یووسف ئیسماعیل: سەرکردە بە، سەرۆک مەبە.
نووسەر:- چیڕۆکنووس و ڕەخنەگری ئەدەبی، لە پاڵ ئەوانەوە بابەتی لێکۆڵینەوە، فیکری و فەلسەفە لەنێو دەقەکانیدا بەرچاو دەکرێن، ساڵانە کتێبە تازەکان لە بواری: ڕۆمان و چیرۆک،...Read more
پێشەکی:
لە جیهانی ئەمڕۆدا کە بە خێرایی دەگۆڕێت و ئاڵۆزە، سەرکردایەتی کاریگەر زۆر گرنگە بۆ ئەوەی ڕێکخراوەکان کە گەشە بکەن و سەرکەوتوو بن. لە کاتێکدا زاراوەی “سەرکردە” و “سەرۆک” زۆرجار بە شێوەیەکی گۆڕاو بەکاردەهێنرێن، بەڵام ڕێبازی جیاواز بۆ بەڕێوەبردن و ڕێنماییکردنی تیمێک بەرجەستە دەکەن. سەرکردە ئیلهامبەخشە و پاڵنەرێکە بۆ ئەوانی تر، هاوکاری پەروەردە دەکات و ئەندامانی تیمەکەیان بەهێز دەکات بۆ گەیشتن بە توانا تەواوەکانیان. لە لایەکی دیکەوە سەرۆکێک شێوازێکی بەڕێوەبردن و دەسەڵاتدار لە سەرەوە بۆ خوارەوە دەگرێتەبەر کە پشت بە فەرمان و کۆنترۆڵکردن دەبەستێت. لێرەدا من بەدواداچوون بۆ ئەو سیفەت و ڕەفتارانە دەکەم کە سەرکردە لە سەرۆک جیا دەکەنەوە و دەڵێین سەرکردە بوون، نەک سەرۆک، کلیلی دروستکردنی ژینگەیەکی کارکردنی ئەرێنی و بەرهەمدارە. بە شیکردنەوەی نموونەکانی ژیانی ڕاستەقینە و سوودوەرگرتن لە توێژینەوەی زانستی، ئێمە تیشک دەخەینە سەر سوودەکانی سەرکردایەتی و کەموکوڕیەکانی ڕێبازێکی سەرۆک-سەنتەری، لە کۆتاییدا ئامانجمان ئەوەیە نیشان بدەین کە بۆچی تاک و ڕێکخراوەکان دەبێ سیفەتەکانی سەرکردایەتی لە باوەش بگرن بۆ هاندانی گۆڕانکاری و سەرکەوتنی مانادار.
تێگەیشتن لە سەرکردایەتی:
بۆ ئەوەی بە تەواوی لە چەمکی سەرکردایەتی تێبگەین، زۆر گرنگە جیاوازی بکرێت لە سەرۆکایەتی. سەرۆک بە شێوەیەکی گشتی دەسەڵات بەسەر ژێردەستەکانیدا بەکاردەهێنێت، کردارەکانیان ئاراستە دەکات و چاوەڕوانی پابەندبوون دەکات بەبێ ئەوەی گرنگی بە گەشەکردن، یان گەشەکردنی کەسی بدات. لە بەرامبەردا سەرکردەیەکی ڕاستەقینە ڕێبازێکی جیاواز دەگرێتەبەر. سەرکردە ئیلهامبەخش و پاڵنەرە بۆ تاکەکان بە هاندانی تاکەکان بۆ بەدیهێنانی توانا تەواوەکانیان و پەروەردەکردنی ژینگەیەک کە هاوکاری و داهێنان و گەشەکردنی کەسی بەرەوپێش دەبات. سەرکردایەتی کۆمەڵێک کارامەیی فراوان لەخۆدەگرێت، لەوانە پەیوەندی کاریگەر، هاوسۆزی و توانای بەهێزکردنی ئەوانی دیکە. سەرکردە گەورەکان لە گرنگی دروستکردنی پەیوەندی بەهێز لەگەڵ ئەو کەسانە تێدەگەن کە سەرکردایەتی دەکەن و هەوڵدەدەن دیدێکی هاوبەش دروست بکەن کە ئامانج و ئاواتەکانی تەواوی تیمەکە هاوتەریب بکات. ئەوان دان بەوەدا دەنێن کە سەرکردایەتی پەیوەندی بە جەختکردنەوە لەسەر دەسەڵات نییە، بەڵکو کاریگەریکردن و ئیلهامبەخشین بۆ ئەوانی دیکە بەرەو ئامانجێکی هاوبەش.
