یووسف ئیسماعیل: ئیستێک بەدەم خوێندنەوەی ڕۆمانی نیشتیمانی دووەم.
نووسەر:- چیڕۆکنووس و ڕەخنەگری ئەدەبی، لە پاڵ ئەوانەوە بابەتی لێکۆڵینەوە، فیکری و فەلسەفە لەنێو دەقەکانیدا بەرچاو دەکرێن، ساڵانە کتێبە تازەکان لە بواری: ڕۆمان و چیرۆک،...Read more
کاتێک کە بڕیاری خوێندنەوەی ڕۆمانێکی نوێ و بەرکەوتەی نووسەرێکی نوێ دەبم، خۆم ئامادە دەکەم بۆ بینیی ڕیشەی نووسینی نووسەرەکە. ئایا پێنووسەکەی لە ژانەری ڕۆماندا لەکوێدا زیاتر وورد دەبێتەوە، ئایا نووسەر خۆی وەک چی دەنوێنی لە نووسیندا. کاتێک دەستم بە خوێندەوەی ڕۆمانی نیشتمانی دووەم کرد، من بەر پێنج چەمکی سەرەکی کەوتم ئەوانیش وێنەی شیعری، بەستنەوەی کارەکتەر بەیەکتری، زمانی تۆکمە و زمانی کەلتووری، ئازاری دووری نیشتمان و ئازاری نیشتیمانێکی بێ ناز، بەکارهێنانی چەمکی ئاینی. ئەمانەی من لە ڕۆمانەکەدا بینیم و بەرکەوتم لەگەڵیان هەبوو، بێ کەم و کوڕی نین، من لەگەڵ کردنەوەی دەروازی خوێندنەوەم بۆ ڕۆمانەکە لەوێدا هەست بەوە دەکەیت کە لەکوێدا هەڵەیت. ڕۆمانی نیشتیمانی دووەم لە نووسینی هەرێم حەمە شەریف ـە، ڕۆمانەکە لە 288 لاپەڕەدا کۆکراوەتەوە، دەزگای کولتوور بە چاپی گەیاندوە لە ساڵی 2023.
ڕۆڵی وێنەسازی شیعری:
بەکارهێنانی وێنە شیعریی ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە بەرزکردنەوەی قووڵایی گێڕانەوە و کاریگەریی سۆزداری بەرهەمە ئەدەبییەکان. وێنەسازیی شیعریی ئاماژەیە بۆ تێکەڵکردنی لێهاتووانەی وەسفە زیندوو و ورووژێنەرەکان لە دەقێکدا، ئەمەش ڕێگە بە خوێنەران دەدات چیرۆکەکە لە ئاستێکی زۆر قووڵتر و مانادارتردا ئەزموون بکەن. لە ڕۆمانەکاندا ئەم تەکنیکە وەک ئامرازێکی بەهێز کاردەکات لە دروستکردنی ئەزموونێکی دەوڵەمەندی هەستیاری بۆ خوێنەران، بەو پێیەی کۆمەڵێک ئامێری زمانی وێنەیی وەک مەتافۆر، تەمثیل و کەسایەتیکردن بەکاردەهێنێت. وێنەی شیعریی بە نیگارکێشانی وێنەی زیندوو، خوێنەران لە جیهانی ڕۆمانەکەدا نوقم دەکات، وایان لێدەکات لە ئاستێکی کەسی و سۆزداریتردا پەیوەندییان بە کارەکتەرەکان و ئەزموونەکانیانەوە هەبێت. جگە لەوەش، لە ڕێگەی بەکارهێنانی وردەکارییە هەستیارەکانەوە، وەک بۆنی نانە تازە کوڵاوەکان، یان دەنگی شەپۆلەکانی کەوتنەخوارەوە، نووسەران دەتوانن بە شێوەیەکی کاریگەر کۆمەڵێک هەست و سۆزی بەرفراوان لە خوێنەرەکانیاندا ورووژێنن، لەوانە خۆشی، خەم، ترس، یان نۆستالژیا. لە ئەنجامدا بەکارهێنانی ستراتیجی وێنەی شیعری لە ڕۆمانەکاندا نەک هەر قووڵایی گێڕانەوەی گشتی بەرز دەکاتەوە، بەڵکو کاریگەری سۆزداریش چڕتر دەکاتەوە و ئەزموونی خوێندنەوە زیاتر ناچارکەر و یادگاری و قووڵتر دەکات.
