکردنماندا بەکاربهێنین بۆ ئەوەی زیان بە بەردەوامی نەبین و بەشداری نەکەین لەو نەرێنییە گشتییەی کە دەتوانێت کۆمەڵگا بگرێتەوە.
هێڵی وردی نێوان ڕەخنە و سوکایەتی
دەستنیشانکردنی سنوورەکان بۆ ئەوەی سنوورەکانی نێوان ڕەخنە و سووکایەتی دەستنیشان بکەین، گرنگە لە جیاوازییە بنەڕەتییەکانی نێوان ئەو دووانە تێبگەین. ڕەخنە پێکهاتەیەکی جەوهەری گوتاری فیکرییە و وەک ئامرازێک بۆ گەشەکردن و باشتربوون کاردەکات. هەڵسەنگاندن و شیکاری بیرۆکە، کردار، یان کارەکان لەخۆدەگرێت، بە ئامانجی پێشکەشکردنی فیدباکێکی بنیاتنەر کە گەشەپێدان پەروەردە دەکات. لە لایەکی دیکەوە، سووکایەتیکردن بۆ سووککردن، توڕەکردن، یان بچووککردنەوەی تاکێک یان کارەکەی داڕێژراوە. جنێودان مەبەستی یارمەتیدانی وەرگرەکە نییە بۆ گەشەکردن یان باشتربوون، بەڵکو لەبری ئەوە ئامانجی ئازاردان یان دابەزینیە. بەم پێیە هێڵی وردی نێوان ڕەخنە و سووکایەتیکردن لە مەبەستەکانی پشت وشەکانی بەکارهێنراو و شێوازی گەیاندن و ڕێزگرتن یان نەبوونی بنەڕەتییە کە بەرامبەر بە بابەتەکە نیشان دەدرێن. ڕەخنەی ڕاستەقینە هەوڵدەدات بەشداری گفتوگۆیەکی ڕێزدار و مانادار بکات، لە کاتێکدا سووکایەتی بە شێوەیەکی گشتی لە شوێنی نەرێنی یان دوژمنایەتی کەسییەوە سەرهەڵدەدات. بۆیە زۆر گرنگە لە کاتی پێشکەشکردنی فیدباکدا، ئیختیاری و حوکمدانی ڕەچاوکردن بەکاربهێنین، دڵنیابین لەوەی کە قسەکانمان دەکەونە ناو کایەی ڕەخنەی بنیاتنەرەوە نەک ڕوو لە کایەی سووکایەتیکردن بکەین.
ڕۆڵی ڕەخنە لە گەشەپێدانی کەسی و پیشەیی:
ڕەخنە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە هەردوو گەشەپێدانی کەسی و پیشەیی، وەک کاتالیستێک بۆ گەشەکردن و باشتربوون. لە کاتێکدا ڕەنگە هەندێک ڕەخنە وەک سووکایەتی، یان هێرشکردنە سەر تواناکانی مرۆڤ هەست پێبکەن، بەڵام گرنگە دان بەوەدا بنێن کە ڕەخنەی بنیاتنەر بۆ سووککردن، یان بچووککردنەوە نییە، بەڵکو زیاتر بۆ پێشکەشکردنی فیدباکێکی بەنرخە کە دەتوانێت ببێتە هۆی باشترکردنی خۆ و سەرکەوتنی زیاتر. لە چوارچێوەیەکی کەسیدا، ڕەخنە ڕێگە بە تاکەکان دەدات بیر لە کردار و ڕەفتار و هەڵبژاردنەکانیان بکەنەوە، ئەمەش یارمەتیدەرە لە خۆئاگابوون و گەشەکردنی کەسی. بە هەمان شێوە لە ژینگەیەکی پیشەییدا، ڕەخنەی بنیاتنەر دەتوانێت یارمەتی کارمەندان بدات کە بوارەکانی باشترکردن دەستنیشان بکەن، لێهاتووییەکانیان بەهێز بکەن و ئەدای گشتییان بەرز بکەنەوە. بە کراوەیی بەرامبەر ڕەخنە و چالاکانە داوای فیدباک، تاکەکان دەتوانن بەردەوام فێربن و گەشە بکەن، لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی سەرکەوتنی زیاتر لە هەردوو بواری کەسی و پیشەییدا.