تەڵەکانی عەقڵیەتی سەرۆک:
یەکێک لە تەڵەکانی سەرەکی عەقڵیەتی سەرۆک ئەو کاریگەرییە زیانبەخشەیە کە دەتوانێت لەسەر مۆڕاڵی کارمەند و ڕەزامەندی لە کاردا هەبێت. کاتێک تاکەکان دەخرێنە ژێر سەرۆکێکەوە کە بە سادەیی فەرمان دەدات و چاوەڕێی ئەوە دەکات بەبێ پرسیار و زانیاری پەیڕەوی لێبکرێت، ئەوە دەتوانێت ژینگەیەکی کارکردنی دوژمنکارانە دروست بکات کە کارمەندان هەست بە کەم نرخ و بێ نرخ بکەن. ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی کەمبوونەوەی بەرهەمهێنان، چونکە کارمەندان لەوانەیە خۆیان لە کارەکانیان لاببەن و چیتر پاڵنەریان نەبێت بۆ ئەوەی لە باشترین ئاستی خۆیاندا ئەنجام بدەن. سەرەڕای ئەوەش، نەبوونی سەربەخۆیی و هێزی بڕیاردان کە لەگەڵ عەقڵیەتی سەرۆکدا دێت، دەتوانێت داهێنان و داهێنان لەناو تیمێکدا بخنکێنێت. کاتێک دەرفەت بە تاکەکان نادرێت کە بیرۆکە و دیدگاکانیان بەشداری بکەن، ڕەنگە چارەسەرە ئەگەرییەکان یان باشترکردنەکان بێ ئاگا بن، کە لە ئەنجامدا دەرفەتەکانی گەشەکردن و گەشەکردن لەدەست دەچن. لە بەرامبەردا، گرتنەبەری ڕێبازێکی سەرکردایەتی کە بەها بە بەشداریکردنی کارمەندان دەدات و هانی بدات، دەتوانێت کلتوری کارکردنی ئەرێنی پەروەردە بکات کە تاکەکان هەست بە بەها، بەهێزکردن و پاڵنەر دەکەن بۆ بەشداریکردن لە باشترین هەوڵەکانیان.
سیفەتەکانی سەرکردایەتی:
کاریگەر کوالیتییەکی گرنگی سەرکردایەتی کاریگەر توانای پەیوەندیکردن و گوێگرتن لە کەسانی دیکەیە بە شێوەیەکی کاریگەر. سەرکردەیەکی کاریگەر لە گرنگی پەیوەندی کراوە و شەفاف تێدەگات بۆ پەروەردەکردنی متمانە و هاوکاری لەناو تیمێکدا. توانای ئەوەیان هەیە بە ڕوونی دیدگا و چاوەڕوانییەکانیان بخەنە ڕوو، لە هەمان کاتدا وەرگرن بۆ بیرۆکە و دیدگای ئەوانی دیکە. بە گوێگرتنی چالاکانە لە ئەندامانی تیمەکەیان، سەرکردەیەکی کاریگەر دەتوانێت دیدگای جۆراوجۆر لەخۆبگرێت و بڕیاری ئاگادارانە بدات کە سوودی بۆ هەموو ڕێکخراوەکە هەبێت. جگە لەوەش، پەیوەندی کاریگەر و گوێگرتنی چالاکانە یارمەتی سەرکردەکان دەدات پەیوەندییەکی بەهێز لەگەڵ ژێردەستەکانیان دروست بکەن، ئەمەش ژینگەیەکی کارکردنی ئەرێنی پەروەردە دەکات کە لەسەر متمانە و ڕێز بنیات نراوە. لە کۆتاییدا توانای پەیوەندیکردن بە شێوەیەکی کاریگەر و گوێگرتن بە وردی سەرکردەیەکی گەورە لە سەرۆکێک جیا دەکاتەوە کە بە سادەیی فەرمان دەدات بەبێ ئەوەی ڕەچاوی زانیارییەکانی ئەوانی دیکە بکات.