وروژاندنی ئەزموونە هەستیارەکان:
هێزی زمانی وەسفکردن لە دروستکردنی وێنەی زیندوودا یەکێک لە گرنگترین ڕێگاکانی بەکارهێنانی زمانی وەسفکردن لە ئەدەبدا، بەتایبەتی لە ڕۆمانەکاندا، وروژاندنی ئەزموونە هەستیارەکان و دروستکردنی وێنەی زیندووە. ئەم بەکارهێنانی زمانە ڕێگە بە نووسەران دەدات بە ڕاکێشانی هەستەکانیان خوێنەران بگوازنەوە بۆ ناو جیهانی چیرۆکەکە. نووسەران بە وردی هەڵبژاردن و داڕشتنی وشەکان دەتوانن وێنەیەک لە مێشکی خوێنەردا بکێشن، وایان لێبکات هەست بکەن کە تەنیا چاودێر نین، بەڵکو بەشدارێکی چالاکن لە گێڕانەوەکەدا. لە ڕێگەی بەکارهێنانی زمانی وەسفییەوە، نووسەران دەتوانن کارەکتەر و ڕێکخستنەکانیان بە ژیانەوە بهێنن، ئەمەش ڕێگە بە خوێنەران دەدات گوێیان لە دەنگەکان بێت و ڕەنگەکان ببینن و هەست بە پێکهاتەکانی ئەو جیهانە بکەن کە دروستیان کردووە. ئەم هێزەی وێنەسازیی زمانەوانی زۆر گرنگە لە سەرقاڵکردنی خوێنەران لەسەر ئاستێکی قووڵی سۆزداری و نوقمکردنی بە تەواوی لەناو چیرۆکەکەدا. بەبێ بەکارهێنانی زمانی وەسفکەر، ئەدەب ناتوانێت هەمان ئاستی ئەزموونی هەستیاری و وێنەی زیندوو بەدەستبهێنێت، لە کۆتاییدا کاریگەرییەکانی لەسەر خوێنەر کەمدەکاتەوە. بەم شێوەیە زمانی وەسفکردن وەک بەردی بناغەی چیرۆکگێڕانی کاریگەر کاردەکات
هێزی پەیوەندییەکان لەنێو ڕۆمانەکەدا:
شیکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان کارەکتەرەکان لە ڕۆمانەکەدا بەستنەوەی کارەکتەرەکانی ناو ڕۆمانەکە بۆ شیکارییەکی هەمەلایەنە بۆ هێزی پەیوەندییەکان زۆر گرنگە. خوێنەران بە پشکنینی پەیوەندییەکانی نێوان کارەکتەرەکان دەتوانن تێگەیشتنێکی قووڵتر لە بابەت و پاڵنەرە بنەڕەتییەکانی ناو چیرۆکەکە بەدەستبهێنن. زۆرجار پەیوەندییەکانی ناو ڕۆمانێک بڕبڕەی پشتی پڵۆت پێکدەهێنن، تێڕوانینێک بۆ کردار و بڕیارەکانی کارەکتەرەکان دەڕەخسێنن. ئەم پەیوەندیانە دەتوانن لە پەیوەندییە سۆزدارییەکانەوە دەست پێبکەن تا دەگاتە پەیوەندییە خێزانییەکان، هاوڕێیەتی و تەنانەت کارلێکە دژبەرەکان. خوێنەران بە گەڕان بەدوای ئەم پەیوەندییە پێکەوەییانەدا دەتوانن شایەتحاڵی ئەو کاریگەرییە قووڵە بن کە پەیوەندییەکان لەسەر گەشەکردنی کارەکتەرەکان و ڕێڕەوی گشتی گێڕانەوەکە هەیانە. جگە لەوەش ئەم پەیوەندیانە خزمەت بە بەهێزکردنی ئەو تێڕوانینە دەکەن کە مرۆڤەکان بوونەوەرێکی کۆمەڵایەتین، کە بەهۆی پێویستی هاوڕێیەتی و سەربەخۆیی و پەیوەندییە مانادارەکانەوە دەجووڵێنرێن. بۆیە شیکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان کارەکتەرەکانی ناو ڕۆمانەکە چوارچێوەیەکی دەوڵەمەند و ئاڵۆز بۆ لێکۆڵینەوە لە هێزی پەیوەندییەکان و کاریگەرییەکانیان لەسەر هەردوو ئەزموونی تاکەکەسی و دەستەجەمعی دەڕەخسێنێت.