لە ئازارەوە بۆ چاکبوونەوە:
زاڵبوون بەسەر کاریگەرییە سۆزدارییەکانی سووکایەتیکردن بۆ ئەوەی لە ئازارەوە بگوازرێتەوە بۆ چاکبوونەوە و زاڵبوون بەسەر کاریگەرییە سۆزدارییەکانی سووکایەتیکردندا، دەبێت تاکەکان چالاکانە بەشداری بکەن لە خۆڕاگری و پراکتیزەکانی چاودێریکردنی خۆ:
یەکەم/ گرنگە مەبەستی پشت ئەو سووکایەتیانە بناسین و تێبگەین کە زۆرجار ڕەنگدانەوەی نائەمنی و مەسەلە کەسییەکانی ئەو کەسەیە کە دەیگەیەنێت. ناوەکیکردنی ئەم ڕوانگەیە یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی سووکایەتیکردن و ڕێگریکردن لە دزەکردنە ناو بەهای مرۆڤ. دووەم/ چاندنی بەزەیی بەخۆبوون لە پرۆسەی چاکبوونەوەدا زۆر گرنگە. پێشکەشکردنی میهرەبانی و تێگەیشتن و لێبوردن بۆ خۆت ڕێگە بە تاکەکان دەدات کە تەحەدای قسەکردنی نەرێنی خۆیان بکەن و دووپاتکردنەوەی ئەرێنی جێگەی بگرنەوە. هەروەها تەرخانکردنی کات بۆ چالاکییەکانی چاودێریکردنی خۆت وەک بەشداریکردن لە خولیاکان، مەشقکردنی وردبینی، یان داوای پشتگیری لە کەسانی خۆشەویست دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە گەشتی چاکبوونەوەدا. سەرەڕای ئەوەش، داوای یارمەتی پیشەیی لە چارەسەرکەران، یان ڕاوێژکاران کە پسپۆڕن لە خۆشگوزەرانی سۆزداریدا دەتوانێت میکانیزمی ڕووبەڕووبوونەوەی کاریگەر بۆ تاکەکان دابین بکات بۆ گەشتکردن بە کاریگەرییە بەردەوامەکانی سووکایەتیکردن. مرۆڤ بە بەشداریکردنی ئاگادارانە لەم کارانەدا، دەتوانێت خۆی بەهێز بکات بۆ ئەوەی لە سەرووی ئەو گێژاوە سۆزدارییەوە بەرزبێتەوە کە بەهۆی سووکایەتییەوە دروست دەبێت و دەست بە ڕێگایەک بکات بەرەو چاکبوونەوە و گەشەکردنی کەسی.
گرنگی ڕوانگە
هەڵسەنگاندنی ڕەخنە بە بابەتییەت بۆ ئەوەی بەناو دیمەنی ئاڵۆزی ڕەخنەدا بڕوات، زۆر گرنگە بە بابەتگەراییەوە لێی نزیک ببینەوە و ڕوانگەی جیاواز لەبەرچاو بگرین. زۆرجار ڕەخنەگران تێڕوانین و دیدگای بەنرخ پێشکەش دەکەن کە دەتوانن یارمەتی تاکەکان بدەن گەشە بکەن و باشتر بن. بەڵام زۆر گرنگە لەبیرمان بێت کە هەموو ڕەخنەکان بنیاتنەر، یان دادپەروەرانە نین. هەڵسەنگاندنی ڕەخنە بە بابەتییەت ڕێگە بە تاکەکان دەدات کە فیدباکە ڕەواکان لە سووکایەتی کەسی یان بۆچوونی لایەنگری جیا بکەنەوە. مرۆڤ بە هەنگاوێک بۆ دواوە و شیکردنەوەی مەبەستی پشت ڕەخنەکان باشتر لەوە تێبگات کە ئایا ڕەگ و ڕیشەی لە نیگەرانی ڕاستەقینەدا هەیە یان تەنها مەبەست لێی ڕووخاندنیانە. سەرەڕای ئەوەش، ڕەچاوکردنی دیدگا جیاوازەکان ڕێگە بە تاکەکان دەدات تێگەیشتنێکی تەواوتر لە دۆخەکە بەدەستبهێنن و دیدگا بەدیلەکان لەبەرچاو بگرن. ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی لێکدانەوەیەکی گشتگیرتر و وردتر بۆ ڕەخنەکان و ڕەچاوکردنی بەرهەمدارتر بۆ خاڵە بەهێز و لاوازەکانی خۆی. لە کۆتاییدا گرنگی دیدگا لە هەڵسەنگاندنی ڕەخنەدا لە توانایدایە بۆ بەرەوپێشبردنی گەشەی کەسی و هاندانی تاکەکان بۆ ئەوەی ببنە وەشانی باشتر لە خۆیان.