پەرەپێدانی تواناکانی سەرکردایەتی:
پەرەپێدانی تواناکانی سەرکردایەتی بریتییە لە پەروەردەکردنی بیرکردنەوەی گەشەکردن و وەرگرتنی باشتربوونی بەردەوام. سەرکردە دەبێت دان بەوەدا بنێت کە سەرکردایەتی ڕاستەقینە پەیوەندی بە کامڵبوونەوە نییە، بەڵکو زیاتر ئەوەیە کە ئامادەبێت لە هەڵەکان فێربێت و بەو پێیەش خۆی لەگەڵیدا بگونجێنێت. ئەمەش پێویستی بە خۆئاگابوون و توانای بیرکردنەوە لە کردار و بڕیارەکانی خۆی هەیە. سەرەڕای ئەوە، سەرکردە کاریگەرەکان لە گرنگی داوای فیدباک لە کەسانی دیکە و چالاکانە داوای زانیاری لە ئەندامانی تیمەکە تێدەگەن. بە بەشداریکردنی کەسانی دیکە لە پرۆسەی بڕیاردان، سەرکردە نەک تەنها دەتوانێت کوالیتی بڕیارەکان باشتر بکات بەڵکو تاکەکان بەهێز بکات و هەستی خاوەندارێتی و پابەندبوون لەناو تیمەکەدا پەروەردە بکات. جگە لەوەش، وردکردنەوەی تواناکانی سەرکردایەتی پێویستی بە پەرەپێدانی تواناکانی پەیوەندی بەهێز و پەیوەندی کەسی هەیە. سەرکردە دەبێت بتوانێت بە ڕوونی دید و ئامانجەکانی خۆی بخاتەڕوو، ئیلهامبەخش و پاڵنەر بێت بۆ ئەندامانی تیمەکەی، و پەیوەندی ئەرێنی لەسەر بنەمای متمانە و ڕێزگرتن دروست بکات. هەروەها پەیوەندی کاریگەر بریتییە لە گوێگرتنی چالاکانە، ئاسانکاری بۆ گفتوگۆی مانادار و پێشکەشکردنی فیدباکێکی بنیاتنەر. بە بەردەوامی کارکردن لەسەر باشترکردنی ئەم کارامەیییانە، تاکەکان دەتوانن نەک تەنها ببنە سەرۆک بەڵکو سەرکردەی ڕاستەقینە کە ئیلهامبەخش و بەهێزکردنی ئەندامانی تیمەکەیان بۆ گەیشتن بە ئامانجە هاوبەشەکان و بەدیهێنانی توانا تەواوەکانیان.