خۆشەویستی و هاوڕێیەتی و خیانەت:
گەڕان بە تۆڕی ئاڵۆزی پەیوەندییەکان لە ڕۆمانەکەدا جگە لە پەیوەندییە ئاڵۆزەکانی نێوان کارەکتەرەکان، ڕۆمانەکە قووڵ دەبێتەوە بۆ ئاڵۆزییەکانی خۆشەویستی و هاوڕێیەتی و خیانەت. بە درێژایی چیرۆکەکە، کارەکتەرە جۆراوجۆرەکان هەست و سۆزێکی چڕ و پڕیان ئەزموون دەکەن و لە ئەنجامی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئەوانی دیکەدا گۆڕانکارییەکی بەرچاویان بەسەردا دێت. لێکۆڵینەوە لە پەیوەندییە قووڵەکان و ململانێکانی نێوان کارەکتەرەکان لە پشکنینی پەیوەندی و ناکۆکی قووڵی نێوان کارەکتەرەکانی ناو ڕۆمانەکەدا، دەردەکەوێت کە پاڵنەرەکانیان بۆ کردار و هەڵبژاردنەکانیان هۆکاری سەرەکین بۆ تێگەیشتن لە پەیوەندییە ئاڵۆزەکانیان.
پەرەسەندنی زمان لە ڕۆماندا:
لە دیالۆگەوە بۆ گێڕانەوە زمان پێکهاتەیەکی بنەڕەتی هەر ڕۆمانێکە، بەو پێیەی وەک ئامرازی سەرەکی پەیوەندی هەم بۆ کارەکتەرەکان و هەم بۆ خوێنەران کاردەکات. بەڵام شێوازی بەکارهێنانی زمان لەناو ڕۆمانەکەدا بە تێپەڕبوونی کات پەرەی سەندووە. لە قۆناغە سەرەتاییەکانی ڕۆمانەکەدا، بە تایبەتی لە ساڵانی پێکهاتنی ژانرەکەدا، دیالۆگ شێوازی باڵادەستی زمان بوو. نووسەرانی وەک جین ئۆستن و چارڵز دیکنز بۆ گەیاندنی بیر و سۆزی کارەکتەرەکانیان زۆر پشتیان بە دیالۆگ بەستبوو، ئەمەش هەستێکی دەستبەجێیی و ئینتیمایان لە نێوان خوێنەر و گێڕانەوەدا دروست دەکرد. لەگەڵ پێگەیشتنی ڕۆمانەکە وەک فۆرمێکی ئەدەبی، نووسەران دەستیان کرد بە تاقیکردنەوەی تەکنیکە جیاوازەکانی گێڕانەوە، ئەمەش بووە هۆی گۆڕانکاری لە دیالۆگەوە بۆ گێڕانەوە. ئەم پەرەسەندنە لە بەکارهێنانی زمان لە ڕۆمانەکەدا نەک هەر ڕەنگدانەوەی گۆڕانی سەلیقە و تەکنیکە ئەدەبییەکانە، بەڵکو ڕێگە بە گەڕانێکی نوانستر لە جیهانی ناوەوەی کارەکتەرەکان و کارکردنی ئاڵۆزی گێڕانەوەکە دەدات. بە شیکردنەوەی ئەم پێشکەوتنەی زمان لە دیالۆگەوە بۆ گێڕانەوە، دەتوانین تێڕوانینێک لە گرنگی زمانی تۆکمە وەک ئامرازێک بۆ گەیاندنی کاریگەرانەی مانا و بەرزکردنەوەی ئەزموونی خوێندنەوەی گشتی بەدەستبهێنین.