سۆشیال میدیا و سەرهەڵدانی سوکایەتی ئۆنلاین
بەدواداچوون بۆ دیوی تاریکی پەیوەندی دیجیتاڵی ڕەخنە، یان سوکایەتی، هێڵەکە لە سەردەمی سۆشیال میدیا و پەیوەندی ئۆنلاین تادێت کاڵ بووەتەوە. لە کاتێکدا ڕەخنە دەتوانێت وەک ئامرازێکی بەنرخ بۆ گەشەکردن و باشتربوون بێت، بەڵام سووکایەتیکردن بە ئۆنلاین باو بووە و بڵاو بووەتەوە. ئەو نادیاربوون و مەودایەی کە کایەی دیجیتاڵی دابینی دەکات، تاکەکانی بوێر کردووە بۆ ئەوەی ڕقاویترین و ئازاربەخشترین بیرکردنەوەکانی خۆیان بەبێ دەرئەنجام دەرببڕن. تەنها بە چەند لێدانی کلیلێک، هێزی بێهێزکردن و بچووککردنەوە و بریندارکردنی ئەوانی دیکە لە سەرووی پەنجەکانمانەوە دانراوە. ئەم بەرزبوونەوەیەی سووکایەتیکردن بە ئۆنلاین، کولتوورێکی ژەهراوی لێکەوتەوە کە هێرشی کەسی و زمانی ڤیترۆلیک بووەتە شتێکی باو. تاکەکان لەبری ئەوەی خەریکی مشتومڕێکی تەندروست و گفتوگۆی بنیاتنەر بن، لە هەوڵێکدا بۆ بێناوبانگکردن و سووککردنی نەیارەکانیان پەنا دەبەنە بەر سووکایەتیکردن. کاریگەری ئەم سووکایەتیانە دەتوانێت دوور مەودا و درێژخایەن بێت، چونکە توانای زیانگەیاندن بە پەیوەندییەکان و خۆبەگەورەزانین و خۆشگوزەرانی دەروونی هەیە. زۆر گرنگە لایەنی تاریکی پەیوەندی دیجیتاڵی بناسین، چونکە لە کۆتاییدا ڕەنگدانەوەی وەرینی هاوسۆزی و بەزەیی و ڕێزگرتنە لە کۆمەڵگادا.
گۆڕینی ڕەخنە بۆ سوودمەندی کەسی:
بەکارهێنانی فیدباک بۆ سەرکەوتن لە کۆتاییدا، زۆر گرنگە دان بە هێزی ڕەخنە و توانای ڕەخنەدا بنرێت بۆ سووتەمەنی گەشەکردن و سەرکەوتنی کەسی. لە کاتێکدا کە ڕەنگە لە سەرەتادا ڕەخنە وەک سووکایەتییەک هەست پێبکرێت، بەڵام تاکەکان دەبێ توانای گۆڕینی فیدباکە نەرێنییەکان بۆ سەرچاوەی پاڵنەر و باشتربوون پەرەپێبدەن. بە وەرگرتنی بیرکردنەوەی گەشەکردن و سەیرکردنی ڕەخنە وەک دەرفەتێک بۆ فێربوون، تاکەکان دەتوانن فیدباکێکی بنیاتنەر لە باوەش بگرن و سوودی لێ وەربگرن بۆ بەرزکردنەوەی لێهاتوویی و زانیاری و ئەدای کارکردنیان. سەرەڕای ئەوەش، پێویستە بە بیرێکی کراوە پەیوەندی بە فیدباکەوە بکرێت، کە ڕێگە بە خۆڕاگری و خۆڕاگری. زۆر گرنگە قبوڵ بکەین کە کەس کامڵ نییە و هەمیشە بوار بۆ باشترکردن دەمێنێتەوە. لە کۆتاییدا، بەکارهێنانی فیدباک بۆ سەرکەوتن ڕێگە بە تاکەکان دەدات کە بەردەوام گەشە بکەن و پەرەبسەنن، ئەمەش توانای تەواوی خۆیان لە هەردوو بواری کەسی و پیشەییدا دەکاتەوە.
نووسەر:- چیڕۆکنووس و ڕەخنەگری ئەدەبی، لە پاڵ ئەوانەوە بابەتی لێکۆڵینەوە، فیکری و فەلسەفە لەنێو دەقەکانیدا بەرچاو دەکرێن، ساڵانە کتێبە تازەکان لە بواری: ڕۆمان و چیرۆک، ناساندن و ڕانانیان بۆ دەکات. هەر بابەتێک لە دەورەی ڕۆمان و چیرۆک و فیکری فەلسەفەیدا بسوڕێتەوە سەرنج و تێبینی بۆ نووسەر و خوێنەران دەخانە ڕوو.