سەرکردایەتیکردن بە نموونە:
سەرکردایەتیکردن بە نموونە لایەنێکی سەرەکی سەرکردایەتی کاریگەرە. بریتییە لە نیشاندانی ئەو سیفەت و ڕەفتارانەی کە لە کەسانی دیکە چاوەڕوان دەکرێن. سەرکردە پێویستە ئەو بەها و ئیتیکی کارکردن و دەستپاکی بەرجەستە بکات کە بەدوایدا دەگەڕێت لە ئەندامانی تیمەکەیدا. بە دانانی ستانداردی بەرز بۆ خۆیان و بەردەوام جێبەجێکردنیان، سەرکردەکان ئیلهام بەخشن بۆ شوێنکەوتووانی خۆیان بۆ ئەوەی هەمان شت بکەن. کاتێک سەرکردەیەک بە نموونە سەرکردایەتی دەکات، متمانە و ڕێزی تیمەکەیان بەدەست دەهێنن، چونکە کردارەکان بە دەنگی بەرزتر لە قسەکان قسە دەکەن. جگە لەوەش، سەرکردایەتیکردن بە نموونە، کلتوری کارکردنی ئەرێنی پەروەردە دەکات کە تاکەکان هەست بە پاڵنەر دەکەن بۆ ئەوەی باشترین هەوڵەکانیان بدەن. هەروەها ئەم جۆرە سەرکردایەتییە گەشەکردن و گەشەکردنی کەسی لە نێوان ئەندامانی تیمەکەدا بەرەوپێش دەبات، چونکە هەوڵدەدەن ڕەفتارە سەرکەوتووەکانی سەرکردە وەربگرن. بە گشتی سەرکردایەتیکردن بە نموونە نەک هەر ئیلهامبەخشە بۆ ئەوانی دیکە کە شوێنکەوتنی ئەم کارە بکەن، بەڵکو ژینگەیەکی کارکردنی بەرهەمدارتر و هاوسەنگتر دروست دەکات.
بەهێزکردنی ئەوانی تر
بەهێزکردنی ئەوانی تر تایبەتمەندییەکی بنەڕەتی سەرکردایەتی کاریگەرە. سەرکردەیەکی ڕاستەقینە لەبری ئەوەی بە کوێرەوەری ئەرکەکان دیکتە بکات و داوای پابەندبوون بکات، هانی تاکەکان دەدات خاوەندارێتی لە بەرپرسیارێتیەکانیان بکەن و تەحەدایان دەکات بۆ ئەوەی بەردەوام باشتر بن. سەرکردەکان بە دروستکردنی ژینگەیەکی پشتیوانی و گشتگیر، ئیلهام بەخشن بۆ ئەندامانی تیمەکەیان بۆ ئەوەی باشترینیان بدەن و بگەنە توانا تەواوەکانیان. ئەوان دان بەوەدا دەنێن کە هەموو تاکێک خاڵە بەهێز و بەهرە ناوازەکان دەهێنێتە سەر مێزەکە و هەوڵدەدەن لە ڕێگەی ڕێنمایی و ڕاهێنەرایەتییەوە ئەم سیفەتانە بچێنن. جگە لەوەش، بەهێزکردنی ئەوانی دیکە هەستکردن بە سەربەخۆیی پەروەردە دەکات و ڕەزامەندی لە کار زیاد دەکات، چونکە تاکەکان هەست بە بەها و ڕێزگرتن دەکەن بۆ بەشدارییەکانیان. هەر لە ڕێگەی ئەم بەهێزکردنەوەیە کە سەرکردەکان خۆبەخشی خۆیان بۆ گەشەکردن و گەشەپێدانی تیمەکەیان نیشان دەدەن، ڕێگە خۆش دەکەن بۆ سەرکەوتنی درێژخایەن و دروستکردنی کولتووری هاوکاری و داهێنان.
دروستکردنی پەیوەندی بەهێز:
بۆ ئەوەی ببیتە سەرکردەیەکی کاریگەر، زۆر گرنگە گرنگی بە دروستکردنی پەیوەندی بەهێز لەگەڵ ئەندامانی تیمەکە بدەیت. بە پێچەوانەی سەرۆکێکەوە کە تەنها فەرمان دەکات و داوای گوێڕایەڵی دەکات، سەرکردە لە گرنگی پەرەپێدانی پەیوەندییەک تێدەگات کە لەسەر متمانە و ڕێزگرتن بنیات نراوە. بە کارلێکی چالاکانە لەگەڵ ئەندامانی تیم، سەرکردەکان ژینگەیەک پەروەردە دەکەن کە تاکەکان هەست بە بەها و بیستراو بکەن. ئەم ڕێبازە نەک هەر ئاسانکاری بۆ پەیوەندی کراوە دەکات بەڵکو هاندەری هاوکاری و داهێنانە. جگە لەوەش، پەیوەندییە بەهێزەکان سیستەمێکی پشتگیری تۆکمە بۆ ئەندامانی تیمەکە دابین دەکەن، کە بەرەوپێشبردنی خۆشگوزەرانی گشتی و ڕەزامەندی لە کارەکانیان. سەرکردەیەک کە کات و هەوڵەکان لە دروستکردنی پەیوەندییەکان وەبەردەهێنێت، هاوسۆزی و ئارەزووی ڕاستەقینە بۆ گەشەکردن و سەرکەوتنی ئەندامانی تیمەکەیان نیشان دەدات. لە ئەنجامدا ئەمە هەستکردن بە سەربەخۆیی و دڵسۆزی پەروەردە دەکات کە وەرگێڕدراوە بۆ بەرهەمهێنانی بەرزتر و سەرکەوتنی ڕێکخراوەیی بەرزتر.