پەردەلادان لەسەر هێزی مێتافۆر:
زمان وەک ئامرازێک بۆ تێگەیشتن لە ڕۆماندا، زمان جگە لە توانای وروژاندنی هەستەکان و دروستکردنی وەسفی زیندوو، خاوەنی هێزی گەیاندنی بیرۆکە و هەستە ئاڵۆزەکانە لە ڕێگەی بەکارهێنانی مێتافۆرەوە. مێتافۆرەکان وەک ئامرازێک بۆ تێگەیشتن لە ڕۆمانەکەدا کاردەکەن، چونکە ڕێگە بە خوێنەران دەدەن تێگەیشتنێکی قووڵتر لە کارەکتەرەکان و بابەتەکان و ڕووداوەکان بەدەستبهێنن. مێتافۆرەکان بە بەراوردکردنی شتێک بە شتێکی دیکە، پەیوەندییەکان دەکێشن کە ڕەنگە یەکسەر دیار نەبن، خوێنەران ناچار دەکەن بیرکردنەوەیەکی ڕەخنەگرانە بکەن و لە ئاستێکی قووڵتردا لەگەڵ دەقەکەدا خەریک بن. خوێنەران لە ڕێگەی ئەم مێتافۆرەوە دەتوانن لە سروشتی ڕاستەقینەی دەسەڵاتی ستەمکار و دەرئەنجامەکانی حکومەتێکی سەرتاسەری دەسەڵات تێبگەن. جگە لەوەش، مەتافۆرەکان نووسەران دەتوانن چەمکە ئەبستراکت و ئاڵۆزییە دەروونییەکان بە شێوەیەکی هەستپێکراوتر و پەیوەندیدارتر بگەیەنن. زمان بە بەکارهێنانی مێتافۆرەکان دەبێتە ئامرازێکی گۆڕانکاری، خوێنەران بەناو لابیرینتی ئەزموونی مرۆڤدا دەگوازێتەوە و لە کۆتاییدا، ئەو تێڕوانینە قووڵانەی لەناو ڕۆمانەکەدا چەسپاون، ڕووناک دەکاتەوە.
لە دەرەوەی وشەکان:
لێکۆڵینەوە لە بەکارهێنانی وردی هێماسازی لە زماندا لەناو ڕۆماندا جگە لە بەکارهێنانی زمانی ڕوون و ورد، ڕۆماننووسە سەرکەوتووەکان زۆرجار بەکارهێنانی وردی هێماسازی بەکاردەهێنن بۆ بەرزکردنەوەی قووڵی و دەوڵەمەندی چیرۆکگێڕانەکانیان. سیمبۆلیزم چینێکی مانا زیاد دەکات کە لە لێکدانەوەی وشەیی وشەکان تێدەپەڕێت، پێویستی بە خوێنەران هەیە کە قووڵتر هەڵکەنن و لە ئاستێکی قووڵتردا لەگەڵ دەقەکەدا خەریک بن. ڕۆماننووسان بە هەڵبژاردنی ورد و بونیادنان لە توخمە ڕەمزییەکاندا، دەتوانن هەست و بیرۆکە و بابەتگەلێکی ئاڵۆز بگەیەنن کە ئەگەرنا ڕەنگە بە ڕوونی خستنەڕوویان چالاک بێت. کەواتە هێماسازی لە زماندا لەناو ڕۆمانێکدا ئامرازێکی بەهێز پێشکەش بە نووسەران دەکات بۆ قووڵکردنەوەی گێڕانەوەی خۆیان و وروژاندنی ئەزموونێکی خوێندنەوەی نوانستر و خۆڕاگریتر.
ڕۆڵی فلاشباک لە بەرزکردنەوەی پێکهاتەی گێڕانەوەدا:
شیکارییەک بۆ خراپ بەکارهێنانیان لە ڕۆمانە هاوچەرخەکاندا بەکارهێنانی فلاشباک لە ڕۆمانەکاندا لە مێژە تەکنیکێکە کە نووسەران بەکاریان هێناوە بۆ بەرزکردنەوەی پێکهاتەی گێڕانەوە و دابینکردنی تێگەیشتنێکی قووڵتر لە کارەکتەر یان ڕووداوێک. بەڵام لە ئەدەبیاتی هاوچەرخدا خراپ بەکارهێنانێکی بەرچاو لەم ئامێرە ئەدەبییە هەبووە و لە ئەنجامدا کاریگەری نەرێنی لەسەر کۆی چیرۆکگێڕان دروست بووە.
فلاشباکی نادروست لە ڕۆمانی نیشتیمانی دووەم:
پشکنینی ڕەخنەگرانە بۆ ڕۆمانەکانی هەڵە ڕۆیشتوو یەکێک لە گرنگترین ڕێگاکان کە فلاشباکی نادروست دەتوانێت کاریگەری نەرێنی لەسەر بەشداریکردن و تێگەیشتنی خوێنەر هەبێت، دروستکردنی سەرلێشێواوی و تێکدانی ڕەوتی گێڕانەوەی ڕۆمانێکە. کاتێک نووسەران فلاشباکی هەڵە یان چەواشەکارانە بەکاردەهێنن، ڕەنگە خوێنەران کێشەیان هەبێت بۆ جیاکردنەوەی ڕووداوەکانی ڕابردوو و ئێستا، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەزموونێکی خوێندنەوەی سەرلێشێواو. ئەم سەرلێشێواوییە دەتوانێت ڕێگری بکات لە توانای خوێنەر بۆ شوێنکەوتنی پڵۆت و خۆناساندن لەگەڵ کارەکتەرەکان و لە کۆتاییدا تێگەیشتن لە بابەت و پەیامە گەورەکانی ڕۆمانەکە. جگە لەوەش، فلاشباکی نادروست دەتوانێت ناتەبایی لە وێناکردنی کارەکتەر و ڕووداوەکاندا دروست بکات و متمانەی چیرۆکەکە لەناو ببات. کاریگەری سۆزداری و هزری مەبەستی نووسەر دەتوانێت زۆر کەم ببێتەوە کاتێک خوێنەران بەجێبهێڵرێن و متمانەیان بە گێڕانەوەکە بخەنە ژێر پرسیارەوە. بەم پێیە، بەکارهێنانی فلاشباکی هەڵە لە ڕۆمانێکدا شایەنی لێکۆڵینەوەی ڕەخنەگرانە بۆ ئەوەی لەو ڕێگایانە تێبگەین کە دەتوانن ڕێگری لە بەشداریکردن و تێگەیشتنی خوێنەر بکەن.