پەیوەندی و هاوکاری:
پەیوەندی و هاوکاری کارامەیی سەرەکییە بۆ سەرکردایەتییەکی کاریگەر. سەرکردەیەک دەبێت بتوانێت بە ڕوونی دیدگا و ئامانج و چاوەڕوانییەکانی خۆی نەک تەنها بۆ تیمەکەی بەڵکو بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکانی دیکەش بخاتەڕوو. پەیوەندی کاریگەر دڵنیای دەدات کە هەمووان لە یەک لاپەڕەدا بن و کار بۆ ئامانجێکی هاوبەش دەکەن. سەرەڕای ئەوەش، سەرکردە دەبێت لێهاتوو بێت لە هاوکاریدا، چونکە ڕێگە بە کۆکردنەوەی زانیاری و شارەزایی لە کەسانی جیاوازەوە دەدات. لە ڕێگەی هاوکارییەوە، سەرکردە دەتوانێت دیدگا و کۆمەڵە کارامەییەکانی تیمەکەی بەکاربهێنێت بۆ ئەوەی چارەسەری داهێنەرانە بۆ کێشە ئاڵۆزەکان بدۆزێتەوە. بە پەرەپێدانی پەیوەندی کراوە و شەفاف، و پێشخستنی ژینگەیەکی هاوبەش، سەرکردە دەتوانێت پەیوەندی بەهێز دروست بکات، کاری تیمی بەرز بکاتەوە و سەرکەوتن بباتە پێشەوە. سەرکردە بوون، نەک سەرۆک، پێویستی بە پەیوەندی و هاوکاری چالاک و کاریگەر هەیە.
ئیلهامبەخشین و پاڵنەردان:
بۆ ئەوانی تر ئیلهامبەخشین و پاڵنانی ئەوانی تر لایەنێکی گرنگی سەرکردایەتی کاریگەرە. سەرکردەیەک کە خاوەنی توانای ئیلهامبەخشین و پاڵنانی کەسانی دەوروبەری بێت نەک هەر تیمەکەی بەرەو سەرکەوتن دەبات بەڵکو ژینگەیەکی داهێنان و حەماسەت پەروەردە دەکات. بۆ ئیلهامبەخشین بۆ ئەوانی تر، سەرکردە دەبێت سیفەتەکانی وەک سۆز و هاوسۆزی و ڕەسەنایەتی پیشان بدات. بە نیشاندانی خۆبەخشی و حەماسەتی ڕاستەقینە بۆ کارەکانیان، سەرکردە دەتوانێت هەستێکی هاوشێوەی ئامانج و لێخوڕین لەناو ئەندامانی تیمەکەیدا بگڕێنێت. سەرەڕای ئەوەش، سەرکردەیەک دەبێت هاوسۆزی و تێگەیشتن بەرامبەر بە تیمەکەی نیشان بدات، کاتێک بۆ گوێگرتن لە نیگەرانییەکانیان تەرخان بکات و لە کاتی پێویستدا پشتگیری پێشکەش بکات. ئەمەش نەک هەر متمانە و دڵسۆزی پەروەردە دەکات بەڵکو ڕێگە بە تاکەکان دەدات هەست بە بەها و دانپێدانان بکەن لە بەشداریکردنەکانیاندا. جگە لەوەش سەرکردەیەکی ڕەسەن کە ڕاستگۆ بێت لەگەڵ بەها و بیروباوەڕەکانیان، وەک نمونەیەک بۆ ئەندامانی تیمەکەیان کاردەکات، هانیان دەدات هەوڵبدەن بۆ گەشەکردنی کەسی و باشی. لە ڕێگەی کردار و قسەکانیانەوە، سەرکردەیەکی ئیلهامبەخش و پاڵنەر هەستی باوەڕ و متمانە لەناو تیمەکەیاندا دەچێنێت، بەهێزیان دەکات بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان و تێپەڕاندنی چاوەڕوانییەکان. بوون بە سەرکردەیەک کە ئیلهامبەخش و پاڵنەر بۆ ئەوانی دیکە، تەنیا بابەتی فەرماندان، یان دیکتەکردنی ئەرکەکان نییە؛ پێویستی بە تێگەیشتن لە دەروونناسی مرۆڤ و پەیوەندییەکی ڕاستەقینە لەگەڵ تاکەکاندا هەیە. لە کۆتاییدا، بە دروستکردنی ژینگەیەک کە هەر ئەندامێک هەست بە پاڵنەر و پشتیوانی بکات، سەرکردە شوێنی کار دەگۆڕێت بۆ فەزای بەرهەمهێنان و داهێنان و سەرکەوتن.
ئەنجام لە کۆتاییدا.
ناتوانرێت ڕۆڵی سەرکردە لە شوێنی کاردا بە کەم سەیر بکرێت. لە کاتێکدا کە سەرۆکێک ڕەنگە تەنها سەرنجی لەسەر فەرماندان و دیکتەکردنی ئەرکەکان بێت، بەڵام سەرکردە ڕێبازێکی گشتگیرتر دەگرێتەبەر بۆ بەڕێوەبردنی تیمێک. بە ئیلهامبەخشین و پاڵنەر و بەهێزکردنی ژێردەستەکانیان، سەرکردەکان دەتوانن کلتوری هاوکاری و داهێنان و گەشەکردن پەروەردە بکەن. سەرکردە کاریگەرەکان خاوەنی توانای پەیوەندیکردن و زیرەکی سۆزداری و خەمی ڕاستەقینەن بۆ خۆشگوزەرانی و گەشەپێدانی ئەندامانی تیمەکەیان. بە تێگەیشتن لە جیاوازی نێوان سەرۆک بوون و سەرکردە، تاکەکان دەتوانن سیفەت و ڕەفتارە پێویستەکان بچێنن بۆ ئەوەی بە دەستپاکی سەرکردایەتی بکەن و سەرکەوتنی درێژخایەن بەدەست بهێنن. لە کۆتاییدا سەرکردە بوون بریتی نییە لە بەکارهێنانی دەسەڵات و کۆنترۆڵکردن، بەڵکو ئیلهامبەخشین و ڕێنماییکردنی ئەوانی دیکەیە بەرەو ئامانجێکی هاوبەش. لە دیمەنێکی بازرگانیدا کە بە خێرایی دەگۆڕێت و کێبڕکێی لەسەرە، بازرگانی و ڕێکخراوەکان پێویستیان بە سەرکردە هەیە کە بتوانن بە نادڵنیاییدا بڕۆن، خۆیان لەگەڵ تەحەددیاتی نوێدا بگونجێنن و ژینگەیەک دروست بکەن کە ئەندامانی تیمەکەیان بتوانن گەشە بکەن.
نووسەر:- چیڕۆکنووس و ڕەخنەگری ئەدەبی، لە پاڵ ئەوانەوە بابەتی لێکۆڵینەوە، فیکری و فەلسەفە لەنێو دەقەکانیدا بەرچاو دەکرێن، ساڵانە کتێبە تازەکان لە بواری: ڕۆمان و چیرۆک، ناساندن و ڕانانیان بۆ دەکات. هەر بابەتێک لە دەورەی ڕۆمان و چیرۆک و فیکری فەلسەفەیدا بسوڕێتەوە سەرنج و تێبینی بۆ نووسەر و خوێنەران دەخانە ڕوو.