هەڵدانەوەی مەتەڵ گێڕانەوە:
لێکۆڵینەوە لە کاریگەرییە نەرێنییەکانی فلاشباکی نەگونجاو لە ڕۆمانە مۆدێرنەکاندا بەکارهێنانی نەگونجاوی فلاشباک لە ڕۆمانە مۆدێرنەکاندا دەتوانێت کاریگەری نەرێنی لەسەر پێکهاتەی گێڕانەوەی گشتی و ئەزموونی خوێنەر هەبێت. کاتێک نووسەرێک فلاشباکەکان لەخۆدەگرێت کە لەگەڵ پڵۆتی سەرەکیدا بە هەڵە یەکدەگرنەوە یان یەکگرتوویییان نییە، ئەوە دەتوانێت ببێتە هۆی سەرلێشێواوی و بێزاری بۆ خوێنەران. مەتەڵەکەی گێڕانەوە قورس دەبێت بۆ هەڵدانەوە، چونکە خوێنەران کێشەیان هەیە بۆ گەشتکردن لە نێوان ڕووداوەکانی ڕابردوو و ئێستادا، زۆرجار بەبێ ئەوەی تێگەیشتنێکی ڕوون لە ئامانج یان پەیوەندیی ئەم فلاشباکانە هەبێت. ئەمەش دەتوانێت ڕەوتی چیرۆکەکە تێکبدات و ڕێگری لە گەشەکردنی کارەکتەرەکان بکات، چونکە خوێنەران ڕەنگە کێشەیان هەبێت بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ کارەکتەرەکان و پاڵنەرەکانیان. سەرەڕای ئەوەش، بەکارهێنانی زیادەڕۆیی یان ناپێویست لە فلاشباکەکان دەتوانێت چیرۆکەکە بەبێ پێویست درێژ بکاتەوە و ببێتە هۆی ئاوسانی و کەمتر تەرکیزکردن. زۆر گرنگە نووسەران لە کاتی بەکارهێنانی فلاشباک لە ڕۆمانەکانیاندا، تێگەیشتن و مەبەستداربوون بەکاربهێنن، دڵنیابن لەوەی کە خزمەت بە ئامانجێک دەکەن و گێڕانەوەکە بەرز دەکەنەوە نەک لێی کەم بکەنەوە.
سەرچاوە:
ڕۆمانی نیشتیمانی دووەم ، چاپی یەکەم 2023
چاپخانەی تاران – دەزگای کولتووە.
نووسەر:- چیڕۆکنووس و ڕەخنەگری ئەدەبی، لە پاڵ ئەوانەوە بابەتی لێکۆڵینەوە، فیکری و فەلسەفە لەنێو دەقەکانیدا بەرچاو دەکرێن، ساڵانە کتێبە تازەکان لە بواری: ڕۆمان و چیرۆک، ناساندن و ڕانانیان بۆ دەکات. هەر بابەتێک لە دەورەی ڕۆمان و چیرۆک و فیکری فەلسەفەیدا بسوڕێتەوە سەرنج و تێبینی بۆ نووسەر و خوێنەران دەخانە ڕوو.
- بابەتەکانی تری یوسف ئیسماعیل
-
یووسف ئیسماعیل: ئەو کارەی لە کۆتایی تەمەندا دەیزانی هەڵەیە.
- -
یووسف ئیسماعیل: سەرکردە بە، سەرۆک مەبە.
- -
یوسف ئیسماعیل: ڕەخنە، یان سووکایەتی.
- All Posts